روستانشینی در کردستان هنوز شیرین است

راحله عبدالحسینی - روزنامه‌نگار

خالی‌شدن روستاها از سکنه و افزایش جمعیت شهری، خبر تازه‌‌ای نیست. آمار، بارها و بارها به کاهش جمعیت روستایی کشور گواهی داده ‌است، اما در این میان برخی از استان‌ها مثل کردستان جمعیت روستانشین بیشتری دارند و روستاییان به‌راحتی حاضر نیستند راهی شهر شوند. این نکته از این جهت حائز بررسی است که روستاهای کردستان شرایط خاصی مثل مرزی‌بودن یا اقلیم صعب‌العبور کوهستانی دارند، اما با وجود این، بافت منسجم فامیلی در روستا و همچنین نبود فرصت‌های شغلی در شهر موجب شده است روستانشینی حتی با وجود مهاجرت‌های کمابیش به شهر همچنان به قوت خودش باقی بماند.
طبق آمار، بعد خانوار (FAMILY SIZE) روستایی در کل کشور 3.43نفر است که این عدد برای استان کردستان با داشتن 10شهرستان 3.5نفر ثبت شده‌. منظور از بعد خانوار، تعدادی از افراد است که به‌طور رسمی یا عرفی یا شرعی جزو یک خانوار محسوب می‌شوند. سرپرست امور روستایی و شوراهای استانداری کردستان اما می‌گوید با وجود همه تعلق خاطر روستانشینان به زندگی روستایی، اگر اعتبار کافی برای تامین نیازهای روستانشینان فراهم نشود، همین جمعیت روستایی هم کوله‌بار خود را می‌بندد و راهی شهر می‌شود. در این گزارش علت روستانشینی در کردستان، چالش‌های پیش‌رو و زنگ خطرها را بررسی کرده‌ایم.

تعلق خاطر به شبکه خانوادگی در روستا
روستاهای کردستان بافت اجتماعی خاص خودش را دارد؛ افرادی که با زبان و فرهنگ خاص خود کنار هم زندگی می‌کنند و اغلب فامیل هستند. برای آنان زندگی در روستا تعلق خاطری بیش از یک سکونتگاه دارد و در واقع پایگاهی اجتماعی است که به‌ آنها قوت قلب می‌دهد. سرپرست امور روستایی و شوراهای استانداری کردستان در این‌باره به همشهری می‌گوید: در کردستان به‌ویژه روستاهای آن، بحث فامیل و قوم و خویش خیلی مهم است. حتی در حاشیه شهرهای استان هم پراکندگی مهاجرت به‌گونه‌ای است که نشان می‌دهد از یک روستا به حاشیه شهر مهاجرت کردند تا قوم و خویش در کنار هم باشند.این مثال از حاشیه‌نشینی در شاکله و بافت جمعیتی روستاها نیز به‌خوبی دیده می‌شود؛ جمعیتی که با هم نسبت فامیلی دارند، روی یک زمین کشاورزی کار می‌کنند یا همگی در صنف دیگری مشغول‌اند؛ نکته مهمی که تعلق خاطر برای ساکنان روستا را رقم می‌زند.
سیروان بهرامی ادامه می‌دهد: ناگفته نماند موضوع مهم ارتباطات فامیلی چه سببی و چه نسبی، کم و بیش در نسل جوان کمرنگ می‌شود و در آینده نه‌چندان دور، دیگر به‌عنوان تکیه‌گاهی که جمعیت روستایی را کنار هم نگه می‌دارد، شناخته نمی‌شود.
به این موضوع باید کاهش فرصت‌های شغلی در روستا و درخواست روستاییان برای تامین نیازهای اجتماعی، درمانی، فرهنگی و ورزشی را نیز اضافه کرد.
هرچند به‌دلیل اینکه کردستان در رده استان‌های کم‌برخوردار دسته‌بندی می‌شود، در شهرهای بزرگ آن مانند سنندج و سقز هم بیکاری موج می‌زند، اما نمی‌توان مهاجرت جوانان به شهر را نادیده گرفت. موضوعی که بهرامی اینگونه توضیح می‌دهد: هر‌چه باشد، در شهر فرصت برای کسب درآمد بیشتر است و ما باید امکانات اولیه برای روستاییان را فراهم کنیم؛ وگرنه شاهد کاهش جمعیت روستایی خواهیم بود.
زندگی در شهر و روستا همواره در دوکفه ترازو قرار گرفته و مزایا و معایب آن نقد و بررسی شده است درحالی‌که توسعه متوازن شهر و روستا می‌تواند راهگشا باشد. سرپرست امور روستایی و شوراهای استانداری کردستان در پاسخ به این پرسش که برای توسعه متوازن در استان چه اقدامات و مطالعاتی انجام شده است، می‌گوید: از 1680روستای کردستان 1314روستا دهیاری دارند و مابقی بدون دهیاری‌اند. تلاش ما این است که با راه‌اندازی دهیاری در تمام روستاها بتوانیم امکانات و اعتباری به آنها بدهیم تا براساس نیازهای روستا‌نشینان کار را پیش ببرند.
سرپرست امور روستایی و شوراهای استانداری کردستان ادامه می‌دهد: در این زمینه روستاهای مرزی کردستان هم برای توسعه امکانات مورد توجه است. روستاهای مرزی کردستان شاهرگ حیاتی کشور است. سرزندگی و پویایی روستاهای مرزی باعث امنیت کشور می‌شود. 16استان و 114شهرستان مرزی در کشور وجود دارد.

