همگامی متروی تهران با طرح‌های نو

مهدی اسماعیل‌پور-روزنامه‌نگار

شهرداری تهران با روش‌های جدیدی به‌دنبال توسعه حمل‌ونقل زیرزمینی است تا پایتخت را از آلودگی هوا و ترافیک نجات دهد؛ چراکه مترو بهترین روش برای رهایی از این دو مشکل اصلی شهر به‌حساب می‌آید. TOD یا توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی، اصلی‌ترین روشی است که در این میان دنبال می‌شود و از قرار معلوم، 5ایستگاه در خطوط 3، 6، 7 و ایستگاه‌های خط11 متروی تهران، با چنین شیوه‌ای از نظر تامین منابع مالی با حمایت بخش خصوصی جان تازه‌ای می‌گیرند. بخش خصوصی اینگونه انگیزه پیدا می‌کند تا برای ساخت و توسعه شبکه حمل‌ونقل ریلی شهری، پا پیش بگذارد و کارهای لازم را جلو ببرد. این روش، نه‌تنها به بخش خصوصی و پیمانکاران اجازه می‌دهد تا طبق طرح تفصیلی شهر تهران، اطراف ایستگاه‌های مشخص بارگذاری ساختمانی انجام دهند، بلکه سبب خواهد شد تا مسافران مثل خیلی از شهرهای توسعه‌یافته دنیا بتوانند بیشترین نیازهای خود را همزمان با استفاده از مترو تامین کنند.

همه خدمات در ایستگاه‌های مترو
TOD را به روش ساده می‌توان این‌طور بیان کرد: «ایستگاهی از مترو که هم درون خود امکاناتی مثل فروشگاه‌های خرید، گردشگری، تفریحی و... دارد و هم امکانی فراهم می‌کند تا مسافران بتوانند به ساده‌ترین حالت ممکن به سایر وسایل حمل‌ونقل عمومی دسترسی داشته باشند.» حالا فرض کنید که یک ‌ایستگاه مترو به ایستگاه شبکه ریلی بین‌شهری متصل باشد، این فرصتی است تا با روش TOD خدماتی مثل اسکان موقت، خرید، تفریح و حتی خدمات‌درمانی اولیه هم در دسترس مسافرانی که از طریق قطار بین‌شهری از یک‌شهر به شهر دیگر آمده‌اند، قرار گیرد. اگر نگاهی به ایستگاه‌های راه‌آهن شهرهای بزرگی همچون لندن، برلین، رم، مسکو و پاریس بیندازید به‌راحتی خواهید دید که آنها علاوه بر داشتن امکانات رفاهی چطور به شبکه‌های حمل‌ونقل همگانی درون‌شهری متصل هستند. نکته اینجاست که این شرایط با همکاری بخش خصوصی شکل گرفته‌ است. حالا شهرداری تهران پس از مدت‌ها بحث بر سر این موضوع، اجرای TOD را در دستور کار گذاشته است.

خطوط جدید مترو با درنظر گرفتن معیارهای طراحی TOD
شرکت متروی تهران در مطالعات خطوط جدید 8، 9، 10 و 11 با درنظر گرفتن معیارهای طراحی TOD عبور کریدور و جانمایی ایستگاه‌ها را تعیین و تعبیه کرده است. مسعود درستی، مدیرعامل شرکت متروی تهران در این رابطه می‌گوید: «زمین‌های بالقوه مجتمع ایستگاهی براساس مطالعات شهرسازی و همچنین اقتصاد شهری در اطراف خطوط، توسط مشاور ذیصلاح شناسایی و به متروی تهران معرفی و ظرفیت‌ها برای صدور پروانه در شعاع 600متری ایستگاه‌ها شناسایی شده است. در مطالعات صورت گرفته پتانسیل و ظرفیت‌های خطوط و ایستگاه‌های مترو در بحث TOD مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است؛ به‌ویژه در خطوط جدید که اغلب از مناطق دارای تراکم جمعیت عبور می‌کند. در همین راستا پتانسیل هرکدام از ایستگاه‌های خطوط جدید مترو نیز به دقت بررسی و شناسایی شده و کارهای مطالعاتی و امکان‌سنجی‌های مربوط به آن در جریان است. همچنین پهنه‌ها و اراضی که ایستگاه‌های مترو در آنها واقع شده‌اند نیز به لحاظ داشتن ظرفیت و قابلیت اجرای روش TOD در دست بررسی و مطالعه قرار دارند.»

