اقتصاد اروپا، بر لبه پرتگاه رکود

6 ماه پس از اینکه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دستور حمله به اوکراین را صادر کرد، تبعات ویرانگر این جنگ بر اقتصاد اروپا ظاهر شده و آژیر رکود اقتصادی در این منطقه به صدا در آمده است. پس از اینکه جنگ و نرخ‌ بهره بالا ترمز رشد اقتصادی منطقه یورو را کشید، صندوق بین‌المللی پول نیز درصد پیش‌بینی خود را از رشد 4اقتصاد بزرگ منطقه یعنی آلمان، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا برای سال 2023میلادی کاهش داد. روزنامه گاردین با اشاره به وضعیت اقتصادی انگلیس نوشته که برای نخستین بار طی 40سال گذشته نرخ تورم به بیش از 10درصد رسیده است. بانک مرکزی انگلیس پیش‌بینی کرده که به‌دلیل افزایش دوباره قیمت انرژی، نرخ تورم در پاییز به 13درصد هم خواهد رسید. بنا بر اعتقاد ناظران، اقتصاد انگلیس وارد یک دوره طولانی رکود خواهد شد. در شرایطی که انگلیس با فشارهای اقتصادی مضاعف ناشی از خروج از اتحادیه اروپا (برگزیت) دست و پنجه نرم می‌کند، گران شدن سوخت، اختلال در زنجیره تامین، کمبود نیروی کار و خشکسالی، اقتصاد این کشور و دیگر نقاط اروپا را هدف گرفته است. اقتصاد اروپا دست‌کم در کوتاه‌مدت، چشم‌انداز خوبی ندارد. تحلیلگران اقتصادی «واحد اطلاعات اکونومیست» می‌گویند از آنجا که کشورهای اروپایی باید خود را برای قطع وابستگی به نفت و گاز روسیه آماده کنند و انرژی‌های تجدیدپذیر را جایگزین آن کنند، بحران اقتصادی برای مدت نامعلومی ادامه خواهد داشت. اتحادیه اروپا هم در گزارش خود گفته است: «انتظار داریم اقتصاد اروپا در کوتاه‌مدت، طی زمستان سال‌جاری به‌دلیل کمبود انرژی و تورم بالا وارد دوره رکود شود. البته زمستان سال آینده نیز برای ما دوره پرچالشی خواهد بود و انتظار داریم که تورم بالا و کندی رشد اقتصادی حداقل تا پایان 2024میلادی ادامه پیدا کند.»

آلمان: یک گام تا رکود 
به نوشته گاردین، آلمان به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا دقیقا در مرکز توفانی قرار دارد که وزیدن گرفته است. بحران انرژی، چندین ماه خشکسالی و اختلال در تجارت جهانی، تولیدات کارخانه‌ای این کشور را کاهش داده است. اکنون رشد اقتصادی آلمان کند شده و احتمالا در ماه‌های آینده منفی هم خواهد شد. کارستن برزسکی، کارشناس اقتصادی بانک هلندی ING می‌گوید: «معجزه‌ای لازم است تا اقتصاد آلمان در نیمه دوم سال وارد دوره رکود نشود. در واقع کل مدل کسب‌وکار اقتصادی آلمان تحت‌تأثیر چشم‌انداز تیره رشد اقتصادی سال‌های پیش‌رو قرار دارد.»  روسیه در سال 2020میلادی بیش از نیمی از گاز مورد نیاز آلمان و حدود یک سوم از نفت مورد نیاز این کشور را تامین می‌کرده است. کرملین اما از زمان آغاز جنگ اوکراین، صادرات نفت و گاز را به این کشور کاهش داده و دلیل این مسئله را مشکلات فنی خط لوله نورد استریم-1اعلام کرده است.
علاوه بر بحران انرژی، خشکسالی و گرمای شدید نیز از مشکلات جدی است که آلمانی‌ها با آن روبه‌رو هستند. کاهش بارش و کم‌‌آبی باعث شده تا سطح آب رودخانه راین که یکی از مسیرهای اصلی حمل‌ونقل بخش صنعتی آلمان است به‌شدت کاهش پیدا کند. گفته شده، سطح آب در برخی از نقاط رودخانه به کمتر از 40سانتی‌متر رسیده که عملا حرکت قایق‌های باری را متوقف کرده است. همین مسئله باعث تأخیر در تامین مواد مورد نیاز شرکت‌های مواد شیمیایی و سایر تولیدکنندگان صنعتی شده است. از سوی دیگر، کارخانه‌های واقع در سواحل رودخانه راین که از آب رودخانه برای خنک کردن دستگاه‌های خود استفاده می‌کردند نیز اکنون با مشکل روبه‌رو شده‌اند. روند حمل محموله‌های زغال‌سنگ به نیروگاه‌های برق نیز مختل شده است. دولت آلمان در واکنش به بحران انرژی برای خانوارهای آلمانی عوارض مصرف گاز درنظر گرفته که حدودا از 2 ماه آینده اجرایی خواهد شد و تا آوریل 2024ادامه خواهد داشت. دولت همچنین بسته حمایتی انرژی به ارزش30میلیارد یورو را درنظر گرفته که ازجمله کمک هزینه 300یورویی برای کارگران، کاهش مالیات بنزین و گازوئیل و تخفیف 9یورویی بلیت اتوبوس و قطار را شامل می‌شود. اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، وعده داده که دولت برای حمایت بیشتر از مردم این کشور بسته جدید حمایت مالی را درنظر خواهد گرفت. گاردین احتمال سقوط آلمان به ورطه رکود را 4از 5پیش‌بینی کرده است.

