عملیات پنجم آنکارا

یک‌روز پس از اینکه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، تأکید کرد آنکارا در عملیات مبارزه با تروریسم خود در سوریه هیچ محدودیتی قائل نخواهد شد و این عملیات را زمینی و هوایی ادامه خواهد داد، دیپلمات‌های ارشد روسیه و آمریکایی آشکارا با هرگونه اقدام نظامی در خاک سوریه مخالفت کردند و از ترکیه خواستند که در این زمینه خویشتن‌داری از خود نشان دهد.
ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، دیروز در واکنش به صحبت‌های اردوغان گفت که واشنگتن از ترکیه خواسته چنین عملیاتی را انجام ندهد. این دیپلمات ارشد آمریکایی تأکید کرد که آمریکا همچنان با هرگونه اقدام نظامی که وضعیت سوریه را بی‌ثبات کند، مخالف است.
الکساندر لاورنتیف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور روسیه به سوریه، نیز گفت که مسکو از آنکارا خواسته خویشتن‌داری کرده و از تشدید تنش جلوگیری کند. لاورنتیف به خبرگزاری اسپوتنیک گفت: «مسکو نیاز به یافتن راه‌حل مسالمت‌آمیز برای مسئله کردها را با توجه به حملات ترکیه به سوریه ضروری می‌داند و با شرکای خود در این رابطه تلاش خواهد کرد.»
ماه‌هاست که زمزمه عملیات نظامی گسترده ترکیه در شمال سوریه شنیده می‌شود، با این حال آنچه باعث شد تا ترکیه‌ای‌ها از وقوع حمله قریب‌الوقوع تمام‌عیار هوایی و زمینی به شمال سوریه صحبت کنند، انفجار تروریستی هفته گذشته در استانبول بود که 6کشته و بیش از 80زخمی برجای گذاشت. دولت ترکیه کردها را مسئول انفجار ۱۳نوامبر در استانبول می‌داند. طبق اعلام آنکارا، عامل حمله که دستگیر شده، به کردهای شمال سوریه موسوم به «ی‌پ‌د» وابسته است. ترکیه این گروه را شاخه‌ای از حزب کارگران کردستان(پ‌پ‌ک) می‌داند که از سوی این کشور، ایران، آمریکا و اتحادیه اروپا گروهی تروریستی شناخته می‌شود. پ‌ک‌ک بیش از 70سال است که به‌صورت مسلحانه علیه دولت مرکزی ترکیه می‌جنگد. گرچه هیچ گروهی مسئولیت این انفجار را برعهده نگرفت، اما آنکارا در نهایت پ‌پ‌ک را مسئول این انفجار خوانده است. در چند روز گذشته حملات متقابلی میان ارتش ترکیه و گروه‌های کرد مستقر در مناطق شمالی سوریه صورت گرفته است. حال دولت ترکیه از آغاز قریب‌الوقوع عملیات زمینی در سوریه صحبت می‌کند.

