وطن‌گرایی، ‌نه وطن‌پرستی

در اسلام تمام ارزش‌ها حول محور توحید و خداوند متعال معنا پیدا می‌کند به همین‌خاطر ملاک ارزشمندی یک شخص مقدار متابعت وی از خداوند متعال و داشتن تقوای الهی است، نه نژاد یا وطن یک فرد، از این‌رو وطن‌خواهی نباید به‌قدری رشد کند که تبدیل به وطن‌پرستی شود و در مقابل ارزش‌هایی مانند توحید و نبوت و... قرار بگیرد. به‌عبارت دیگر، وطن‌گرایی می‌تواند تبدیل به وطن‌پرستی شود تا جایی که فرد، وطنش را به جای خدا در مقام پرستش قرار دهد و حاضر شود عظمت وطنش را بر ویرانی وطن‌های دیگر و تمدنش را بر خرابه تمدن‌های دیگر، بنیان نهد و سطح مردمش را به بهای فقیر شدن ملت‌های دیگر بالا ببرد. البته اینگونه وطن‌پرستی در اسلام مذموم است. از دیدگاه اسلام وطن‌گرایی زمانی محکوم و مردود است که جنبه افراطی و منفی به‌خود بگیرد؛ یعنی موجب تبعیض در قضاوت، در دیدن و ندیدن خوبی‌ها و بدی‌ها و در جانبداری‌ها شود.
شهید مطهری، خدمت متقابل اسلام و ایران
وطن‌خواهی و احساس تعلق انسان نسبت به سرزمین و قوم و نژادش، نه‌تنها عیب نیست بلکه عاملی سازنده برای همکاری‌های اجتماعی اوست؛ همانگونه که امیرالمؤمینن(علیه‌السلام) این حس را عامل آبادانی شهرها بیان کردند؛ اما ممکن است به مرور زمان و به‌دلیل رشد ناهماهنگ، این امر از حد بگذرد و به‌صورت مخرب در‌آید. و منظور از تعصب نژادی و قبیله‌ای که مورد نکوهش قرار می‌گیرد همین افراط است.
تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی
 به همین‌خاطر نباید انسان تفریط کرده و میهن و سرزمین را به کلی رها کند. اسلام، دستور اکید به حفظ وطن از شر بیگانگان داده است؛ زیرا در جامعه‌ای که وطن‌دوستی نباشد، انگیزه‌ای برای خدمت، رشد و توسعه یافتگی وجود نخواهد داشت، به همین‌خاطر خداوند کسانی را که از جهاد در راه وطن سرپیچی کردند مذمت و سرزنش می‌کند.
حجت‌الاسلام قرائتی، ‌تفسیر نور