کارگران دوحه؛ زندانیان صحرا

«رویاهای من درباره قطر خیلی بزرگ بود. فکر می‌کردم، اینجا جایی است که می‌توانم پولی دست و پا کنم و به ‌خود و خانواده‌ام کمک کنم. برج‌های اینجا زیبا هستند، اما نه برای من؛ من در اینها رنج کسانی را می‌بینم که آنها را ساخته‌اند.» این بخشی از گفته‌های ابراهیم، کارگر کنیایی مستقر در دوحه، در مستندی تلویزیونی است که چند روز قبل از شبکه فرانس24پخش شد. کمتر از 3هفته مانده به آغاز مسابقات جام‌جهانی فوتبال در قطر، آژانس بین‌المللی کار سازمان ملل از پرداخت نشدن حقوق کارگران خارجی در این کشور انتقاد کرده است. مسئله زندگی اسفناک کارگران خارجی، بار دیگر با نام قطر گره خورده است.
قطر، نخستین کشور خاورمیانه است که میزبان جام‌جهانی فوتبال خواهد بود. این میزبانی، هزاران کارگر خارجی را برای ساخت استادیوم‌های ورزشی و دیگر زیرساخت‌های لازم برای برگزاری رقابت‌ها به قطر کشاند. کارگران خارجی در جست‌وجوی درآمد بالا و زندگی بهتر راهی دوحه شدند، اما به‌گفته سازمان‌های غیردولتی، آنچه نصیب‌شان شده استثمار و برده‌داری به‌معنای واقعی کلمه است؛ شرایطی که رؤیای قطری آنان را به کابوسی تمام‌عیار تبدیل کرد.
اکنون نزدیک به 2میلیون ‌و500هزار کارگر خارجی در قطر زندگی‌ می‌کنند که تقریبا 90درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. این افراد در بخش‌های متعدد، از ساخت‌وساز گرفته تا هتلداری، خدمات و تامین امنیت مشغول به‌کارند. بنا بر اعلام سازمان‌های غیردولتی، کارگران خارجی در قطر به‌طور سیستماتیک با سوءاستفاده کارفرمایان و نوعی برده‌داری مدرن مواجه هستند. در اغلب موارد، دستمزدی که در ابتدا به این کارگران پیشنهاد می‌شود 2 تا 3 برابر بیشتر از پولی است که آنان در کشور خود به‌عنوان حقوق دریافت می‌کنند، اما در واقع کمتر از نیمی از این پول در ماه به‌دستشان می‌رسد. اغلب کارگران خارجی برای یافتن شغل در قطر مجبورند تا با شرکت‌های کاریابی در کشور‌های مبدا یا کارگزاران قطری قراردادی را منعقد کرده و مبالغ کلانی را به آنها پرداخت کنند. روزنامه گاردین نوشته: اغلب کارگران برای پرداخت این پول که معادل 5ماه حقوق آنان در قطر است، مجبورند وام بگیرند و تا زمانی که این وام را به‌طور کامل بازپرداخت نکنند، قادر به ترک محل کار خود نیستند؛ شرایطی که عملا به اسارت آنان در محل کار منجر می‌شود.
به‌ گزارش سازمان بین‌المللی کار، گرچه اصلاحات سال‌های اخیر باعث شده تا کارگران خارجی در قطر آزادانه‌تر محل کار خود را تغییر دهند، اما اغلب کارفرمایان درصورت مطرح شدن چنین درخواستی از سوی کارگران، به اقدامات تلافی‌جویانه‌ای دست می‌زنند. مک تینون، رئیس دفتر سازمان بین‌المللی کار در قطر به شورای آتلانتیک می‌گوید: «اقدامات تلافی‌جویانه کارفرمایان می‌تواند شامل باطل کردن مجوز اقامت در قطر و متهم کردن کارگر به اقدام برای فرار باشد.» همچنین در بسیاری از قراردادها مبالغ بسیار سنگینی برای فسخ احتمالی قرارداد از سوی کارگران درنظر گرفته می‌شود.
طبق قاعده‌ای که در بازار کار قطر وجود دارد، گذرنامه کارگر در طول مدت کار، در اختیار کارفرما قرار می‌گیرد. همین باعث می‌شود او به زندانی کارفرما تبدیل شود. چرا که بدون ارتباط با کارفرما، دیگر هیچ هویتی در قطر ندارد. آنها بدون اجازه کارفرما امکان ترک قطر را ندارند. گذشته از ضبط گذرنامه توسط کارفرما، آنچه باعث می‌شود تا کارگران خارجی نتوانند به راحتی قطر را ترک کنند قانون «کفاله» است. براساس این قانون، کارگران خارجی برای ترک قطر یا تغییر محل کار خود باید اجازه‌نامه‌ای را از سوی کارفرمای خود ارائه کنند.