اعتبار ناکافی برای توسعه روستا
آغاز پروژه‌های عمرانی، مهم‌ترین موضوعی است که با تزریق اعتبار در بخش توسعه روستایی برای 1680روستای کردستان رونق گرفته‌است.
سرپرست امور روستایی و شوراهای استانداری کردستان به همشهری می‌گوید: فعالیت عمرانی آغاز شده و سعی داریم با توسعه ساخت‌و‌سازها، مرمت راه‌ها و دیگر موضوعات عمرانی که روستانشینان با آن روبه‌رو هستند، خواسته روستاییان را برآورده کنیم.
بالا و پایین‌کردن اعداد و ارقام در حوزه بودجه روستایی، چنگی به دل نمی‌زند و فعالیت‌های عمرانی را در حد و اندازه محدودی پیش می‌برد. با اینکه روستاییان استان با شرایط موجود کنار آمده‌اند و مانند روستاهای دیگر استان‌ها، زندگی شهری را انتخاب نکرده‌اند، اما ناکافی‌بودن اعتبار برای اجرای طرح‌ها می‌تواند عاملی برای دلسردی روستانشینان باشد.
سیروان بهرامی بودجه روستایی را ناکافی می‌داند و می‌گوید: اعتبار برای روستاهای کردستان اصلا با اعتبار استان‌های توسعه‌یافته قابل مقایسه نیست. کردستان هم مثل ایلام و کرمانشاه 8سال درگیر جنگ تحمیلی بوده و فرصتی برای تکمیل زیرساخت روستایی نداشته‌است. متأسفانه شاخص بودجه هم براساس جمعیت است. با این حساب ما حدنصاب بودجه را هم نداریم. اگر اعتبار برای توسعه روستایی کردستان به‌عنوان استان کم‌برخورداری که هنوز جمعیت روستایی خود را حفظ کرده در سیاست‌های کلان دیده و اجرایی شود و براساس شاخص توسعه‌نیافتگی اختصاص پیدا کند، نتایج مطلوبی حاصل خواهد شد؛ مثل مهاجرت معکوس.

