یادداشت
مروری بر حماسه‌آفرینی دریا دلان نیروی دریایی ارتش
عملیات‌های دریایی اشکان
سرهنگ قاسم اکبری مقدم*
هفتم آذر به فرمان امام خمینی(ره) و به‌منظور قدردانی از حماسه‌آفرینی دریادلان شجاعی که برای صیانت از مرزهای دریایی کشور تلاش می‌کنند، روز نیروی دریایی نامگذاری شده است. این مناسبت بهانه‌ای است تا یادی از فداکاری این نیروهای خدوم میهن کنیم. خلیج‌فارس همیشه یکی از مناطق ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک جهان به‌شمار می‌آید. این خلیج برای کشورهای منطقه به‌خصوص ایران و عراق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. قبل از پیروزی انقلاب اسلامی با تأسیس بندر و ایجاد پایانه حوزه‌های نفتی خلیج‌فارس در جزیره خارک عملاً کشور ایران برای صادرات و واردات غیرنفتی خود به دریا، به‌خصوص منطقه شمال خلیج‌فارس وابسته شد. کشور عراق با وجود برخورداری کم از دریا به‌علت شرایط موجود اقلیمی و جغرافیایی مجبور است با وضعیت مشابهی نسبت به ایران به دریا یعنی شمال خلیج‌فارس وابسته باشد.
چشم طمع عراق به شمال خلیج‌فارس
شرایط سیاسی و نظامی در سال 1359وضعیت جنگی را بین این دو کشور ایجاد و یکی از مناطقی که دو طرف می‌توانستند برای وارد آوردن فشار اقتصادی و نظامی علیه یکدیگر استفاده کنند؛ شمال خلیج‌فارس بود. چرا که هر طرف که بر این منطقه تسلط می‌یافت شرایط دشواری را بر طرف مقابل تحمیل می‌کرد، به‌خصوص برای ایران، چون در آن زمان ایران از هیچ منطقه دیگری قادر به صدور نفت نبود و دیگر اینکه تنها و بزرگ‌ترین بندر تجاری ایران بندر امام(ره) بود. درحالی‌که کشور عراق می‌توانست از طریق دیگر کشورهای حامی منطقه بخشی از مشکل محاصره نظامی را مرتفع کند؛ کما اینکه در ادامه جنگ این اقدام را انجام داد.
نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در اوایل جنگ تحمیلی با یک اقدام تاکتیکی و هوشمندانه، بخش قابل توجهی از یگان‌های شناور خود را که در بندر خرمشهر و آبادان مستقر بودند به بوشهر منتقل و از تیررس مستقیم رژیم بعثی عراق خارج کرد و با این اقدام باعث شد قدرت تحرک و مانور این یگان‌ها بیشتر شود. نیروی دریایی در خلیج‌فارس به‌محض مشاهده کشتی‌های حامل بار به مقصد عراق برابر قوانین بین‌المللی زمان جنگ و محاصره دریایی، نسبت به توقیف آنها اقدام کرده و اتخاذ این رویکرد باعث شد از همان روزهای اول جنگ صادرات و واردات عراق از طریق دریا با مشکل مواجه شود.
با شروع جنگ تحمیلی و تلاش رژیم بعثی عراق برای افزایش صدور نفت، فعالیت سکوهای نفتی خود افزایش یافت و به یکی از اهداف تهاجمی ایران تبدیل شد. طراحان و کارشناسان نظامی نیروی دریایی و هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از ظرفیت جنگ‌افزارها و امکانات نیروی دریایی رژیم بعثی صدام اطلاعات کافی داشته و احتمال وقوع نبرد در خلیج‌فارس را پیش‌بینی می‌کردند. بنابراین گروه رزمی 421نیروی دریایی که آمادگی غیرعملیاتی کردن و انهدام اسکله‌های نفتی دشمن را داشت برای انجام ماموریت تعیین شد.
