شبیخون مرگ‌های زمستانی اروپا

«شوخی بدی بود!» این واکنش وزیر انرژی اسپانیا به طرح پیشنهادی هفته گذشته کمیسیون اروپا برای تعیین سقف قیمت گاز در قاره اروپاست. نشست اخیر وزرای انرژی اتحادیه اروپا برای تعیین قیمت گاز در شرایطی به‌دلیل مخالفت برخی از اعضا بدون نتیجه پایان یافت که نگرانی‌ها نسبت به تبعات انسانی بحران انرژی در این قاره در زمستان پیش‌رو بالا گرفته است.
بحث بر سر اعمال یا چگونگی تعیین سقف قیمت گاز به موضوعی تنش‌زا در بلوک اتحادیه اروپا تبدیل شده است. اکنون اختلاف عمده میان اسپانیا، بلژیک، لهستان، ایتالیا و یونان است که بر تعیین سقف قیمت گاز تأکید دارند و تهدید کرده‌اند درصورتی که بسته اقدامات اضطراری، یک برنامه عملی برای جلوگیری از جهش قیمت‌ انرژی را شامل نشود از دیگر تصمیم‌های بروکسل در این زمینه حمایت نخواهند کرد. این گروه پیشنهاد کمیسیون اروپا مبنی بر 275یورو برای هر مگاوات ساعت را پیشنهادی مسخره خوانده‌اند که اجرایی نیست.
در سوی دیگر، جمع کوچک اما قدرتمندی قرار دارند که توسط آلمان، بزرگ‌ترین اقتصاد اتحادیه اروپا، رهبری می‌شوند. آلمان به همراه هلند، سوئد و فنلاند استدلال می‎کنند که تعیین سقف قیمت باعث می‌شود تا انگیزه مردم برای صرفه‌جویی کاهش پیدا کند، شرکت‌های ارائه‌دهنده گاز به‌دنبال مشتری‌های دیگری بروند و در نهایت امنیت انرژی اروپا با تهدیدی جدی مواجه شود. اکونومیست نوشته: «فریب اخبار خوش چند هفته گذشته در اروپا را نخورید؛ اینکه قیمت گاز از تابستان پایین‌تر آمده، اینکه زمستان معتدلی در پیش خواهیم داشت و اینکه مخازن گاز اروپا پر است! چراکه تهدیدهای بحران انرژی همچنان پابرجاست. قیمت گاز 6برابر بیشتر از میانگین بلندمدت آن است. اگر روسیه فعالیت آخرین خط لوله عملیاتی انتقال گاز به اروپا را متوقف کند، برای پر کردن ذخایر گاز اروپا در سال 2023 باید به فکر چاره بود.»

فراتر از جبهه‌های جنگ اوکراین
انرژی در دست روسیه، به سلاحی در میانه جنگ اوکراین تبدیل شده؛ سلاحی که تلفاتی فراتر از جبهه‌های جنگ اوکراین خواهد داشت. مدل‌سازی مجله اکونومیست نشان می‌دهد در یک زمستان معمولی، افزایش 10درصدی قیمت واقعی انرژی باعث خواهد شد که مرگ‌ومیر در اروپا 0.6درصد افزایش پیدا کند؛ از این‌رو بحران انرژی در سال‌جاری می‌تواند باعث شود که بیش از 100هزار فرد مسن در سراسر اروپا جان خود را از دست بدهند. به این ترتیب سلاح انرژی روسیه می‌تواند جان افراد بیشتری را کیلومترها فراتر از میادین جنگ در اوکراین بگیرد.
روسیه تا پیش از آغاز جنگ اوکراین40تا 50درصد از واردات گاز طبیعی کشورهای اروپا را تامین می‌کرد. پوتین 4ماه پیش صادرات گاز یکی از خطوط لوله‌ها به اروپا را متوقف کرد. قیمت حامل‌های انرژی در اروپا به سرعت بالا رفت و فشار زیادی را به اقتصاد متحدان اوکراین وارد کرد که همچنان ادامه دارد. اروپا گرچه تاکنون توانسته شوک‌های ناشی از بحران را تاحدودی مدیریت کرده و ذخایر گازی خود را پر کند، اما افزایش هزینه‌های عمده‎فروشی انرژی زندگی بسیاری از مصرف‌کنندگان در اروپا را تحت‌تأثیر قرار داده است. گرچه قیمت‌ها در بازار انرژی از روزهای بحرانی فاصله گرفته، اما میانگین واقعی هزینه‌های گاز و برق مسکونی اروپا هم‌اکنون به‌ترتیب 144درصد و 78درصد بالاتر از ارقام سال‌های 2000تا 2019 است.
ناظران اروپایی تأکید می‌‎کنند که شاید رنج این افزایش سرسام‌آور هزینه‌های زندگی با وحشتی که اوکراینی‌ها در جنگ متحمل شده‌اند، قابل مقایسه نباشد، اما همچنان برای اروپایی‌ها مسئله‌ای جدی است؛ چراکه با سردتر شدن هوا احتمال مرگ‌ومیر آنان نیز بیشتر می‌شود. به این ترتیب، با نگاهی به ارتباط تاریخی میان نرخ مرگ‌ومیر، تغییرات دمای هوا و هزینه‌های انرژی می‌توان گفت که تعداد کشته‌های سلاح انرژی در دست ولادیمیر پوتین می‌تواند از تعداد سربازانی که تاکنون در جنگ اوکراین کشته شده‌اند، فراتر رود.

