گزارش
تبیین نقش علم و فناوری در دفاع‌مقدس
معاون تربیت و آموزش ارتش از لزوم برگزاری همایش‌هایی برای معرفی دستاوردهای علمی این نهاد می‌گوید
مژگان مهرابی _ روزنامه‌نگار
چندی پیش بود که مقام معظم رهبری در جلسه‌ای فرمودند:«چرا در مورد تبیین نقش علم و فناوری در دفاع‌مقدس کاری نشده است؟» و به مسئولان نظامی کشور متذکر شدند:«این موضوع را برای نسل امروز تبیین کنید.» همین انگیزه‌ای شد تا ارتش جمهوری اسلامی ایران اقدام به برگزاری همایش‌های بزرگی کرده و از محققان حوزه نظامی دعوت کند تا دستاوردها و تحقیقات خود در این زمینه را گردآوری کنند. قرار بر این شد هر کدام از دانشگاه‌های نظامی به‌طور جداگانه عمل کرده و ماحصل کارهای خود را در همایش ارائه دهند. این اتفاق نیک افتاد و تاکنون ۶ همایش در دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش، دانشگاه‌های افسری امام‌علی(ع)، خاتم‌الانبیا(ص) نیروی پدافند هوایی، علوم و فنون هوایی شهیدستاری، علوم دریایی امام‌خمینی(ره) و دانشگاه علوم‌پزشکی ارتش برگزار شده است. اما نکته حائز اهمیت‌تری که امیرسرتیپ «علیرضا شیخ» معاون تربیت و آموزش آجا از آن خبر می‌دهد، برگزاری همایش ملی و بزرگی است که ماحصل تحقیقات علمی در همایش‌های گذشته را در معرض نمایش عموم می‌گذارد. امیرسرتیپ شیخ درباره علت برگزاری همایش‌ها نکات ارزنده‌ای را در اختیارمان می‌گذارد.
تاکنون همایش‌های زیادی با اهداف گوناگون در عرصه دفاعی کشورمان برگزار شده، اما اینکه چرا نیروهای مسلح اقدام به اجرای همایش «تأثیر علمی و فناوری در دفاع‌مقدس» کرده است جای سؤال دارد؟ چرا چنین تصمیمی گرفته شده و چه تأثیری در دیدگاه مردم دارد؟
تاکنون اقدامات خوبی در زمینه روایت‌های حماسی و خاطره‌ای از دفاع‌مقدس انجام شده که اینها در جای خود برای حفظ و ارتقای روحیه ملی جوانان ما بسیار مهم و با ارزش است. اما یکی از زوایای پنهانی که به آن کمتر پرداخته شده بررسی جایگاه علم و فناوری در دفاع‌مقدس است. در واقع موضوع مهمی که مقام معظم رهبری با نکته‌سنجی خود به آن اشاره کردند و از متولیان امر دفاع خواستند بیشتر به آن بپردازند. در واقع ایشان علم و فناوری در دفاع‌مقدس را حلقه مفقوده‌ای برای پاسخ به بعضی از ابهامات و شبهات می‌دانستند. برای همین تأکید داشتند نقش علم در دوران دفاع‌مقدس معرفی شود تا کسانی که در آن دوران زندگی نکردند بدانند فناوری چه تأثیری در هدایت عملیات‌ها داشته است.
چرا تاکنون به اهمیت فناوری در دفاع‌مقدس بیشتر پرداخته نشده است؟
از دید ما جنگ علم است و هنر است و حماسه. یعنی در هیچ کجای دنیا نداریم جنگی بدون علم و هنر فرماندهی پیروز شده باشد. اینکه علم از ملزومات اصلی جنگ به شمار می‌آید یک امر بدیهی است و عموما به چیز بدیهی کمتر پرداخته می‌شود. به همین دلیل تاکنون جز در دانشگاه‌های نظامی و آن هم برای درس‌آموزی مورد مداقه قرار نگرفته است و بیشتر به وجه ارزشی موضوع یعنی شور و حماسه دفاع‌مقدس توجه و پرداخته شده است. درصورتی که آنچه باعث شده امروز دفاع‌مقدس به یک حماسه قابل احترام در تاریخ این ملت بدل شود، هنر و دانش فرماندهانی بوده که مبتنی بر علم و فناوری روز صحنه‌های راهبردی، عملیاتی و تاکتیکی جنگ را هدایت و مدیریت کردند. آنچه امروز مقام معظم رهبری از آن به‌عنوان یک گنج یاد می‌کنند محصول دانشمندانی است که در حوزه دفاعی هنر رهبری و فرماندهی صحنه‌های بحرانی و سرنوشت‌ساز را یاد گرفته بودند. البته هنوز بخش‌های زیادی از این گنجینه استخراج نشده و هر روز زوایای جدیدی از آن نمایان و کشف می‌شود که قطعا برای نسل‌های آینده می‌تواند قابل بهره‌برداری باشد.