فرانسه: تهدید قطعی برق در زمستان 
فرانسه به لطف صنعت گسترده انرژی هسته‌ای خود که می‌تواند بیش از ۷۰درصد برق این کشور را تولید کند باید نسبت به دیگر کشورهای اروپایی وضع بهتری می‌داشت، اما واقعیت این است که پاریس با مشکل جدی فرسودگی رآکتورهای هسته‌ای روبه‌روست. فرانسه اگرچه دومین اقتصاد بزرگ منطقه یورو به شمار می‌رود و نسبت به آلمان در شرایط بهتری قرار دارد، اما تهدید زیانبار قطع برق در زمستان برای این کشور هم بسیار جدی است.
رشد تولید ناخالص داخلی فرانسه در 3 ماهه دوم 0.5درصد بود که از سایر کشورهای اروپا کمتر است. مصرف داخلی در این کشور نیز به‌طور قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. برهمین اساس دولت بسته حمایتی اضطراری به ارزش20میلیارد یورو را درنظر گرفته. گاردین احتمال ورود اقتصاد فرانسه به دوره رکود را 2از 5پیش‌بینی کرده است.

ایتالیا: ضعیف‌ترین عضو گروه بزرگان اقتصادی 
اقتصاد ایتالیا به لطف صنعت گردشگری در مقایسه با کشورهای دیگر اروپا عملکرد نسبتا بهتری داشته و در 3 ماهه دوم سال‌جاری رشد یک درصدی را ثبت کرده است، اما اقتصاد این کشور نیز مانند آلمان عمیقا به گاز روسیه وابسته است. این در حالی است که ایتالیا پس از استعفای ماریو دراگی از پست نخست‌وزیری در اوایل تابستان سال‌جاری، به‌ لحاظ سیاسی با دور جدیدی از ناآرامی‌های سیاسی روبه‌رو شده است.
نظرسنجی‌ها حاکی از آن است که ایتالیا در انتخابات پیش‌رو با یک تغییر جهت سیاسی، از سیاست‌های تکنوکرات دولت ماریو دراگی فاصله خواهد گرفت. از آنجایی که انتظار می‌رود دولت ائتلافی بعدی ایتالیا راست‌گرا باشد، طرح‌های اقتصادی بعدی این کشور قویا رویکردی ملی‌گرایانه (در مقابل سیاست‌های اتحادیه اروپا) و حمایت‌گرایانه خواهند داشت. دولت ایتالیا در اوایل ماه جاری میلادی بسته حمایتی جدیدی را به ارزش حدود 17میلیارد یورو برای مصرف‌کنندگان و مشاغل درنظر گرفته که از جمله آخرین اقدامات دولت ماریو دراگی در مقام نخست‌وزیری ایتالیا به شمار می‌رود. کاهش مالیات بر بنزین و گازوئیل که قرار بود در ماه جاری منقضی شود نیز تا یک ماه دیگر تمدید شده است. با این حال ایتالیا در طول 25سال گذشته، یعنی از زمان ایجاد واحد پول اروپایی، ضعیف‌ترین عملکرد اقتصادی را در بین 4اقتصاد بزرگ اروپا داشته و استانداردهای زندگی در این کشور به ندرت فراتر از پایان دهه1990رفته است. گاردین احتمال ورود اقتصاد ایتالیا به دوره رکود را 3از 5پیش‌بینی کرده است.

