گزارش
مخالفت مجلس با آبگیری سد چم‌شیر
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست: اجازه تکرار تجربه سد گتوند را نمی‌دهیم
زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار
با وجود تمامی مخالفت‌ها با تعجیل در آبگیری سد چم‌شیر، حدود یک‌ماه دیگر قرار است این سد آبگیری شود. حال رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده است، تنها درصورتی که مطالعات این سد مشکل نداشته باشد، مجوز آبگیری سد چم‌شیر گچساران داده می‌شود. از سوی دیگر مرکز پژوهش‌ها و کمیسیون اصل 90مجلس هم با آبگیری عجولانه سد چم‌شیر به‌دلیل تبعات محیط‌زیستی آن مخالفت کرده‌اند.
علی سلاجقه، در حاشیه بازدید از موزه حیات‌وحش و طبیعی یاسوج، مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد به خبرنگاران گفت: در زمینه سد چم‌شیر سمن‌ها و مراکز دانشگاهی اظهارنظرهایی کرده‌اند و این سد هم‌اکنون به مرحله آبگیری رسیده است. حساس‌ترین سازند‌های زمین‌شناسی به‌خصوص از لحاظ املاح در استان کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد و به همین دلیل هیچ‌گاه دنبال تکرار تجربه «گتوند» دیگری در کشور نیستیم و اجازه چنین تجربه‌ای را هم نخواهیم داد. با وزارت نیرو نیز بحث شده و گفته‌ایم که گمانه‌زنی انجام شود و نمونه‌برداری صورت گیرد و نتایج نهایی را اعلام کنند. اگر مشکلی در مطالعات وجود نداشته باشد، مجوز آبگیری سد چم‌شیر گچساران داده می‌شود.
سد چم‌شیر روی حوضه آبریز رودخانه زهره قرار دارد. این رود در مسیر خود با سازند‌های زمین‌شناختی متعددی مواجه می‌شود؛ به‌طوریکه طی هزاران سال، در نوسانات آبی که بارش و دبی چشمه‌های مسیر ایجاد کرده امکان ایجاد تمدن در حاشیه این رود فراهم شده است. کیفیت آب با EC (سختی آب) متنوع در مسیر رود، امکان کشاورزی و شرب برای ساکنان را ایجاد کرده است. سدسازی برای بهبود آب کشاورزی و شرب می‌تواند منشأ اثر مثبت باشد؛ به شرطی که درجای مناسب و به اندازه مناسب ساخته شود، اما سد چم‌شیر در بین فعالان محیط‌زیست مخالفان زیادی دارد.
همچنین مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با اشاره به ابهامات موجود اعلام کرده است: «در مطالعات انجام‌شده از آمار هیدرولوژیکی دهه اخیر که عمدتاً شامل سال‌های خشک و بعضاً ترسالی شدید بوده، استفاده نشده است؛ این در حالی است که استفاده از آمار سال‌های اخیر که آثار تغییر اقلیم نیز در آن مشهود است، می‌تواند مطالعات و راهکارهای ارائه شده برای کنترل شوری در مخزن و رودخانه پایین‌دست را دستخوش تغییر کرده و حتی به اصلاح ارقام درنظر گرفته شده برای حقابه محیط‌زیستی منجر شود. ازطرفی هم‌اکنون شرایط خشکسالی در منطقه حاکم بوده و امکان آبگیری از سد با تردید مواجه است؛ لذا با توجه به حساسیت‌های کیفی مرتبط با سد چم‌شیر تا زمان بهبود شرایط آبی و افزایش آبدهی رودخانه که فرایند آبگیری را تسهیل خواهد کرد، فرصتی فراهم است تا با به‌روزرسانی و تدقیق مطالعات انجام شده و تکمیل مطالعات زمین‌شناسی برای رفع بعضی ابهام‌های موجود اقدام شود.»