نیروی دریایی عراق با شروع جنگ یگان‌های شناور خود را از بندر بصره خارج و به بندر ام‌القصر منتقل کرد و خطوط کشتیرانی ایران در این مناطق با مخاطره روبه‌رو شد. شیوه تهاجم ناوچه‌ها و شناورهای دشمن از کنار این اسکله‌ها به این روش بود که معمولاً هنگام غروب آفتاب ناوچه‌های موشک‌انداز در کنار اسکله‌های البکر و الامیه پهلو می‌گرفتند و با فرارسیدن تاریکی شب از لنگرگاه خارج و به‌سوی بندر امام(ره) حرکت می‌کردند. در مرحله بعد، با شناسایی و ردیابی کشتی‌های تجاری ایران، اقدام به پرتاب موشک هدایت‌شونده راداری کرده و با سرعت به سمت بندر ام‌القصر بازمی‌گشتند. گاهی اوقات این فرایند تا سپیده دم تکرار می‌شد و در شب‌های بعد نیز ادامه می‌یافت. استمرار این وضعیت مشکلاتی را برای تردد شناورهای تجاری ایران فراهم می‌کرد.
اجرای یک عملیات ضربتی
اجرای یک عملیات ضربتی و البته مشترک دریایی و هوایی می‌توانست به تسلط ارتش رژیم بعثی صدام بر سکوهای نفتی را تا حدودی پایان داده و فعالیت سامانه شنود الکترونیکی عراق مستقر روی سکوها را متوقف سازد. بر این اساس در تاریخ هشتم آبان 1359دستور اجرای عملیات اشکان توسط سه ناوچه پیکان، جوشن و گردونه و همراهی یک بالگرد SH3D سیکورسکی که به‌عنوان دیده‌بان مقدم از قرارگاه رزمی 421صادر شد. روز نهم ناوچه‌های جوشن و پیکان و گردونه بوشهر را به نقطه کمینگاه در بخش میانی شمال خلیج‌فارس در نزدیکی سکوهای نفتی نوروز و اردشیر (ابوذر) ترک کردند. همچنین یگان‌های شناور نداجا هم فردای آن روز از محل کمینگاه به‌رغم وضعیت جوی نامناسب و تلاطم دریا به‌سوی هدف رفتند. قبل از شروع عملیات یک فروند هواپیمای جنگنده عراقی به قصد حمله به ناوهای خودی وارد منطقه شد. ناو پیکان که مسئولیت پدافند ضدهوایی را نیز به‌عهده داشت با هوشیاری کامل هواپیمای دشمن را رهگیری و منهدم کرد. سپس با حضور بالگرد دیده‌بان در منطقه عملیات و نزدیک شدن ناوچه‌های جوشن و گردونه به پایانه‌های نفتی البکر و الامیه، سکوها بمباران شدند. با انهدام هواپیمای دشمن توسط ناوچه پیکان و با هماهنگی ناو پیکان نیز در بمباران سکوی البکر نیز شرکت کرد. ناوچه‌های موشک‌انداز با اجرای عملیات موفق‌آمیز قسمت‌هایی از پایانه‌های نفتی عراق را منهدم کرده و ضمن وارد‌کردن خسارت و توقف صادرات نفت رژیم بعثی موجب ایجاد رعب و وحشت دردل نیروهای دشمن شدند.
انهدام تأسیسات متعلق به این اسکله‌ها با توجه به شرایط جوی بسیار نامناسب و متلاطم بودن دریا، نیازمند هنرنمایی و رشادت تکاوران نیروی دریایی در انفجار و تخریب تأسیسات اسکله‌های نفتی و استفاده مناسب از قابلیت و توانایی ناوچه‌های جوشن، گردونه و پیکان، انتقال تجهیزات، مهمات و نیرو به اسکله‌ها بود. این عملیات با نام اشکان، مقدمه‌ای برای اجرایی شدن عملیات شهید صفری و انهدام کامل سکوهای نفتی عراق بود که در روزهای آتی جزئیات آن را مرور خواهیم کرد.
*پژوهشگر سازمان حفظ و آثار نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس ارتش
در همینه زمینه :
