«رشد»، آنچه بود، آنچه باید باشد

محمدصالح حجت‌الاسلامی -روزنامه‌نگار

آغاز پنجاه‌ودومین جشنواره فیلم‌های علمی، آموزشی و تربیتی رشد، درست مقارن با روزهایی شده که بیش از همیشه بحث بازنگری در نظام تعلیم و تربیت کشور و لزوم تعامل با نسل جدید وِرد زبان‌هاست؛ نسلی که باید برای ارتباط‌گیری با آن‌ از ابزارهای روز همچون سینما به بهترین شکل استفاده کرد. به همین بهانه نگاهی به فرازو‌نشیب‌های چندساله این جشنواره و افق‌های پیش روی آن داریم تا از این رهگذر به این موضوع بپردازیم که سینما چگونه می‌تواند ابزاری برای کمک به تعلیم و تربیت در مدارس شود.
جشنواره فیلم «رشد» یکی از مطمئن‌ترین راه‌ها برای پیوند زدن دنیای هنر به جهان پررمز و راز تعلیم و تربیت است؛ رویدادی که می‌تواند در عین آنکه از طریق سینما به ارتقای آموزش و امور تربیتی در کشور کمک می‌کند، فرصتی برای کشف استعدادهای جدید در عرصه هنرهای نمایشی باشد.
این اتفاق از 2جهت می‌تواند به‌وقوع بپیوندد؛ از یک‌سو فیلمسازان جوانی که برای حضور در بخش‌های مختلف این جشنواره متقاضی می‌شوند، از طریق چنین رویداد باسابقه‌ای می‌توانند فرصتی برای معرفی خود پیدا کنند و از سوی دیگر نیز دانش‌آموزان و معلمان که خود مهم‌ترین سرمایه و مخاطب این جشنواره هستند، فرصت آن را دارند تا با حضور در این رویداد، با فیلمسازان صاحب‌نام و حرفه‌ای به رقابت بپردازند.
جشنواره‌ای که اگر کارکرد آن به درستی درک شود، در حوزه سینمایی و در قدم اول می‌تواند باعث ارتقای سینمای کودک و نوجوان در کشور شود؛ حوزه‌ای که البته طی سال‌های گذشته آنچنان که باید و شاید جدی گرفته نشده است و سال‌هاست که جشنواره رشد نتوانسته همچون دوره‌هایی که در دهه‌های 60، 70و حتی 80داشت باعث معرفی چهره‌های تازه به عرصه کارگردانی و فیلمنامه‌نویسی سینما شود.
این در حالی است که بسیاری از استعدادهای هنری کشور به‌ویژه در عرصه بازیگری و کارگردانی از همان دوره جوانی و از مسیر تولیدات آماتوری و نیمه‌حرفه‌ای کشف شده و در ادامه به جرگه فیلمسازان حرفه‌ای و صاحب سبک سینمای ایران افزوده شده‌اند. البته که این موضوع نیازمند جدی گرفتن فیلم‌های آموزشی و تربیتی از سوی متولیان این حوزه است.
اما هیچ جشنواره فیلمی بدون بازار فیلم نمی‌تواند مدعی فعالیت مؤثر شود؛ چون یکی از اجزای اصلی هر جشنواره فیلم، بازار فیلم مختص آثار آموزشی، تربیتی و علمی است؛ بازاری با کارکرد چندگانه که از یک‌سو می‌تواند هنرمندان و فیلمسازان بسیاری را به این رویداد فرهنگی-اجتماعی بکشاند و از سوی دیگر با فراهم کردن فرصت عقد قراردادهای مشترک میان تولیدکنندگان فیلم در داخل و خارج از کشور زمینه‌ساز رشد این قبیل آثار شود.
به تعبیر بهتر، نقش اصلی بازارهای فیلم مذاکرات رو در روست و این موضوع، عقد قراردادها را تسهیل می‌کند.
حالا باید این نکته را درنظر گرفت که با توجه به اینکه جشنواره فیلم رشد، یک رویداد علمی، تربیتی و آموزشی منحصر به فرد است، برگزاری آن برای بسیاری از مخاطبان سینما و فعالان عرصه تعلیم و تربیت جذاب است؛ چه آنها که در داخل کشور فعالیت می‌کنند و چه آنها که در خارج از ایران در این حوزه فعالیت دارند. جالب اینکه محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی کشور در اختتامیه دوره قبلی این رویداد درباره موضوع منحصر به فرد جشنواره فیلم رشد و نگاه سایر فیلمسازان بین‌المللی به این رویداد گفته بود: «10سال پیش در سفر کاری که به ترکیه داشته‌ام، از بنده خواستند که نحوه و متد برگزاری جشنواره رشد را در اختیار آنها بگذارم تا جشنواره‌ای با این ابعاد در منطقه و عرصه بین‌المللی برگزار کنند. نباید از کاربرد و اهمیت چنین جشنواره مهمی در منطقه و جایگاه آن در عرصه جهانی غافل شویم که این غفلت باعث تسخیر این جایگاه توسط کشورهای همسایه می‌شود.»
یکی از بزرگ‌ترین آفت‌هایی که متأسفانه دامن جشنواره فیلم رشد و سیاستگذاری‌های مرتبط با این جشنواره را در دوره‌های اخیر آن گرفته بود، عدم‌استفاده بهینه از محتوای عرضه شده در این جشنواره در فرایندهای تکمیلی تعلیم و تربیت دانش‌آموزان است. جشنواره‌ای که از همان ابتدا با هدف بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و امکانات موجود در دنیای فیلم و تصویر برای کمک به افزایش بهره‌وری آموزشی و تربیتی در نظام تعلیم و تربیت کشور راه‌اندازی شد، باید به موضوع استفاده از محتوای عرضه شده در این جشنواره در نظام تعلیم و تربیت کشور نگاه جدی‌تری داشته باشد. به تعبیر بهتر، این جشنواره می‌تواند به بخشی از فرایند تعلیم و تربیت در کشور تبدیل شود که هر چه آثار برگزیده آن در میان تعداد بیشتری از دانش‌آموزان به نمایش گذاشته شود، بدون شک به هدف نهایی آن که پیوند زدن هنر با دنیای پیچیده و مهم تعلیم و تربیت است، نزدیک‌تر شده است. اما آفت این مسیر آن است که نمایش این آثار صرفاً به دوره برگزاری این رویداد و در تعداد محدودی از سالن‌های تهران و مراکز استان‌ها محدود شود؛ هر چند که در ادوار این جشنواره سابقه برگزاری همزمان رویداد در نقاط مختلف ایران عزیزمان همچون سواحل مکران در استان سیستان و بلوچستان و جزایر خلیج همیشه فارس و سایر استان‌های کشور وجود داشته، اما منظور از اثرگذاری آثار نمایشی بر فرایندهای آموزشی، اختصاص زمانی ثابت و مشخص در برنامه درسی دانش‌آموزان به چنین موضوعاتی است؛ موضوعاتی که می‌تواند باعث پیوند واقعی سینما و تعلیم و تربیت شود.