گزارش
دولت سیزدهم پیشگام تحقق بیانیه گام دوم
دولت سیزدهم در راستای تحقق گام دوم انقلاب به‌دنبال استفاده از ظرفیت‌های جوانان نخبه و انقلابی در مدیریت کشور است
صفیه رضایی- روزنامه‌نگار
بیانیه گام دوم انقلاب به مناسبت چهلمین سال انقلاب اسلامی در ۲2بهمن ۱۳۹۷ توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی صادر شد. در این بیانیه، مقام معظم رهبری با مخاطب قرار دادن جوانان، ضمن بیان پیشینیه وقوع انقلاب و دشواری‌های آن به دستاوردهای 40ساله انقلاب اسلامی ایران پرداختند و چشم‌انداز آینده انقلاب را در بخش‌های مختلفی ازجمله علم و پژوهش، معنویت و اخلاق، عدالت و مبارزه با فساد تبیین فرمودند. ایشان مخاطب اصلی بیانیه گام دوم را جوانان به‌عنوان محور تحقق نظام پیشرفته اسلامی دانستند و این قشر از جامعه را فرصت ارزشمندی برای کشور بیان فرمودند. در این بیانیه ۷ محور «علم و پژوهش»، «معنویت و اخلاق»، «اقتصاد»، «عدالت و مبارزه با فساد»، «استقلال و آزادی»، «عزت ملی، روابط خارجی و مرزبندی با دشمن» و «سبک زندگی» توسط رهبر معظم انقلاب تبیین شده است. بدیهی است که در گام دوم انقلاب اسلامی باید نقشه راه تعیین شده سرلوحه آینده‌نگری دولت و جامعه قرار گیرد تا چشم‌انداز نهایی که همانا خودسازی، جامعه‌پردازی و ایجاد تمدن نوین اسلامی به‌منظور زمینه‌سازی برای ظهور حضرت ولیعصر(عج) است، فراهم شود. در این راستا آنچه بیشتر اهمیت دارد این است که دولت به‌عنوان حکمران اصلی چه جایگاهی در تحقق و عمل به بیانیه گام دوم دارد؛ طرح این مسئله زمانی مهم است که بدانیم دولت سیزدهم به‌عنوان دولت تراز انقلاب، خود را از ابتدا مقید به عمل به اهداف بیانیه گام دوم دانسته است.
تلاش جهادی، مدیریت جهادی
گام دومی که باید در چارچوب نظریه نظام انقلابی و با تلاش و مجاهدت جوانان ایران اسلامی به‌سوی تحقق آرمان ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی (ارواحنا فداه) برداشته شود، قطعا نیازمند روحیه و مدیریت جهادی است؛ رویه‌ای که دولت سیزدهم طی یک سالی که از عمرش می‌گذرد همواره بر آن تأکید کرده است. رئیس‌جمهور در ابتدای سال‌جاری تأکید داشته است که «اولویت دولت سیزدهم، پیگیری تحقق بیانیه گام دوم انقلاب است و مستند بر این بیانیه، پیشرفت و آبادانی کشور را پیگیری می‌کنیم؛ ضمن اینکه می‌توان اقدامات دولت را پس از گذشت مدتی براساس همین سند مکتوب، ارزیابی کرد.» تأکید رئیسی به اصول مدیریت جهادی و حفظ روحیه جهادی نیز نشان از چارچوبی دارد که هر چند سخت، اما باید پی گرفته شود. عبدالمجید شیخی، استاد دانشگاه در این زمینه به همشهری می‌گوید: «بیانیه گام دوم، دوره جدیدی از تعاملات ملی و بین‌المللی با محوریت انقلاب اسلامی و جامعه اسلامی را به تصویر می‌کشد؛ بنابراین برای اینکه همه اقشار به نکات محوری این بیانیه توجه داشته باشند باید راهبردهای عملیاتی را برای رسیدن به آرمان‌های آن مدنظر قرار داد. همچنین بیانیه گام دوم انقلاب دارای ویژگی فرامادی و رسالت جهانی است؛ به‌عبارتی رهنامه‌ای است که از معادلات مادی عبور می‌کند. این خاصیت جهانی و فرامادی تحولی عظیم در عرصه انقلابی را نیز به تصویر می‌کشد؛ از این‌رو تحقق اهداف آن نیازمند تلاش جهادی و مدیریت جهادی است؛ به این معنا که در تمام عرصه‌ها با موانع، مشکلات و دشمنان باید مقابله کرد. بدیهی است که این روحیه جهادی باید در تمام اشکال اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی ساری و جاری باشد.»
اولین گامی که دولت سیزدهم بر آن تأکید کرد اهمیت بهره‌گیری از نخبگان جوان در زمینه حکمرانی است. اصغر سلیمی، نماینده مجلس گفته است که «دولت سیزدهم در راستای تحقق گام دوم انقلاب به‌دنبال استفاده از ظرفیت‌های جوانان نخبه و انقلابی در مدیریت کشور است.» ابراهیم رضایی، نماینده مجلس نیز گفته است که «در دولت سیزدهم برای اجرای بیانیه گام دوم انقلاب قدم‌های خوبی برداشته شده که یکی از آنها معرفی وزرای جوان و متخصص است.»