ساخت سد چم‌شیر با فاینانس چینی‌ها، پیشرفت فیزیکی 89درصدی داشته و شاید نتوان در ابعاد سد تغییراتی ایجاد کرد. حمیدرضا یاقوتی، متخصص ژئوتکنیک با اشاره به تحقیقاتی که اخیرا در مورد سد چم‌شیر انجام شده است، می‌گوید: با عنایت به مستندات آبگیری زودهنگام سد چم‌شیر، در شرق بهبهان (سردشت زیدون تا هندیجان) علاوه بر نابودی اراضی کشاورزی پایین‌دست(شرق خوزستان)، در حوزه زیست‌محیطی و زیست‌بوم‌ها نیز خسارات زیادی وارد می‌شود و حتی پیامد‌های اجتماعی و امنیتی دارد.
او به همشهری می‌گوید: کیفیت پایین آب رودخانه زهره در محدوده ورودی خوزستان (با بیش از 25درصد سهم امنیت غذایی کشور) از اواسط بهار تا اواخر پاییز همواره موجب شده که در سال‌های گذشته از پتانسیل این رودخانه بهره‌برداری مناسب صورت نگیرد. داده‌های ایستگاه هیدرومتری پل زهره (15کیلومتر بعد از سد چم‌شیر) برای دوره‌های طولانی حاکی از کیفیت نامطلوب رودخانه زهره در زمان‌های غیرسیلابی با سختی 4هزار و در فصول کم‌آبی به بیش از 15هزار میکروموس بر سانتی‌متر است.
سد چم‌شیر به لحاظ زمین‌شناسی روی سازند گچساران ساخته شده است و تا 12کیلومتر بعد از آن هم این سازند ادامه دارد و به‌گفته متخصصان، سازند گچساران استعداد بالایی در اضافه کردن نمک و گچ با انحلال‌پذیری بالا در مسیر رود یا مخازن سد‌ها دارد. این املاح به‌تنهایی می‌تواند سرزمینی را از تمدن خالی کند.
حمیدرضا یاقوتی با اشاره به تجربه سد دز به‌عنوان بهترین سازند برای ساخت سد در این منطقه می‌گوید: با توجه به تجارب سد کوثر و مارون و همچنین مشکلات انحلال نمک در سد گتوند در ساختگاه سازند گچساران و تغییرات کیفیت آب و تجربه 60سال کیفیت ثابت رودخانه دز پس از آبگیری سد دز، چرا ساختگاه کنگلومرای جهت احداث سازه‌های آبی مدنظر قرار نگرفت و سناریوی حذف زهره 1و 2و تغییر احجام اولیه طرح سد چم‌شیر در سازند تبخیری گچساران اجرا شد؟ این در حالی است که فاصله نخستین اراضی کشاورزی تحت پوشش تا سد چم‌شیر بیش از 70کیلومتر است.
مکث
مخالفت کمیسیون اصل 90 مجلس با آبگیری سد چم‌شیر
حمیدرضا یاقوتی، متخصص سدسازی با اشاره به اینکه کمیسیون اصل 90 مجلس براساس مستندات ارائه شده، نظر به تأخیر در زمان آبگیری سد چم‌شیر تا تکمیل مطالعات دقیق داشته است، می‌گوید: از سال 76«منشأ انحلال» املاح در سازند گچساران همیشه محل اختلاف بوده است. دانشگاه شیراز نیز در آخرین گزارش «مطالعات زون شور‌کننده رودخانه زهره در مخزن سد چم‌شیر-تعیین منشأ شوری و ارائه راهکار» اعلام کرد که امکان دارد وجود پدیده فشار منفذی در مخزن سد، منشأ انحلال نمک در آن شود. این داده جدید می‌تواند محاسبات مربوط به مخرب بودن سد را برهم زند و ما چاره‌ای جز مطالعات بیشتر نداریم. او معتقد است با وجود مسائلی مانند سطح جدایش گسل‌ها در منطقه آبگیری سد، وجود پدیده کارست در نزدیکی ساختگاه سد، ارتباط هیدرولیکی شورابه‌ها با آب زیرزمینی در ساختگاه سد، ناپایداری شیب‌های منتهی به مخزن سد، چشمه‌های آب شور پایین‌دست سد و... نباید در آبگیری این سد تعجیل کرد.
