یمن؛ سرزمینی که برای آسیا، اروپا و آمریکا مهم است
نقطه اتصال شرق و غرب
بهنام سلطانی
شبه‌جزیره عربستان که عنوان وسیع‌ترین شبه‌جزیره جهان را یدک می‌کشد، کشورهای مهمی را در دل خود جا داده. یکی از همین کشورها یمن است؛ کشوری که از روزگار قدیم، موقعیت خاص و زمین حاصلخیزی داشته و به همین دلیل همواره در تیررس کشورهای استعماری بوده است؛ جنوبی‌ترین کشور شبه‌جزیره عربستان از سال‌های دور منطقه‌ای آباد با انبوه جنگل‌های سرسبز بوده که در محاصره باغ‌های میوه و نخلستان‌ها قرار داشته است. داستان سد تاریخی این کشور که به نام «مأرب» مشهور است، در کتاب‌های تاریخی آمده و در آن دوره تاریخی به یمن «عربستان خوشبخت» می‌گفتند. بعد از کشف چاه‌های نفت و اهمیت پیداکردن تجارت دریایی و دسترسی به آب‌های آزاد، یمن از کشوری سرسبز و پرنعمت به منطقه‌ای با موقعیت کاملاً استراتژیک تغییر ماهیت داد. داستان اهمیت روزافزون یمن در نقشه جغرافیای جهان چندان هم پیچیده نیست. این کشور به‌طور کامل بر تنگه باب‌المندب تسلط دارد و بخش قابل ملاحظه‌ای از نفت جهان برای رسیدن به اروپا از این آبراه مهم عبور می‌کند.
سرزمین سرسبز
یمن از صدها سال قبل از میلاد مسیح به‌عنوان منطقه‌ای با باران‌های منظم و زمین‌های زیرکشت شناخته می‌شده و کشاورزی در آن حسابی رونق داشته است. به همین‌خاطر انبوه جمعیت، آنجا سکونت پیدا می‌کنند و در نتیجه شهرها و روستاها یکی بعد از دیگری سبز می‌شوند. با افزایش جمعیت، آرام‌آرام تمدنی در یمن شکل می‌گیرد و دولت‌هایی روی کار می‌آیند؛ از سلسله معینیان که بین سال‌های 600تا 1200سال قبل از میلاد مسیح بر این سرزمین حکومت می‌کردند تا دولت قتبان و قبیله‌های سبائیان و حمیریان و حبشیان که هر کدام صدها سال و برخی از آنها مثل سبائیان تا 9قرن قدرت را در دست داشتند. یمن در یک برهه تاریخی به تصرف سپاهیان خسروپرویز هم درآمد. در رقابت بین ایران و روم برای فتح یمن، ایرانی‌ها پیروز شدند و سپاه خسروپرویز بعد از تسلط بر جنوب عربستان در سال598میلادی، بر یمن مسلط شدند. با ظهور اسلام در سرزمین یمن، این کشور توسط حاکمان عرب اداره می‌شد تا اینکه در سال1750میلادی به تصرف دولت عثمانی درآمد. بعد از سقوط امپراتوری عثمانی، یمن در سال1934میلادی با انعقاد قراردادی با بریتانیا به استقلال رسید.
در تصرف ایرانی‌ها
بین ایرانی‌ها و یمنی‌ها پیوندهای تاریخی محکمی وجود داشته و ایرانی‌ها 2بار در این سرزمین حضور مؤثری داشته‌اند. نخستین حضور به دوران قبل از اسلام مربوط می‌شود که پادشاه ساسانی به درخواست حاکم یمن، لشکری را به آن سرزمین اعزام می‌کند. سپاهیان ساسانی به فرماندهی «وهرز»، حبشی‌ها را که نیروهای بیگانه بودند از یمن بیرون می‌کنند و بعد از پایان جنگ در همان سرزمین می‌مانند و با دختران یمنی ازدواج می‌کنند. دومین حضور ایرانی‌ها هم به قرن سوم هجری بر می‌گردد که فردی به نام «یحیی بن‌الحسین» ملقب به «الهادی» به اتفاق حدود 800نفر از یاران ایرانی‌اش از دیلم و طبرستان به‌سوی صعده می‌روند و نخستین حکومت شیعی را در یمن بنا می‌کنند. قبر الهادی که در یمن به‌عنوان امام زیدی شناخته می‌شود، در صعده زیارتگاه شیعیان است و یاران ایرانی هم در کنار حرم او و در قطعه زمینی به نام مقبره «طبریون» دفن شده‌اند.