عمل به 7محور بیانیه
7محور بیانیه گام دوم درواقع نقشه راهی است که باید همواره در پیش گرفته شود. این روند البته که نمی‌تواند کوتاه‌مدت باشد، اما با این حال باید مورد لحاظ در بسته‌های سیاستی، سیاستگذاری‌ها و راهبردهای عملیاتی قرار گیرد. در این راستا می‌توان شاخصه‌های حکمرانی تراز انقلاب در بیانیه گام دوم را در مولفه‌هایی همچون اعتقاد به اقتصاد مقاومتی، مسئولیت‌پذیری و شایسته‌سالاری، شفافیت و سلامت مالی، عدالتخواهی و محرومیت‌زدایی، مشارکت‌جویی و مردم‌گرایی، جوانگرایی، قانون‌گرایی و فسادستیزی، آرمانگرایی و دارای بینش تمدنی، علم محور و دانش‌بنیان و معنویت‌گرا و سعادت‌طلب خلاصه کرد. در این راستا به‌نظر می‌رسد که دولت سیزدهم تلاش کرده مولفه‌های بالا را در خود نهادینه سازد؛ هر چند از عمر دولت سیزدهم چندان نمی‌گذرد، اما مولفه‌هایی همچون مردم‌گرایی و محرومیت‌زدایی که مورد تأکید بیانیه گام دوم بوده در این دولت به‌خوبی آشکار شده است. حضور رئیس‌جمهوری بین مردم و با زبان مردم گویا سخن گفتن در عین تلاش برای تدوین راهکارهایی برای رهایی جامعه از فقر لایه‌ای و فقر مطلق از بسته‌های سیاستی مفیدی است که حکمران اسلامی پی گرفته است. تأکید بر مدیریت مردمی، اصلاح نظام یارانه‌ها، اصلاح نظام مالیاتی و تسهیل روند کسب‌وکار از نکات مثبتی است که بد نیست همواره در نظر داشته باشیم. توجه به دانش‌بنیان‌ها نیز با وجود قرارگیری در سالی تحت این عنوان می‌تواند خوش‌یمن باشد و البته مسیری برای رسیدن به اهداف مدنظر در راستای بیانیه گام دوم محسوب شود. توجه دولت به عزت ملی در راستای تعمیق سیاست همسایگی نیز قابل ذکر است.
سیاستگذاری‌های فرهنگی غنی شود
با این حال برخی رویه‌ها نیازمند سیاستگذاری عمیق‌تری هستند؛ همچون سبک زندگی که البته هم حکمران اسلامی باید در تراز با بیانیه نسبت به مطلوبیت آن متناسب با ارزش‌های اسلامی در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی گام بردارد، هم باید سیاست‌هایی برای جامعه و مردم داشته باشد. در این راستا به‌نظر می‌رسد که طی 3سال و نیمی که از ابلاغ بیانیه می‌گذرد چندان حرکت روشنی مدنظر نبوده است. مرجان توکلی، دبیر اندیشکده سبک زندگی در اندیشگاه گام دوم انقلاب در این زمینه به همشهری می‌گوید: «باید درگام دوم انقلاب و در مرحله دوم خودسازی و جامعه‌پردازی، چارچوب کلی حرکت دولت، با اقدامی جهادی، همه‌جانبه و هوشمندانه، مبتنی بر تحول، تغییر بنیادی و در مسیر بازاندیشی جدی و غیرمحافظه‌کارانه و پیشرفت همه‌جانبه باشد؛ تا جایی که سازوکارها و رویه‌ها را دگرگون سازد و در پی هدایت فرهنگی جامعه باشد و از تمام ظرفیت‌ها و امکان‌های ساختاری خویش در این راستا بهره بگیرد؛ ضمن اینکه از بسیاری ضعف‌ها و لغزش‌های فرهنگی برخاسته از نفوذ سبک زندگی غربی جلوگیری کند تا سبک زندگی اسلامی ایرانی، این زیربنا و نرم‌افزار تمدن‌سازی، نیز محقق شود. در این راستا لازم است واکنشی واقع‌گرا نسبت به چالش مدرنیته و بحران‌هایی مثل فردگرایی و انسان‌محوری و...که پیش‌روی سبک زندگی اسلامی قرار دارد، داشته باشیم. همچنین باید به موضوع کیفیت زندگی توجه داشت و به‌دنبال شاخص‌سازی آن به‌عنوان غایت برنامه‌ریزی توسعه و پیشرفت و مبنای سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و ارزیابی پرداخت. در این راستا البته لازم است سیاست‌هایی برای توجه به خانواده و توانمندسازی آن و حفظ کرامت و عزت زن در جامعه و خانواده و تحول و سازماندهی زنان و مادران به‌عنوان نقش‌آفرینان تمدن‌ساز در مسیر سبک زندگی اسلامی در مقابل سبک زندگی غربی و فمینیستی درنظر گرفته شود. بدیهی است که اصلاح نگرش و تقویت باورهای دینی و تلاش برای برجسته کردن معنویت و اخلاق، به‌عنوان روح تمدن و سبک زندگی نیز باید مدنظر باشد. همچنین ایجاد نهضت گسترده رسانه‌ای، در حوزه سبک زندگی، آگاهی‌بخشی، سنت‌سازی، جلوه‌گر‌سازی پیروزی‌ها، افزایش سواد رسانه‌ای و... می‌تواند اثربخش باشد.» توکلی گفت: «ترویج سبک زندگی اسلامی- ایرانی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به تفکیک شهرها و استان‌های کشور، حمایت دولت و دستگاه‌های اجرایی از مراکز اجرای الگوهای سبک زندگی اسلامی و اهتمام دولت به وضع قوانین و مقررات برای اصلاح سبک زندگی در قالب لوایح پیشنهادی نیز مورد تأکید است.»