تمام کردن کار ناتمام روسیه
اردوغان که برای افتتاح بازی‌های جام‌جهانی فوتبال به قطر رفته بود، در بازگشت از این سفر به خبرنگاران گفت: «آنکارا به‌ این دلیل در سوریه عملیات نظامی انجام می‎دهد که روسیه نتوانست به وعده خود برای دور کردن یگان‌های کرد از مرزهای ترکیه عمل کند. روسیه قرار بود طبق توافق 2019سوچی، شمال عراق و سوریه را از حضور تروریست‌ها پاک کند اما نتوانست به وعده خود عمل کند. ما اما نمی‌توانیم در برابر تروریسم ساکت باشیم.»
به‌نظر می‌رسد که ترکیه برای انجام این عملیات منتظر موافقت روسیه نخواهد ماند. فخرالدین آلتون، رئیس مرکز ارتباطات نهاد ریاست‌جمهوری ترکیه، چندی پیش در پاسخ به این پرسش که آیا عملیات نظامی ترکیه بدون رضایت یا حمایت روسیه محقق خواهد شد یا خیر گفته بود: «2کشور از روابط دیرینه‌ و در عین حال بسیار واقع‌بینانه‌ای برخوردار هستند. اگرچه روابط خوبی در بسیاری از حوزه‌ها وجود دارد، اما طبیعی است که 2دولت مستقل در مورد هر موضوعی توافق کامل نداشته باشند. ممکن است رویکردهای متفاوتی درباره ماهیت بحران در میدان و راه‌های خروج احتمالی وجود داشته باشد. ترکیه تحت رهبری اردوغان به کشوری تبدیل شده که منافع خود را در اولویت قرار می‌دهد و نیاز خود را برطرف می‌کند. در سال‌های اخیر این موضوع قابل رویت است. البته بین کشورهای مربوطه تبادل‌نظر وجود دارد اما اقدامات ترکیه منوط به اجازه یا رضایت کسی نیست.»
روسیه اما دلایل زیادی برای جلوگیری از عملیات ترکیه در سوریه دارد که مهم‌ترین آن جنگ اوکراین است. رویترز نوشته است: مسکو به‌دلیل جنگ اوکراین تلاش می‌کند تا از تشدید تنش‌ها در سوریه جلوگیری کرده و موقعیت خود را در این کشور حفظ کند. به‌گفته منابع ترکیه‌ای، روسیه به‌دلیل تمرکز بر جنگ اوکراین به آرامی در حال خارج کردن نیروهای نظامی خود از سوریه است و در این بین از ترکیه می‌خواهد تا از ایجاد تنش‌های جدید در این کشور خودداری کند.
اما این تمام ماجرا نیست. برخی ناظران نیز بر این باورند که با خروج چراغ‌خاموش روسیه از سوریه، ترکیه قصد دارد تا با انجام عملیات نظامی جای خالی مسکو را در سوریه پر کرده و دست بالا را در تحولات این کشور داشته باشد.

کمرنگ کردن نقش آمریکا در سوریه
برخی ناظران گمانه‌زنی می‌کنند که ترکیه در عملیات خود در شمال سوریه علاوه‌بر مقابله با شبه‌نظامیان کرد و تمام کردن کار ناتمام روسیه، نیم‌نگاهی نیز به کمرنگ کردن نقش آمریکا در سوریه دارد؛‌ گمانه‌زنی‌ای که چندان هم دور از واقعیت به‌نظر نمی‌رسد به‌ویژه اینکه همین 2روز پیش رسانه‌های ترکیه‌ای از حمله جنگنده‌های ارتش این کشور به مقر نیروهای آمریکایی در حسکه سوریه خبر دادند. نیروهای آمریکایی در حسکه مسئول آموزش شبه‌نظامیان کرد هستند.
فرانس24 نوشته است: واشنگتن در سال2014 برای مقابله با گروه تروریستی داعش در سوریه عمیقا به کردهای سوریه موسوم به یگان‌های مدافع خلق(ی‌پ‌گ) وابسته بود. این در حالی است که از نگاه آنکارا ی‌پ‌گ شاخه سوری گروه تروریستی پ‌ک‌ک است که از سال1948 تاکنون علیه دولت ترکیه می‌جنگند. بر این اساس، آمریکا در گذشته بارها از حمله ترکیه به کردهای سوریه جلوگیری کرده یا با اعمال فشار زمان عملیات‌های ترکیه علیه متحدانش را کاهش داده است. واشنگتن این بار نیز احتمالا برای توقف عملیات ترکیه در شمال سوریه به آنکارا فشار خواهد آورد اما رابطه پرتنش کنونی میان 2کشور احتمالا باعث خواهد شد که کار چندانی از پیش نبرد.
روزنامه جورزالم‌پست، چاپ تل‌آویو نوشته: ترکیه پس از میانجیگیری برای توافق ارسال غلات میان روسیه و اوکراین، اکنون خود را به‌عنوان ضامن قرارداد این توافق و هاب انرژی برای روسیه معرفی کرده است. آنکارا همچنین روابط خود را با تل‌آویو توسعه داده و بنابراین می‌تواند بر روابط میان واشنگتن- تل‌آویو و مسئله فلسطین نیز تأثیر بگذارد؛ شرایطی که کار را برای واشنگتن جهت اعمال فشار بر آنکارا بسیار دشوار می‌کند.