اسپانیا: حاشیه امن عدم‌وابستگی 
اسپانیا نیز مانند دیگر کشورهای اروپایی از تبعات جنگ اوکراین در امان نمانده اما به‌رغم تورم بالا از میان 4 اقتصاد بزرگ اروپا بیشترین شانس را برای فرار از رکود اقتصادی دارد. این مسئله چند دلیل دارد. اقتصاد اسپانیا به لطف شکوفایی صنعت توریسم دوران پسا کرونا وضعیت نسبتا خوبی داشته است. پیش از همه‌گیری کرونا، صنعت توریسم تقریبا 12درصد از تولید ناخالص داخلی را در بر می‌گرفت و سهم زیادی در تولید اشتغال در این کشور داشت. عامل دیگری که به کمک اقتصاد اسپانیا آمده وابستگی کمتر این کشور به انرژی روسیه است. اسپانیا هم‌اکنون یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان گاز طبیعی مایع از سراسر جهان در قاره اروپا است. رشد تولید ناخالص داخلی این کشور در 3 ماهه دوم سال‌جاری 1.1درصد بوده و صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده که سریع‌ترین رشد را در بین 4 اقتصاد بزرگ اروپا در سال آینده داشته باشد. با این حال دولت به‌دلیل افزایش هزینه‌های انرژی و با هدف حمایت از شرکت‌ها و خانواده‌های اسپانیایی بسته حمایتی 16میلیارد یورویی را درنظر گرفته است. گاردین احتمال ورود اقتصاد اسپانیا به دوره رکود را 1از 5پیش‌بینی کرده است.

روسیه: آمارهای اقتصادی مبهم 
تحریم‌های غرب علیه روسیه باعث شده که اقتصاد این کشور دچار رکود شود. همین مسئله باعث شده که با وجود افزایش قیمت انرژی در بازارهای جهانی، مسکو برای نخستین بار از سال 1918میلادی تاکنون قادر نباشد که بدهی‌های خارجی خود را پرداخت کند. روسیه یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت‌وگاز در جهان است.
البته کارشناسان بر سر اینکه تحریم‌های غرب تا چه اندازه بر اقتصاد روسیه تأثیر گذاشته با یکدیگر اختلاف نظر دارند. به‌عنوان مثال، درحالی‌که محققان دانشگاه ییل اعلام کرده‌اند که غرب با اعمال تحریم‌های گسترده عملا اقتصاد روسیه را فلج کرده، هولگر اشمیدینگ، اقتصاددان ارشد بانک برنبرگ، معتقد است که داده‌های اخیر مربوط به اقتصاد روسیه نتیجه‌گیری قطعی محققان دانشگاه ییل را تأیید نمی‌کند. اشمیدینگ می‌گوید: «بهترین حدس ما این است که روسیه در مسیر یک رکود بزرگ اقتصادی است اما هنوز با مرحله فاجعه‎بار آن فاصله دارد.»
گاردین نوشته: با وجود تحریم‌ها، تراز حساب جاری روسیه بیش از 3برابر شده و در 3 ماهه دوم سال‌جاری میلادی به سطح بی‌سابقه 167میلیارد دلار مازاد رسیده که دلیلش هم افزایش قیمت‌ عمده‌فروشی نفت ‌و گاز و افزایش صادرات بوده است. با این حال، این نشریه احتمال ورود اقتصاد روسیه به مرحله رکود را 4از 5پیش‌بینی کرده است.