توصیه‌هایی برای دولت
رویه دولت سیزدهم در حوزه سیاست داخلی و عزتمندی تاکنون مورد تحسین نخبگان قرار گرفته است. با این حال برای حصول به بیشترین کارآمدی باید دولت را یاری کرد.
محسن محمدی‌خانقاهی، دبیر اندیشکده استقلال و آزادی اندیشگاه گام دوم انقلاب در این زمینه به همشهری گفت: «در راستای عمل به مفاد بیانیه گام دوم بایسته‌هایی پیشنهاد می‌شود که می‌توان آنها را در برگزاری نشست‌های نقادانه با دولت با هدف توسعه شفافیت و کارآمدی، تأکید بیشتر بر گفتمان مقاومت و دفع روحیه سازش و غربگرایی در بدنه دولت، تقویت نهادهای مدنی و بهره‌گیری از نهادهای غیردولتی در حکمرانی، تکمیل شبکه اطلاعات در راستای تحکیم استقلال و حاکمیت سایبری، توسعه بازدارندگی و قدرت نرم کشور، ارتقای سرمایه اجتماعی و مقابله مؤثر با آسیب‌های اجتماعی، تقویت تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی، همگرایی و همسویی سیاستگذاری‌های دولتی با سیاست‌های کلی نظام خلاصه کرد. بدیهی است که باید همواره چالش‌ها به‌نحوی احصا شوند که راهکارها در مسیر تحقق بیانیه گام دوم انقلاب به نحو مطلوب قابل اجرایی‌شدن باشند.»
غلامرضا زراعی، دبیر اندیشکده عدالت و مبارزه با فساد در اندیشگاه گام دوم انقلاب نیز به همشهری گفت: «مباحث در قالب بیانیه گام دوم انقلاب زودبازده نیستند؛ از این‌رو نمی‌توان انتظار داشت در مدت کوتاهی محقق شوند. با این حال لازم است که دولتی قوی برای تحقق آنها سرکار باشد که خوشبختانه دولت سیزدهم تلاش دارد در این مسیر حرکت کند و تا به اکنون نیز قدم‌های مؤثری در این دولت در قالب مردمی‌سازی یارانه‌ها، توجه به مباحث توزیع و بازتوزیع رفاه و درآمد و جلوگیری از خام‌فروشی انجام شده است که می‌توان این اقدامات خوب دولت را در راستای موضوعاتی دانست که به‌صورت غیرمستقیم می‌توان آنها را زیرمجموعه محور عدالت در بیانیه گام دوم تلقی کرد.»
زارعی تأکید کرد: «برخی از مسائل مثل نظام آموزشی و بودجه‌گذاری حوزه‌هایی است که دولت توانسته وارد شود. با این حال نیاز است دولت در بخش عدالت فرهنگی بیشتر توجه کند. به‌نظر می‌رسد که برای این منظور نیاز به پیوست‌نگاری عدالت نیز باشد؛ به این معنا که سیاستگذاری‌ها و طرح‌نگاری‌ها ناظر بر حوزه عمل باید باشد.
به باور دیگر در سطوح اجرایی باید سیاستگذاری درستی مدنظر قرار گیرد که با گام دوم انقلاب همسو باشد. بدیهی است که این سیاستگذاری باید همسو با اهداف در ابعاد میان‌مدت، بلندمدت و ذیل برنامه‌های گفتمان‌سازی نمایان شود.»
با توجه به آنچه گفته شد می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که عملکرد و جهت‌گیری دولت در زمینه عمل به مفاد بیانیه گام دوم مؤثر تلقی می‌شود؛ با این حال دولت باید روند سیاستگذاری‌ها را به‌نحوی چینش کند که از بیشترین ابزار کاربردی برای تحقق محورهای بیانیه استفاده شود. این امر نیازمند رویکردهای عملیاتی و دور از ابعاد نظری صرف است.
درواقع باید تقویت مباحث سیاستگذاری در راستای عمل به مفاد بیانیه تقویت شود؛ روندی که نیازمند اجماع فکری و بهره‌گیری از جامعه نخبگانی پویاست.