حقوق اندک، کار زیاد و گرمای طاقت‌فرسا
قطر در یک دهه گذشته علاوه بر ساخت 7 استادیوم جدید، اجرای ده‌ها پروژه بزرگ ازجمله جاده و فرودگاه را دنبال کرده است و  سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی، هتل‌ها و یک شهر جدید که میزبان بازی فینال مسابقات جام‌جهانی خواهد بود نیز ازجمله پروژه‌های بزرگی بوده که تماما با استفاده از کارگران خارجی ساخته شده است.
تقریبا بیش از نیمی از کارگران خارجی در بخش ساختمان‌سازی قطر مشغول به‌کار هستند؛ بخشی که بیشترین قربانی را هم داشته است. علاوه بر دریافت نکردن حقوق و ساعات طولانی کاری، کار کردن در دمای بالای 40درجه شرایط را برای کارگران غیرقابل تحمل می‌کند.
در قطر مصاحبه کردن کارگران با رسانه‌ها ممنوع است و کسانی که این قانون را نقض کنند به اتهام تلاش برای خدشه‌دار کردن اعتبار و تصویر بین‌المللی قطر تنبیه و مجازات می‌شوند. از همین‌رو ابراهیم، کارگر کنیایی با استفاده از نام مستعار در مصاحبه با فرانس24 درباره شرایط دشوار خود به‌عنوان یک کارگر ساختمانی می‌گوید: «درست روزی که به قطر رسیدم کارم را به‌عنوان کارگر ساختمانی شروع کردم. کار کردن در جایی که دمای هوای در تابستان به بیش از 50درجه می‌رسد، واقعا سخت است. محل زندگی ما هم کمپ‌هایی است که اقامت در آنها فاجعه است. زندگی در اینجا، زندگی در جهنم است. فقط تلاش می‌کنیم زنده بمانیم.» 
شرکت‌های فعال در مدیریت هتل‌های لوکس و صنایع خدماتی که برای میزبانی از توریست‌ها و تماشاگران فوتبال و ارائه خدمات به آنان ساخته شده‌اند نیز با اتهامات جدی نقض حقوق کارگران روبه‌رو هستند. پرداخت حداقل حقوق، ساعت کاری طولانی، نداشتن مرخصی و شرایط سخت زندگی برخی از این اتهامات است. برای برخی از کارگران، ساعت کار از 8 صبح تا 9:30شب و گاهی هم بیشتر است. یک از کارگران فیلیپینی به فرانس24 می‌گوید که در 3سال گذشته حتی یک روز هم مرخصی نداشته است؛ حتی در زمان مرگ همسرش هم نتوانسته به کشورش برود و در مراسم خاکسپاری شرکت کند.
اغلب کارگران در کمپ‌هایی در بیابان‌های اطراف دوحه اسکان داده می‌شوند؛ جایی که بدون اتوبوس شرکت‌های قطری عملا امکان تردد به آنجا وجود ندارد. کارگران خارجی در پایان روز کاری توسط این اتوبوس‌ها‌ به محل اقامت خود برده می‌شوند و در طول شب حتی برای قدم زدن هم اجازه خروج از اقامتگاه‌شان را ندارند؛ شرایطی که آنان را به زندانیانی در صحراهای قطر تبدیل کرده است. ابراهیم می‌گوید: «ما در اینجا هیچ وسیله نقلیه‌ای نداریم. علاوه بر این، درصورتی که نگهبانان ما را در حال قدم زدن در محوطه بیرونی اقامتگاه ببینند با پلیس تماس می‎گیرند. آنها فکر می‌کنند که ما می‌خواهیم از اقامتگاه فرار کنیم.» این اقامتگاه‌ها در اغلب موارد غیربهداشتی و فاقد حداقل امکانات اولیه برای زندگی هستند.

مرگ هزاران کارگر خارجی 
آمار مرگ‌ومیر کارگران خارجی در قطر تکان‌دهنده است. روزنامه گاردین سال گذشته در یک گزارش تحقیقی از مرگ حداقل 6هزار و750 کارگر خارجی در 10سال گذشته خبر داد. بنا بر اطلاعاتی که از سفارتخانه‌های کشورهای خارجی در قطر به‌دست آمده، از دسامبر2010 که میزبانی قطری‌ها برای جام‌جهانی تصویب شد تا سال گذشته (2021) تقریبا هفته‌ای 12کارگر خارجی جان خود را در این کشور از دست داده‌اند. این کارگران اغلب از کشورهای هند، بنگلادش، نپال، پاکستان و سریلانکا بوده‌اند. این در حالی است که دولت قطر مدعی است در همه این سال‌ها، فقط 37کارگر در جریان ساخت ورزشگاه‌ها و دیگر پروژه‌ها قربانی شده‌اند. روزنامه گاردین نوشته که آمار تلفات قطعا بیش از 6هزار و750نفر است چرا که سفارتخانه‌های فیلیپین و کنیا همچنان آمار فوت اتباع خود را در قطر اعلام نمی‌کنند.
گفته شده، در اغلب موارد، مرگ کارگران خارجی بدون ارزیابی‌های دقیق پزشکی به‌عنوان مرگ طبیعی اعلام شده و عامل آن نیز نارسایی شدید قلب یا نارسایی تنفسی عنوان می‌شود. این در حالی است که اغلب کارگران خارجی، ساعات طولانی کار زیر آفتاب سوزان در دمای بالای 40درجه، بدون سایه‌بان و آب کافی را علت مرگ دوستان و همکاران خود می‌دانند.