قابلیت خط۱۱ مترو بیش از سایر خطوط است
در تمامی خطوط درحال بهره‌برداری متروی تهران، با هدف جذب مسافر بیشتر و همچنین تامین منابع مالی برای ساخت خطوط مترو، نقاطی به‌عنوان مجتمع ایستگاهی درنظر گرفته شده است. در مطالعات خطوط جدید با توجه به اینکه قرار است از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ساخت مجتمع ایستگاهی استفاده شود، این مجتمع‌ها در مناطقی ایجاد می‌شود که توجیه اقتصادی داشته باشند. به‌عبارت دیگر باید نسبت به ایجاد درآمدهای ناشی از ساخت ایستگاه بر هزینه‌های به‌وجود آمده برتری داشته باشند. همچنین مجتمع‌های ایستگاهی ایجادشده باید علاوه بر نقش جابه‌جایی مسافران مترو، در افزایش رونق اقتصادی موقعیت طرح و همچنین صرفه‌جویی در مصرف بنزین و کاهش آلودگی نقش اساسی را ایفا کنند. درستی در این رابطه به همشهری می‌گوید: «ایستگاه‌های جدید شبکه مترو در خطوط 8 تا 11 قرار است با درنظر گرفتن معیار‌های روش TOD  اجرا شوند. 4خط جدید شبکه متروی تهران پتانسیل ساخت مجتمع‌های ایستگاهی را به‌خوبی دارا هستند و درصورت تملک زمین‌های شناسایی‌شده، می‌توان آنها را به‌سرعت اجرا کرد. البته این قابلیت در خط۱۱ متروی تهران به‌مراتب بیش از سایر خطوط است و به همین جهت بخش خصوصی تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری و اجرای این خط دارد.»

شروع کارهای مطالعاتی توسط مشاوران
ازجمله مهم‌ترین زیرساخت‌های لازم در بحث TOD و مجتمع‌های ایستگاهی، تملک‌های موردنیاز و همچنین اخذ مجوزهای ماده۲۳ و سایر مجوزهای قانونی در این راستاست که توسط شرکت متروی تهران و حومه در حال پیگیری و انجام است. این موضوع در بحث جذب سرمایه و تامین منابع لازم برای تکمیل و اجرای خطوط مترو مؤثر و تأثیرگذار بوده و طبق مطالعات جهانی تا ۲۵درصد می‌تواند هزینه‌های ساخت خطوط مترو را پوشش دهد. درصورت تملک زمین‌ها و اخذ مجوزهای قانونی، حرکت به این سمت در بازه زمانی حدودا 5سال آینده ممکن و میسر خواهد بود. سعید اسکندری، رئیس واحد سرمایه‌گذاری شرکت متروی تهران و حومه درخصوص روش TOD در ایستگاه‌های مترو به همشهری می‌گوید: «تکمیل و انجام کارهای مطالعاتی حدود یک‌سال دیگر زمان می‌برد تا به مرحله اجرا برسیم. در مرحله اجرا هم بحث تامین منابع مالی و همچنین اخذ مجوز‌های لازم را داریم. درواقع اگر تمام شرایط فراهم باشد، می‌توان انتظار داشت که طی 5سال آینده نخستین پروژه مبتنی بر روش‌های TOD در شهر تهران اجرا شده و به بهره‌برداری برسد.»