قرار است در همایش‌های «نقش علم و فناوری در دفاع‌مقدس» چه اتفاقی بیفتد؟ صرفا یک همایش علمی است یا پیامد دیگری هم دارد؟
در این همایش‌ها نقش علم و فناوری مشخص و تبیین می‌شود که چگونه در دفاع‌مقدس علمی جنگیدیم. هر دانشگاه با توجه به حوزه تخصصی و ماهیت نیرویی خود به تبیین علم و فناوری در دوران دفاع‌مقدس می‌پردازد. تحقیقات آنها به‌صورت مقاله یا کتاب چاپ شده و در اختیار جامعه علمی کشور قرار می‌گیرد. وقتی به جنگ فقط دید ارزشی داشته و کمتر آن را نقد کنیم، بیشتر به جنبه حماسی آن پرداخته‌ایم. اما حماسه به مرور زمان تبدیل به افسانه می‌شود و باور آن برای نسل‌های آینده سخت خواهد بود. مقام معظم رهبری تأکید دارند دفاع‌مقدس مثل گنجی است که باید حفظ شود. این امر امکان‌پذیر نخواهد شد مگر اینکه واقعیت‌ها بازگو شود. نقد عالمانه و مبتنی بر استدلال عقلی می‌تواند به سؤالات و شبهات نسل امروز پاسخ دهد.
نحوه برگزاری همایش‌ها به چه صورتی است؟ آیا دانشگاه‌های خاصی این همایش را برگزار می‌کنند؟
همایش اصلی تا پایان سال اجرا می‌شود؛ برای هر دانشگاه نظامی مبتنی بر ماهیت نیرویی، یک همایش درنظر گرفته شده است و تاکنون ۶ همایش در دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش، دانشگاه‌های افسری امام علی(ع)، خاتم‌الانبیا(ص) نیروی پدافند هوایی، علوم و فنون هوایی شهید ستاری، علوم دریایی امام‌خمینی(ره) و دانشگاه علوم پزشکی ارتش برگزار شده است.
یکی از اقدامات دشمن تبلیغات منفی است که درباره اتفاقات دفاع‌مقدس صورت می‌گیرد. اینکه بعضا رزمنده‌ها بی‌گدار به آب زده و با موج‌های انسانی روی میدان‌های مین رفته‌اند و تلفات بالا داشته‌اند. یا اینکه در فیلم‌های دفاع‌مقدس هم نشان داده می‌شود و شبهه‌ای برای نسل امروز ایجاد می‌کند که چگونه فرماندهی گردان و گروهان و یا رده‌های بالاتر به جوانان سپرده شده بود. چطور می‌توان این ذهنیت را اصلاح کرد؟
فرماندهی در عرصه‌های گوناگون و سطوح مختلف متفاوت است جوانانی که هدایت مجموعه‌ای از رزمندگان باشور و ارزشی را برعهده داشتند در سایه پیران با تدبیری هدایت می‌شدند که از دانش و عقلانیت هدایت صحنه جنگ برخوردار بودند. به‌عبارتی جوانان در عرصه‌های تاکتیکی زیر چتر عقلانیت آن طراحی، اقدام می‌کردند. هنر فرماندهی، یافتنی است نه دانستنی. زیرا دانستنی را می‌توان آموزش داد ولی یافتنی را باید درک کرد. لذا فرماندهی را صرفاً با آموزش نمی‌توان به فرد منتقل کرد. برای همین در دوران دفاع‌مقدس جوانان حاضر در صحنه با شرکت در عملیات‌های مختلف به‌تدریج پیشرفت کرده و نهال نوپای سپاه را شکل دادند که این یافتنی، محصول کار میدانی و مشق رزم تحت هدایت مربیان و استادان باتجربه بود. در این میدان فقط دانشگاه افسری امام علی(ع) ارتش جمهوری اسلامی ایران 1184فرمانده شهید (دانش آموخته) تقدیم کرده است. به سبب همین افتخار، از سوی مقام فرماندهی معظم کل قوا نشان و پرچم نشان فداکاری به این دانشگاه اعطا شده است. آنچه روزهای اول جنگ باعث شد توان و ظرفیت بسیج مردمی برای کمک به صحنه بیایند، هنر فرماندهان جنگ بود که با تدبیر و عقلانیت و تلفیق شور و شعور ارزش‌های مانای دفاع‌مقدس را خلق کردند. یک سؤال ساده، گذشته از علم و هنر طراحی و هدایت صحنه جنگ؛ چطور غذای یک مجموعه چند هزار نفری حین عملیات به موقع تامین می‌شد؟ یا اینکه چطور رزمنده‌ها زیر بارش توپ و خمپاره غذای گرم دریافت می‌کردند؟ پاسخ به این سؤال خود مدیریت علمی را ثابت می‌کند که فرماندهان ما از آن برخوردار بودند.
مکث
فرهنگ دفاع‌مقدس را زنده نگه داریم
نتیجه ۲۸۸۸روز دفاع، در سطوح مختلف راهبردی، عملیاتی و تاکتیکی، مبین این واقعیت است که پیروزی و موفقیت در عملیات اتفاقی نیست، البته زمان‌هایی هم بوده که موفق نبودیم و البته اشتباه کرده‌ایم و نتیجه دلخواه عاید نشده که این با ذات جنگ برمی‌گردد. آنچه مهم است اینکه باید واقعیت دفاع‌مقدس را به‌خوبی به صحت و دقت نمایش دهیم. متذکر می‌شوم حماسه دفاع‌مقدس شکل نگرفته مگر با هم آفرینی علم و هنر و بصیرت. اگر برای بیان اتفاقات جنگ فقط یکی از این 3محور را پررنگ کنیم حماسه را تحریف و به افسانه تبدیل کرده‌ایم. این امر باعث می‌شود به مرور زمان حماسه دفاع‌مقدس باورپذیر نباشد و نتیجه‌اش داغ شدن بازار شبهه و ابهامات است.
