صعود قطر از جام جهانی

بازی‌های جام جهانی به میزبانی قطر از فردا آغاز می‌شود. قطر‌ی‌ها از سال 2010 که در رقابت با استرالیا، ژاپن، کره‌جنوبی و آمریکا توانستند میزبانی این رویداد جهانی را در دست بگیرند تا به امروز، راه طولانی را پیموده‌اند. زمانی که سپ بلاتر، رئیس وقت فیفا اعلام کرد که میزبانی مسابقات 2022به قطر رسیده، جامعه جهانی شناخت کمی از این کشور کوچک داشت اما قطری‌ها از این رویداد به‌عنوان مسیری برای شناساندن خود به جهان استفاده کردند. میزبانی جام جهانی فرصتی به دوحه داد تا قطر را به‌عنوان کشوری معرفی کند که نگاهش فراتر از مرزهای جغرافیایی است.
موفقیت دوحه در کسب میزبانی جام جهانی، برای قطری‌ها چیزی شبیه رؤیا بود که محقق شد. پس از گذشت 12سال، اکنون بسیاری از ناظران معتقدند که میزبانی جام جهانی فوتبال، قدرت نرم قطر را تقویت کرده و فرصتی به این کشور داده تا برند جهانی خود را بسازد.
دیانا گالیوا، محقق مدعو در مرکز مطالعات اسلامی آکسفورد و عضو غیرمقیم در مجمع بین‌المللی خلیج‌فارس، به وب‌سایت العربی الجدید می‌گوید: «این رویداد حتی اگر خیلی هم بی‌حاشیه نباشد، فرصتی برای آشنا شدن جهان با منطقه، خلیج‌فارس و قطر است. دوحه می‌تواند از این فرصت برای ارتقای جایگاه خود در جامعه جهانی استفاده کند.»
گفته شده، زمانی که قطری‌ها برای نخستین‌بار درخواست میزبانی رقابت‌های جام جهانی فوتبال را مطرح کردند، استراتژی‌های امنیتی، مهم‌ترین دغدغه رهبران سیاسی در دوحه بود. پاتریک تروس، دیپلمات آمریکایی که در سال‌های 1995تا 1998سفیر آمریکا در قطر بوده، در این‌باره به العربی الجدید می‌گوید: «قطر به‌عنوان کشور ثروتمند کوچکی که چالش‌های جدی با همسایگانش داشته، نیاز داشت تصویری که از خود به جامعه جهانی ارائه می‌کند، تصویر یک کشور امن باشد. بر همین اساس، تبدیل شدن قطر به یک کشور ورزش‌محور در درجه اول، منافع امنیتی این کشور را  تامین کرده و می‌کند.»
گِرِد نونمان، استاد روابط بین‌الملل و مطالعات خلیج‌فارس دانشگاه جورج تاون قطر، نیز با این نظر موافق است که برگزاری موفق مسابقات جام جهانی در قطر، اهداف امنیتی این کشور کوچک حاشیه خلیج‌فارس را محقق کرده است.
قطر پس از گرفتن میزبانی جام جهانی فوتبال، موفق شد با ایجاد شبکه‌ای از ارتباطات دیپلماتیک جهانی و مورد توجه قرار گرفتن در عرصه بین‌المللی، امنیت خود را تقویت کند. قطر که سابقه تنش‌های دیپلماتیک حاد را با همسایگان خود از جمله عربستان سعودی داشته، علاوه بر میزبانی جام جهانی، به واسطه ابزاری به اسم صادرات گاز و همچنین میانجیگری‌های دیپلماتیک در عرصه بین‌المللی، توانسته میان بازیگرانی که به راحتی نمی‌توانند پشت میز مذاکره بنشینند و با هم صحبت کنند، تعامل ایجاد کرده و از این رهگذر برای خود اعتباری کسب کند. به اعتقاد نونمان، طیف گسترده‌ و متنوعی از روابط دیپلماتیک، جایگاه جهانی قطر را تقویت کرده است. این جایگاه در کنار اعتباری که به واسطه میزبانی جام جهانی کسب کرده، همگی در راستای تامین امنیت هر چه بیشتر این کشور بوده است.