توسعه بوم‌گردی و اشتغال پایدار
شناسایی و تقویت ظرفیت روستاها به اشتغال پایدار کمک می‌کند؛ فعالیتی که به‌گفته مدیرکل امور اجتماعی استانداری کردستان، چندی است آغاز شده تا هم روستانشینان به زندگی روستایی دلگرم باشند و هم شاهد مهاجرت از شهر به روستا در استان باشیم.
فرانک رستگار‌نسب با اشاره به اینکه برنامه‌های اشتغال پایدار از روستاهای مریوان و از 2ماه آینده آغاز می‌شود، به همشهری می‌گوید: اقتصاد روستایی با همکاری سراهای محله و گروه همیاران در روستا رونق می‌گیرد. قصد داریم اقتصاد روستایی را با تقویت بوم‌گردی به وضعیت پایدار برسانیم. اگر وضعیت معیشتی و درآمدی روستانشینان با آینده بهتر و ثبات بیشتری روبه‌رو باشد، جمعیت روستایی حفظ می‌شود.
نبود شغل و وضعیت سخت معیشتی باعث روآوردن روستانشینان مرزی کردستان به کولبری شده است؛ شغلی که برای آن باید با جانشان معامله کنند. روایت‌های زیادی درباره داستان نان‌آورانی که این راه سخت و پرحادثه را برای گذران زندگی انتخاب کرده‌اند، شنیده‌ایم. شاید این بار با سر و شکل گرفتن صنعت گردشگری و بوم‌گردی در روستاها، کولبران هم سامانی بگیرند و دیگر خبرهای تلخ و تکان‌دهنده از کولبران نشنویم.

بهبود کسب‌وکار مرزنشینان
برنامه ملی «تقویت کسب‌وکار، معیشت مرزنشینان و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق مرزی» با هدف بهبود وضع معیشتی و کسب‌وکار مرزنشینان تصویب و به هیأت وزیران ابلاغ شده، اما محرومیت‌های مرزنشینان به‌قدری زیاد است که به‌نظر می‌رسد اقدامات اساسی‌تری برای رفع آن نیاز باشد.
 به‌گفته مهدی جمالی‌نژاد، معاون عمران، توسعه امور شهری و روستایی و رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور، رفع محرومیت و ارائه خدمات مناسب یکی از ضرورت‌های مهم در حوزه امنیت ملی، حفظ و نگهداشت جمعیت در روستاهای مرزی است.
جمالی‌نژاد در این‌باره به همشهری می‌گوید: وزارت کشور تلاش می‌کند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود، کمک کند کیفیت زندگی و شاخص‌های توسعه در سکونتگاه‌های مرزی ارتقا یابد. اگر خواهان امنیت در مرزها هستیم بایستی نگاه توسعه‌ای به این سکونتگاه‌ها داشته باشیم و قطعا ارتقای شاخص‌های توسعه در این نقاط، افزایش امنیت و تحقق امنیت پایدار را نیز به همراه خواهد داشت.
مسئولان استان معتقدند که اعتبارات قطره‌چکانی برای توسعه روستا آن هم براساس جمعیت روستا، کاری از پیش نمی‌برد و برای حفظ همین جمعیت روستانشین که برخی از آنان در روستاهای مرزی سکونت دارند، باید اعتبارات براساس توسعه‌نیافتگی و نبود زیرساخت‌های اساسی مثل آب، برق، تلفن، راه، گاز، اینترنت و... باشد. با توجه به تعلق خاطری که روستانشینان کرد به محل سکونت خود دارند، با توسعه گردشگری در روستاهای کردستان و ایجاد اشتغال، می‌توان شاهد مهاجرت معکوس و نیز کاهش کار جانفرسای کولبری بود.

مکث
 1680روستا و 500هزار نفر جمعیت 

جمعیت کل 1680روستای کردستان 500هزار نفر است. براساس سرشماری سال‌1395 جمعیت روستای آقبلاغ با 23خانوار، 99نفر و در سال‌جاری با 37 خانوار، 105نفر است. روستای غیبی‌سو با 100خانوار، 334نفر جمعیت داشته و در سال‌جاری با 174خانوار به جمعیت 624نفر رسیده‌است. همچنین در سال‌جاری اعتباری برای اشتغال‌زایی به سرخه‌دزج، دیواندره، دوزه‌دره، گیزمل علیا دیواندره و قزلبلاغ اختصاص داده شده‌ است.