استخوان‌هایی که بی‌صدا می‌شکنند

 بیش از 42درصد از جمعیت بالای 60سال کشور دچار پوکی استخوان هستند و نبود دسترسی کافی به دستگاه تشخیصی بیماری سبب می‌شود تا تشخیص پوکی استخوان برای نزدیک ۶۸درصد کسانی که در معرض خطر هستند (دوسوم افراد) انجام نشود. این در حالی است که بررسی‌های جهانی هم نشان می‌دهد که هر 3ثانیه یک شکستگی ناشی از پوکی استخوان رخ می‌دهد و در نتیجه هر سال بیش از 8.9میلیون شکستگی ایجاد می‌شود. با ادامه رشد جمعیت مسن جهان هم پیش‌بینی می‌شود که تعداد شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان افزایش پیدا کند. امسال روز جهانی پوکی استخوان (28مهر/20اکتبر) با شعار «برای سلامت استخوان قدم برداریم» و با تأکید بر فعالیت فیزیکی و بدنی برای پیشگیری از ابتلا، همچنین اصلاح سبک زندگی، تشخیص به‌موقع و تکمیل درمان برگزار خواهد شد. این در حالی است که بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد حدود 80درصد از افرادی که دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌شوند، شناسایی نشده و به همین دلیل درمان مناسب را دریافت نمی‌کنند؛ آن هم درحالی‌که پوکی استخوان می‌تواند تأثیر مهمی بر زندگی افراد داشته باشد؛ چراکه شکستگی‌های ناشی از آن کیفیت زندگی افراد را تغییر داده و می‌تواند فعالیت‌های روزمره ازجمله خوردن، لباس پوشیدن، خرید و حتی رانندگی را برای آنها دشوار کند. هر چند که زنان در سنین سالمندی بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند، اما این بیماری خاموش و هزینه‌بر می‌تواند مردان، زنان جوان و حتی کودکان را هم درگیر کند.

درمان پوکی استخوان زمان‌بر است 
«آگاهی مردم درباره پوکی استخوان حتی نسبت به سایر بیماری‌های غیرواگیر خیلی پایین‌تر است. یک علت مهم این اتفاق آن است که پوکی استخوان بیماری خاموش است؛ زیرا هیچ علامتی ندارد و گاهی اوقات نخستین علامت، شکستگی ناشی از پوکی استخوان است. از سوی دیگر پوکی استخوان به‌تدریج ایجاد می‌شود؛ زیرا حداکثر توده استخوانی تا قبل از ۳۰ سالگی رخ می‌دهد؛ بنابراین زمینه ایجاد پوکی استخوان در کودکی و نوجوانی فراهم می‌شود.»‌ این نکته‌ای است که افشین استوار، رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم‌پزشکی تهران درباره آگاهی از این بیماری به ایسنا اعلام کرده و معتقد است که در زمینه پیشگیری از این بیماری هم به‌درستی عمل نمی‌شود: «مطالعاتی که ما انجام داده‌ایم نشان می‌دهد که حدود ۷۰درصد (بیش از دوسوم) خانم‌هایی که در معرض خطر پوکی استخوان و شکستگی هستند برای تشخیص پوکی استخوان مراجعه نکرده‌اند و اقدامات تشخیصی برایشان انجام نشده است. این مطالعات به ما نشان داد درصورت انجام تشخیص به‌موقع در بانوان معمولا درمان به سرعت آغاز می‌شود، اما مشکل بزرگ‌تر ما پایبندی به تکمیل و ادامه درمان است.» به‌گفته استوار، درمان پوکی استخوان طولانی‌مدت است و فاز اول آن حداقل 3تا 5سال طول می‌کشد، اما در اغلب موارد پایبندی به درمان وجود ندارد و بیش از ۸۵درصد خانم‌هایی که درمان را آغاز می‌کنند پیش از یک سال درمان خود را رها می‌کنند. این پزشک درباره تأثیر مصرف شیر و لبنیات در جلوگیری از بروز پوکی استخوان هم می‌گوید: «به‌طور کلی میزان دریافت پروتئین، کلسیم و ویتامین D برای داشتن یک استخوان سالم و قوی بسیار اهمیت دارد که ما یک استخوان قوی و سالم داشته باشیم. یکی از منابع اصلی تامین پروتئین و کلسیم، لبنیات و به‌خصوص شیر است. » او معتقد است گران شدن لبنیات و در دسترس نبودن شیر و مواد لبنی، مصرف آن را در سال‌های اخیر به‌شدت کاهش داده و این می‌تواند عاملی باشد که در آینده مشکل پوکی استخوان تشدید شود. استوار ادامه می‌دهد: «ماده مؤثر دیگر ویتامین D است که از طریق تغذیه و نور آفتاب به بدن افراد می‌رسد. میزان مواجهه با نور آفتاب در میزان ساخته شدن ویتامین D مؤثر است.این مقدار باید از طریق تغذیه جبران شود.   اما افرادی که این کمبود را دارند، حتما باید از طریق مکمل آن را جبران کنند.»‌