ابعاد داخلی عملیات نظامی
گذشته از عملیات تروریستی هفته گذشته استانبول، آنچه اردوغان را ترغیب کرده تا با وجود مخالفت‌ متحدان کلیدی‌ چون روسیه عملیات نظامی در سوریه را اجرایی کند، انتخابات سرنوشت‌ساز ریاست‌جمهوری 6ماه آینده در این کشور است. ترکیه پیش از این هم 4مورد عملیات نظامی زمینی در سوریه داشته و وارد خاک این کشور شده است. هر 4مداخله مهم نظامی ترکیه در سوریه در آستانه انتخابات داخلی اتفاق افتاده است.
ناظران سیاسی با اشاره به احساسات ملی‌گرایانه قوی در ترکیه معتقدند که اردوغان احتمالا تهاجم نظامی را یکی از راه‌های افزایش شانس خود برای پیروزی در انتخابات می‌بیند. فرانس24 در این‌باره نوشته: «اردوغان برای پیروزی در انتخابات ژوئن به حمایت تمام‌قد حامیان ملی‌گرای خود نیازمند است.»

مکث
عملیات‌های نظامی ترکیه در سوریه
عملیات سپر فرات(آگوست2016 تا مارس2017): هدف ترکیه از این عملیات مقابله با گروه تروریستی داعش و از سوی دیگر شبه‌نظامیان کرد شمال استان حلب بود که از حمایت آمریکا برخوردار بودند. در این عملیات، مناطقی به وسعت 100کیلومتر از مرز ترکیه در خاک سوریه از داعش پاکسازی شد و نیروهای ترکیه موفق شدند تا شهرهای استراتژیکی چون جرابلس و الباب را تصرف کنند. این عملیات به آنکارا اجازه داد تا یک منطقه حائل میان ترکیه و مناطق تحت کنترل کردها در شمال سوریه ایجاد کند.
عملیات شاخه‌زیتون(ژانویه تا مارس2018): دومین عملیات نظامی در سوریه مشخصا کردهای سوریه در شمال غربی عفرین را هدف قرار داد؛ منطقه‌ای که تا امروز نیز تحت کنترل مخالفان دولت سوریه است. براساس ارزیابی‌های سازمان ملل، در جریان این عملیات نیمی از 320هزار ساکن این منطقه مجبور شدند از محل زندگی خود فرار کنند.
عملیات چشمه صلح(اکتبر2019): عملیات چشمه صلح، سومین اقدام نظامی ترکیه علیه سوریه از سال۲016 بود. در این عملیات، ترکیه از طریق زمین و هوا، به مواضع نیروهای کرد در شمال‌شرقی سوریه  حمله کرد. گروه‌های مورد حمایت آنکارا کنترل نواری به وسعت 30کیلومتر از مرز ترکیه و سوریه را به‌دست گرفتند.
عملیات سپر بهار(فوریه2020): عملیات سپر بهار برخلاف دیگر حملات ترکیه به‌طور خاص برای توقف پیش‌روی نیروهای دولتی سوریه در استان ادلب طراحی شده بود. این عملیات که با وجود مخالفت‌های آشکار روسیه انجام شد، خطر رودررویی آنکارا و مسکو را به‌شدت افزایش داد. عملیات سپر بهار در نهایت پس از یک هفته و با سفر اردوغان به مسکو برای امضای توافقنامه آتش‌بس در ادلب به پایان رسید.