هیچکاک ایران

خاچیکیان روزگاری مهم‌ترین کارگردان سینمای ایران بود. کارگردانی که تاریخ سینمای ایران، بسیار مدیونش بود و در ارتقای تکنیکی و زیبایی‌شناسی این سینما، سهم بسزایی داشت. او نخستین کسی بود که نقش تدوین را درک کرد و از این تمهید برای ایجاد ریتم، تعلیق، فضا و تصحیح بازی بازیگران بهره گرفت. نورپردازی سینمایی، میزانسن و دکوپاژ، طراحی صحنه و استفاده دراماتیک از صدا، برای نخستین بار در ایران توسط خاچیکیان تجربه شد. به همین دلیل در دهه‌های 1330 و 1340 فیلم‌هایش صاحب تشخص بود و با انبوه محصولات وطنی که صرفا نوعی تئاتر روحوضی مصور بودند، قابل قیاس نبود. در طلایی‌ترین دوره فعالیت ساموئل خاچیکیان - نیمه دوم دهه۳۰ و نیمه اول دهه۴۰ - نامش به‌معنای موفقیت بود. او، پیاپی فیلم‌هایی رکوردشکن می‌ساخت که هر چند - همچون اکثر فیلم‌های ایرانی آن دوران - با واکنش‌های چندان گرمی از سوی منتقدان روبه‌رو نمی‌شدند، اما هربار مخاطبان پرشماری را جذب می‌کردند تا نشان‌دهنده تازگی سبک بیان خاچیکیان در سطح سینمای ایران باشند.
در یکی از پربارترین دوره‌های فعالیت تجاری یک فیلمساز در تاریخ سینمای ایران، در فاصله یک دهه (از ۱۳۳۳ تا ۱۳۴۳) 4 فیلم به کارگردانی خاچیکیان در صدر جدول پرفروش‌ترین فیلم‌های سال نمایش‌شان قرار گرفتند و یک فیلم دیگر از ساخته‌های او - ضربت (۱۳۴۳) - یکی از 3 فیلم پرفروش سال شد؛ ۶فیلم پرفروش در ۱۱سال. همین موفقیت کم‌نظیر باعث شد تا از خاچیکیان به‌عنوان آغازگر یکی از چرخه‌های سینمایی ایران نام ببرند؛ چرخه فیلم‌های جنایی در اوایل دهه۴۰. ساموئل خاچیکیان در طول ۴دهه فعالیت مستمر در سینما، بیش از ۴۰فیلم در گونه‌های مختلف ساخت؛ از ملودرام و درام ورزشی تا فیلم جنگی. اما علاقه‌مندان جدی سینمای ایران او را با آثار جنایی‌اش به یاد می‌آورند.
با تغییر شرایط سینمای ایران، خاچیکیان به فیلمساز سرگشته‌ای بدل شد که بخت خود را در گونه‌های مختلفی امتحان کرد اما کمتر به نتیجه مناسبی رسید. در دهه۵۰، او چند باری سعی در زنده‌کردن حال‌وهوای موفق‌ترین فیلم‌هایش داشت اما آن آثار هم به فروش بالایی دست نیافتند. علاوه بر آن سهم خاچیکیان انکار شد و به قدر کفایت، توجهی دریافت نکرد. او غریب بود و در تمام دوران فیلمسازی‌اش غریب ماند و هرگز با نگاهی بی‌طرفانه و منصفانه داوری نشد. او در آخرین ساخته‌هایش، مردی در آینه(۱۳۷۱) و بلوف(۱۳۷۳) سعی کرد به حال‌وهوای آثار جنایی‌اش نزدیک شود. هر چند هیچ‌کدام از این دو فیلم به آثار موفقی تبدیل نشدند، اما لحظاتی از بلوف یادآور توانایی‌های تکنیکی همان کارگردانی بود که 3 دهه قبل، جلوتر از شرایط روز سینمای ایران حرکت می‌کرد. با وجود این، ناکامی تجاری این دو فیلم، نقطه پایانی بود بر فعالیت‌های ساموئل خاچیکیان در مقام کارگردان. در نهایت، ساموئل خاچیکیان درحالی‌که در حال ساخت فیلم جدیدی به‌نام «شک» بود، در روز ۳۰مهر۱۳۸۰ از دنیا رفت.