افزایش مرگ‌ومیر در زمستان
اما گرانی حامل‌های انرژی چه ارتباطی با افزایش نرخ مرگ‌ومیر دارد؟ نشریه اکونومیست در پاسخ به این پرسش نوشته: 4عامل بر آمار افرادی که در زمستان امسال در اروپا قربانی خواهند شد، نقش دارد: شدت همه‌گیری بیماری آنفلوآنزا، تغییرات دمایی هوا، موقعیت جغرافیایی کشورها و هزینه‌های انرژی.
در مورد نخست، سرما به کمک ویروس‌ها می‌آید و سیستم ایمنی بدن را مختل می‌کند. همچنین زمانی که افراد به‌دلیل سرما ترجیح می‌دهند که در خانه بمانند، این کار باعث می‌شود تا پاتوژن‌ها (عوامل بیماری‌زا) با انتقال راحت‌تر از فردی به فرد دیگر برای مدت طولانی‌تری به حیات خود ادامه دهند. علاوه بر این، با کاهش دمای بدن، خون غلیظ شده و فشار آن بالا می‌رود و خطر حمله قلبی و سکته افزایش پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال، آمارها حاکی از آن است که در انگلیس نرخ مرگ‌ومیر ناشی از حملات قلبی در زمستان 26درصد بیشتر از تابستان است. این آمار در میان مبتلایان به بیماری‌های تنفسی تا 76درصد هم افزایش پیدا می‌کند. اغلب قربانیان میانسال هستند و این در حالی است که در اروپا 28درصد افراد حداقل بیش از 80سال دارند؛ کسانی که 49درصد از مجموع مرگ‌ومیرهای اروپا را دارند. بیشتر این مرگ‌ها در سردترین ماه‌های سال اتفاق می‌افتد.
نکته دیگر اینکه، شکاف میان نرخ مرگ‌ومیرهای فصلی در کشورهای گرم و سرد اروپایی نیز متفاوت است؛ به‌عنوان مثال، در پرتغال آمار هفتگی مرگ‌ومیر افراد در زمستان 36درصد بیشتر از تابستان است؛ درحالی‌که این رقم در کشور سردسیر فنلاند تنها 13درصد است. شاید این بدان علت است که کشورهای سردسیر سیستم‌های گرمایشی و عایقی بهتری دارند. همچنین اغلب این کشورها ثروتمندتر بوده و جمعیت جوان بیشتری دارند. با این حال حتی در این شرایط نیز با مقایسه ارتباط دمای هوا و نرخ مرگ‌ومیر مشخص می‌شود که سرد شدن هوا رابطه مستقیمی با آمار مرگ‌ومیر دارد؛ به‌طوری که به نوشته اکونومیست، کاهش یک درجه‌ای دمای هوا نسبت به دمای معمول همیشگی در زمستان، باعث افزایش 1.2درصدی مرگ‌ومیر می‌شود. مسئله دیگر، ارتباط میان هزینه‌های انرژی و نرخ مرگ‌ومیر است. نشریه اکونومیست با استفاده از مدل آماری و عواملی چون آب‌وهوا، جمعیت‌شناسی، همه‌گیری آنفلوآنزا، بهره‎وری انرژی، درآمدها، هزینه‌های دولت و هزینه‌های برق نرخ مرگ‌ومیر اروپایی‌ها در 226منطقه این قاره را پیش‌بینی کرده است.
این مجله نوشته: «به‌دلیل تعدد عوامل نمی‌توان آمار دقیقی از مرگ‌ومیر افراد در زمستان پیش‌رو ارائه کرد، اما نتیجه قطعی تحقیقات ما این است که حتی اگر الگوی سال‌های 2019تا 2000در سال 2023-2022تکرار شود، سلاح انرژی پوتین بسیار قدرتمند خواهد بود؛ به‌طوری که شمار مرگ‌ومیر ناشی از افزایش قیمت انرژی در کل اروپا در یک زمستان معتدل از تعداد سربازانی که تصور می‌شود از هر دوطرف در جریان جنگ جان باخته‌اند پیشی خواهد گرفت؛ یعنی چیزی حدود 25تا 30هزار نفر برای هر طرف.»

مکث
رابطه گرانی انرژی و مرگ‌های زمستانی
اگرچه موج‎های گرمایی کلافه‌کننده است، اما هوای سرد معمولا کشنده‌تر است. به‌طور کلی طی ماه‌های دسامبر، ژانویه و فوریه (ماه‌های زمستانی) میزان مرگ‌ومیر اروپایی‌ها در هر هفته 21درصد بیشتر از ماه‌های ژوئن، جولای و آگوست (ماه‌های تابستانی) است. شاید در گذشته تغییرات قیمت انرژی تأثیر زیادی بر نرخ مرگ‌ومیر در اروپا نداشته، اما مدل آماری که نشریه اکونومیست برای ارزیابی تأثیر شوک قیمتی بر نرخ مرگ‌ومیر استفاده کرده نشان می‌دهد که افزایش شدید هزینه‌های انرژی می‌تواند این رابطه را در زمستان سال‌جاری تغییر دهد؛ به این معنا که اگر الگوهای گذشته در ماه‌های آینده تداوم داشته باشند، حتی در معتدل‌ترین زمستان هم قیمت فعلی گاز و برق باعث خواهد شد که متوسط نرخ مرگ‎ومیر در اروپا افزایش پیدا کند. با گران شدن قیمت انرژی، مردم ترجیح می‌دهند مصرف را کاهش دهند. فضای سرد خانه‌ها به‌خصوص برای سالمندان، افزایش سکته قلبی را به همراه دارد. بنابر پیش‌بینی‌ها، با توجه به قیمت فعلی انرژی در اروپا در یک زمستان معتدل احتمالا 32هزار نفر بیش از میانگین معمول در اروپا جان خود را از دست خواهند داد. این رقم درصورت وقوع زمستانی سخت و طاقت‌فرسا به مرگ بیش از 335هزار نفر بیشتر از میانگین معمول مرگ‌ومیر در اروپا خواهد انجامید.