جنگ‌های داخلی
وقوع جنگ‌های داخلی، بخش مهمی از تاریخ معاصر یمن را تشکیل می‌دهد. این جنگ‌های فرسایشی و خونین از سال1968بین سلطنت‌طلب‌ها و جمهوریخواهان در گرفت که چند دهه بعد با وساطت سلطان قابوس، پادشاه فقید عمان و با اتحاد یمن شمالی و جنوبی به پایان رسید. اما جنگ مشابهی هم‌اکنون بین حوثی‌های طرفدار علی عبدالله صالح و نیروهای طرفدار منصور هادی که مورد حمایت عربستان هستند، وجود دارد. ریشه منازعات گروه‌های مختلف سیاسی بر سر تنگه باب‌المندب است که به‌عنوان یکی از دو آبراه مهم نفتی دنیا در جنوب دریای سرخ واقع شده و این دریا را به خلیج عدن و سپس به دریای عمان و اقیانوس هند وصل می‌کند. کشتی‌هایی که از طرف اقیانوس هند می‌آیند، پس از گذر از باب‌المندب و عبور از دریای سرخ، مسیرشان را از کانال سوئز به‌سوی دریای مدیترانه ادامه می‌دهند و با این حساب باب‌المندب دروازه ورود نفتکش‌ها به اروپاست. یمن از دوره قبل از اسلام تا دوره باستان به‌خاطر دشت‌های سرسبز و زمین حاصلخیزش مورد توجه کشورهای بیگانه بوده و حالا به واسطه داشتن تنگه باب‌المندب در تیررس قرار دارد.
اهمیت باستانی
یمن یک کشور باستانی است و از این حیث هم یکی از مهم‌ترین کشورهای دنیا به شمار می‌آید. مأرب مشهورترین شهر یمن باستانی است که پایتخت قدیمی حکومت‌های «سبا» و ملکه سبا (بلقیس) بوده و درباره این سرزمین در قرآن آیه‌های متعددی مثل داستان حضرت سلیمان و ملکه سبا وجود دارد. شهر صعده هم توقفگاه حجاج و تجار عازم مکه بوده و آثار باستانی و تاریخی بسیاری دارد. شبوه یکی دیگر از شهرهای یمن، به‌خاطر اینکه مرکز حکومت حضرموت بوده، در تاریخ کهن یمن ارزش فراوانی دارد. عدن هم یک شهر باستانی است و به‌خاطر دسترسی به المندب، مرکز استراتژیک یمن به‌حساب می‌آید.
جزیره کلیدی
تاریخ سرزمین یمن را به 2بخش قبل و بعد از شکل‌گیری تنگه باب‌المندب می‌توان تقسیم کرد. یمن حالا کشوری است که می‌تواند مسیر ورود به دریای سرخ را ببندد و در کشاکش جنگ نظامی و اقتصادی ابرقدرت‌های سیاسی نقش مهمی ایفا کند. «بریم» یکی از ده‌ها جزیره یمن است که اطراف باب‌المندب واقع شده و احتمالا یکی از مهم‌ترین جزایر دنیا به‌حساب می‌آید. این جزیره، «باب‌المندب» را به 2بخش آبراه شرقی به نام «باب‌الاسکندر» و آبراه غربی به نام «میون» تقسیم می‌کند و یمنی‌ها با تسلط بر «بریم» و چند جزیره دیگر امکان کنترل این آبراه و زیرنظر‌گرفتن همه فعالیت‌های دریایی را دارند. این قضیه آنقدر مهم است که باب‌المندب را بعد از کانال سوئز به دومین آبراه مهم دنیا بدل کرده و به آن شاهراه تجاری آسیا و اروپا هم می‌گویند. یک طرف باب‌المندب کشور کوچک و آفریقایی جیبوتی است که توانایی برقراری امنیت در این گذرگاه را ندارد و به همین دلیل یمن به‌عنوان تنها کشوری که می‌تواند امنیت باب‌المندب را تضمین یا مختل کند، یک کشور مهم است. باب‌المندب تنگه‌ای است که نفتکش‌ها روزی 4میلیون تن نفت از آن عبور می‌دهند و هر سال حدود 20هزار کشتی تجاری از آن عبور می‌کند.