 افزایش مشکلات ناشی از پوکی استخوان در دوران کرونا 
«مهم‌ترین عارضه پوکی استخوان، شکستگی است که باعث ناتوانی و مرگ می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که سالانه بیش از ۱۷۰هزار مورد شکستگی ناشی از پوکی استخوان در کشور رخ می‌دهد.» استوار با بیان این مطلب هم عنوان می‌کند:‌ «شدیدترین میزان شکستگی ناشی از پوکی استخوان، مربوط به شکستگی در استخوان لگن و بسیار خطرناک است؛ زیرا حدود ۲۰ تا ۵۰درصد مواردی که دچار شکستگی لگن شدند، در سال اول بعد از شکستگی، این عارضه برایشان منجر به مرگ می‌شود. از سوی دیگر علاوه بر مرگ‌ومیر، ناتوانی و وابستگی ناشی از شکستگی لگن بالاست؛ ۸۰ درصد موارد ناشی از شکستگی لگن هیچ‌وقت نمی‌توانند به میزان تحرک قبلی خود بازگردند و در ۵۰درصد موارد بعد از شکستگی لگن برای راه رفتن به کمک دیگران یا عصا وابسته می‌شوند.» این پزشک درباره سهم استان‌ها از بروز پوکی استخوان و شکستگی استخوانی ناشی از آن هم عنوان می‌کند: «به‌دلیل هزینه زیاد، گران بودن هزینه انجام آزمایش سنجش تراکم استخوانی و محدودیت دسترسی به این آزمایش، آمار تفکیکی استانی پوکی استخوان و عوارض ناشی از آن را نداریم. تشخیص پوکی استخوان حائز اهمیت است، اما تشخیص این امر برای نزدیک ۶۸درصد کسانی که در معرض خطر هستند (دوسوم) انجام نمی‌شود. برای این کار یک دستگاه مخصوص وجود دارد که دسترسی کافی به آن فراهم نیست و علاوه بر آن توزیع همان تعداد محدود موجود در کشور هم نامتوازن است. »‌ به‌گفته استوار، پوکی استخوان به‌شدت تحت‌تأثیر کرونا بوده و در زمان کرونا افزایش یافته است: «کم‌تحرکی به‌دلیل ماندن در خانه، تغذیه نامناسب، مصرف بیش از حد سیگار و الکل به‌دلیل خانه‌نشینی و... که همگی از عوامل خطر پوکی استخوان هستند در زمان کرونا افزایش یافت و این درحالی بود که تحت‌تأثیر این همه‌گیری، تشخیص پوکی استخوان و سنجش تراکم استخوانی همچنین تشخیص به‌موقع کاهش یافت. در کل پیش‌بینی می‌شود با فروکش کردن کرونا بیشتر شاهد افزایش مشکلات ناشی از پوکی استخوان باشیم.»