میزبانی جام جهانی، در مسیر توسعه قطر
قطر با کسب میزبانی جام جهانی خود را در معرض حجم گسترده‌ای از انتقادها قرار داد؛ انتقادهایی که بخشی از آن ریشه در حقیقت داشت و برخی دیگر به اعتقاد کارشناسان، ریشه در نوع نگاه به شرق دارد؛ نگاهی که اغلب چهره‌ای نادرست از دنیای شرق، به‌ویژه اعراب و مسلمانان ارائه می‌کند. به اعتقاد ناظران، در حال حاضر عصبانیت اروپایی‌ها از قطر به اندازه‌ای است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. العربی الجدید می‌نویسد: به‌نظر می‌رسد کشورهای اروپایی از اینکه قطر به‌عنوان کشوری عرب و مسلمان میزبانی بازی‌هایی را برعهده دارد که اروپایی‌ها آن را منحصرا متعلق به‌خود می‌دانند، خشمگین هستند. بر همین اساس از آلمان گرفته تا انگلیس، شاهد هجمه گسترده علیه قطر و نحوه میزبانی بازی‌های جام جهانی از سوی دوحه هستیم.
تقریبا هیچ کشور دیگری به اندازه قطر، برای فراهم کردن شرایط میزبانی بازی‌ها، هزینه نکرده است. این سرمایه‌گذاری هنگفت کاملا در راستای چشم‌اندازهای گسترده‌تر دوحه برای آینده و برنامه‌های توسعه ملی این کشور بوده است. به‌عنوان مثال، می‌توان به احداث فرودگاه‌، شبکه جاده‌ای، فضاهای سرگرمی، استادیوم‌های ورزشی، حدود 100هتل و خطوط مترو جدید اشاره کرد. دوحه فقط برای ساخت استادیوم‌های جدید 6.5میلیارد دلار هزینه کرده است. اکونومیست در گزارشی نوشته که «چشم‌انداز توسعه 2030قطر» که یک بودجه 300میلیارد دلاری دارد، با احتساب برگزاری بازی‌های جام جهانی نوشته شده است.
پروژه‌ها و زیرساخت‌هایی که اکنون در قطر به بهره‌برداری رسیده‌اند، اگر در سال 2010قطر میزبانی جام جهانی را نمی‌گرفت، احتمالا در مقایس بسیار کوچک‌تر و با سرعت بسیار کندتری اجرا می‌شدند. نکته دیگر اینکه، گردشگری یکی از ستون‌های استراتژی تنوع اقتصادی قطر است و در این میان توسعه ورزش قطر می‌تواند به موفقیت هر چه بیشتر گردشگری و در مجموع تقویت برند قطر کمک کند.
میزبانی جام جهانی اما برای قطر چندان هم بی‌دردسر نبوده است. از ادعاهای جسته و گریخته مبنی بر رشوه دادن مقام‌های قطری برای گرفتن میزبانی جام جهانی که بگذریم، مسئله وضعیت کارگران خارجی در قطر و اتهام استثمار آنان توسط کارفرماهای قطری به یکی از بزرگ‌ترین حواشی این رویداد جهانی تبدیل شده است. العربی الجدید نوشته: قطر هنوز به لحاظ شرایط و قوانین کاری، نیاز به اصلاحات بنیادین زیادی دارد اما براساس اسناد سازمان بین‌المللی کار، قطری‌ها پیشرفت‌هایی هم داشته‌اند. قطر در سال 2016قانون کار خود موسوم به «قانون کفاله» را اصلاح کرد و در سال 2019اعلام کرد که اجرای این قانون را کاملا متوقف کرده است. هرچند هنوز هم گزارش‌های متعددی در مورد رفتار استثمارگونه کارفرمایان در قطر با کارگران خارجی وجود دارد؛ کارگرانی که اغلب از کشورهای هند، بنگلادش، پاکستان، فیلیپین و کشورهای آفریقایی برای رسیدن به یک زندگی بهتر به دوحه رفته‌اند.
میزبانی جام جهانی، توسط قطر به‌لحاظ منطقه‌ای نیز اهمیت زیادی دارد. پس از بحران شورای همکاری خلیج‌فارس در اواسط 2017که 4 کشور عربستان سعودی، مصر، امارات متحده عربی و بحرین، روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کرده و مرزهای زمینی و هوایی خود را روی این کشور بستند، دوحه مجبور شد تا برای جدا کردن خود از صف محاصره‌کنندگان اصلاحات بنیادینی را در پیش بگیرد و برای حفظ امنیتش، حضور خود را در جامعه جهانی تقویت کند. اما پس از پایان جام جهانی امسال برای این روند اصلاحی چه اتفاقی خواهد افتاد؟ اغلب ناظران بر این باورند که با کمرنگ شدن توجه جامعه جهانی به قطر، روند اصلاحات در قطر متوقف نمی‌شود اما از سرعت آن کاسته خواهد شد.
پاتریک تروس، دیپلمات آمریکایی، به العربی‌الجدید می‌گوید: «قطری‌ها در زمینه اصلاحات از همسایگان خود به‌طور چشمگیری پیشی گرفته‌اند و دلیلی وجود ندارد که بخواهیم فکر کنیم این اصلاحات قرار است معکوس شود.» قطری‌ها خود نیز حداقل در یک مورد ـ اصلاحات مربوط به قانون کار ـ تأیید کرده‌اند که این تغییرات همیشگی بوده و قرار نیست قانون گذشته بار دیگر در این کشور اعمال شود. احتمالا به همین دلیل است که اعلام شده سازمان بین‌المللی کار قرار است که یک دفتر دائمی در قطر داشته باشد.

مکث
رد پای پول در فوتبال
حاکمان قطر امیدوارند با ورود بیش از یک میلیون تماشاچی فوتبال به این کشور و آغاز رسمی مسابقات، جنجال‌های خبری خارج از مستطیل سبز، جایش را به تمرکز بر مسائل درون زمین فوتبال بدهد. قطر برای این میزبانی، بودجه هنگفتی هزینه کرده است. اما تصمیم برای برگزاری بزرگ‌ترین جشن فوتبال در کشور ثروتمند کوچکی که هیچ کارنامه فوتبالی قدرتمندی ندارد، نمونه آشکاری از این حقیقت است که چگونه پول و ایده‌های جذب در اجرای مسابقات، می‌تواند ذهن مدیران فوتبال در بالاترین سطوح را به لرزه درآورد. از همین امروز پیشنهادهایی برای میزبانی جام جهانی 2030مطرح شده است و عربستان سعودی به‌عنوان رقیب ژئوپلیتیک سرسخت قطر، یکی از مشتاقان این میزبانی است. سعودی‌ها هم برای کسب میزبانی روی پول خود حساب ویژه ای باز کرده‌اند. آنها برای اینکه شانس خود را برای میزبانی بیشتر کنند، پیشنهاد برگزاری میزبانی مشترک با مصر یا یونان را هم مطرح کرده و گفته‌اند که حاضرند هزینه ساخت استادیوم‌ها را در هر دو کشور بپردازند. گرچه گفته شده که تا سال 2024برای میزبانی 2030جام جهانی فوتبال تصمیمی اتخاذ نخواهد شد، اما تجربه واگذاری میزبانی به قطر نشان داده که در فوتبال مثل خیلی از جاهای دیگر، این پول است که حرف اول را می‌زند.