تهدید دارویی با مالیات بر ارزش افزوده

مریم سرخوش-روزنامه‌نگار

طرح دارویار اجرا شد تا هم سیاست‌های اختصاص ارز ترجیحی اصلاح شود هم با افزایش قیمت دارو و پوشش بیمه‌‌ای، حمایت از تولید داخل و صنعت داروسازی صورت بگیرد، اما با وجود اینکه همه کارشناسان اجرای این طرح را مناسب می‌دانند، پاشنه‌آشیل آن را تغییر‌نکردن قانونی می‌دانند که همچنان میان هیأت دولت، وزارت بهداشت و اقتصاد معطل مانده. سال گذشته براساس تصمیم سران قوا، دولت تصمیم گرفت برای افزایش‌نیافتن قیمت کالاهای اساسی، ارزش افزوده ۹درصدی را ‌هنگام ترخیص کالا از گمرک به یک‌درصد کاهش دهد که این تصمیم شامل دارو نشد . حالا با اجرای طرح دارویار، ارز ترجیحی 4200تومانی حذف شده و خرید با ارز نیمایی 26هزار تومانی انجام می‌شود که مالیات ارزش افزوده آن هزینه گزافی روی دست تولیدکنندگان دارو گذاشته است. این در حالی است که حدود 3ماه پیش و قبل از اجرای طرح دارویار، بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهوری درخواست اصلاح این قانون درباره دارو را داد . همان زمان محمد مخبر دستورات لازم را در این زمینه صادر کرد، اما با وجود اینکه متولیان این حوزه اعلام می‌کنند ‌هیچ مخالفتی برای کاهش این مالیات وجود ندارد، تاکنون هیچ مجوز قانونی در این‌باره صادر نشده و حالا این گرانی‌ها منجر به بی‌رغبتی تولیدکنندگان برای ترخیص کالای خود از گمرک یا ثبت سفارش جدید شده است؛ بی‌رغبتی‌ای که می‌تواند منجر به محقق‌نشدن وعده مسئولان برای رفع کمبودها 2ماه پس از اجرای طرح باشد. همشهری در گفت‌وگو با کارشناسان و مسئولان حوزه دارو، وزارت بهداشت و سازمان امور مالیاتی چالش‌‌های کاهش‌نیافتن این مالیات را بررسی کرده است. شواهد حاکی از آن است که این مسئله نه‌تنها کمبودهای دارویی را برطرف نمی‌کند، بلکه اجرای طرح دارویار را هم در معرض خطر قرار خواهد داد؛ چرا‌که این مالیات در سیاستگذاری‌های طرح دیده نشده است.

آسیب‌های تأخیر در تغییر قانون مالیات دارو
قرار بود مالیات ارزش افزوده ترخیص مواداولیه دارو از گمرک از 9درصد به یک درصد کاهش پیدا کند، اما نه‌تنها این اتفاق تاکنون رخ نداده، بلکه هیچ زمان مشخصی هم درباره آن اعلام نمی‌شود؛ 2عاملی که به‌گفته مهدی پیرصالحی، نایب‌رئیس هیأت مدیره ‌سندیکای صاحبان صنایع دارویی، می‌تواند رفع کمبودهای دارویی در کشور را با چالش‌ و تأخیر مواجه کند یا این کمبودها را افزایش دهد. او به همشهری می‌گوید: «سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت پیگیر این مسئله هستند اما همچنان تأخیر و نبود قطعیت در اجرای آن وجود دارد. این شرایط باعث شده که شرکت‌ها در بحث ترخیص مواداولیه از گمرک مشکل داشته باشند.» به‌گفته پیرصالحی، هم‌اکنون شرکت‌ها حتی اگر با حداقل اسناد و تضامین بخواهند کالای خود را از گمرک ترخیص کنند، ملزم به پرداخت نقدی و کامل مالیات ارزش افزوده هستند:‌ «برای این مالیات فعلا هیچ تسهیلاتی درنظر گرفته نشده و در برخی موارد رقم آن به‌قدری بزرگ است که شرکت‌ها نمی‌توانند آن را پرداخت کنند. همین ترخیص‌نشدن هم هزینه‌های بیشتری را به آنها تحمیل می‌کند و حتی ممکن است جنس متروکه شود.» او در پاسخ به این سؤال که این عدد برای شرکت‌ها با حذف ارز ترجیحی و پرداخت مالیات براساس ارز نیمایی تا چه میزان افزایش پیدا کرده، بیان می‌کند: «نمی‌توان عدد دقیقی اعلام کرد، چون محاسبه آن براساس میزان خرید شرکت‌هاست. اما اینطور می‌توان محاسبه کرد که در گذشته یک دلار 4200تومانی 400تومان ارزش افزوده داشت و اکنون این دلار به‌صورت ارز نیمایی 26 تا 27هزار تومان است و چیزی حدود 2500تومان ارزش افزوده دارد.» او تأکید می‌کند:‌ «دارو هم همیشه وضعیتی مشابه دیگر کالاهای اساسی داشته اما اکنون مشمول مالیات 9درصدی است که اشتباه بزرگی به شمار می‌رود و باید هر‌چه سریع‌تر اصلاح شود. ضمن اینکه وزیر بهداشت هم نامه‌نگاری‌های زیادی در این‌باره انجام داده است. حدود 2 تا 3ماه هم از زمان این نامه‌نگاری‌ها می‌گذرد اما هیچ اتفاقی رخ نداده.» این فعال حوزه دارو با بیان اینکه ارزش افزوده هزینه اضافه‌تری را به بیمار تحمیل می‌کند، ادامه می‌دهد: «برای قیمت نهایی دارو علاوه بر این ارزش افزوده با محاسبه مارژین (حاشیه سود) شرکت تولیدکننده، شرکت توزیع و داروخانه تقریبا به ازای هر دلار 16درصد یعنی بیش از 3هزار تومان باید به قیمت مصرف‌کننده اضافه شود و این هزینه در طرح دارویار دیده نشده است. اگر هم حذف نشود دوباره باید اصلاح قیمت دارو صورت بگیرد که هم برای دولت رقم سنگینی خواهد بود و هم برای مردم افزایش قیمت دارو و کمبود را به همراه خواهد داشت.» به‌گفته پیرصالحی، زمانی که قرار شد دارویار اجرایی شود، همه مطمئن بودند که این 9درصد به یک درصد کاهش خواهد یافت و محاسبات هم براساس یک درصد انجام شد، به همین دلیل الزام به کاهش این مالیات وجود دارد و همه با آن موافق هستند، اما نکته اینجاست که زمان در حال از دست رفتن است: «همه اقلام دارویی، مواداولیه و جانبی شامل 9درصد ارزش افزوده شده‌اند، به جز داروهایی که به‌صورت کامل (Finished product) وارد می‌شوند. درباره اقلام دارویی که مواداولیه آنها نسبتا ارزان‌تر است، پرداخت مالیات و ترخیص راحت‌تر صورت می‌گیرد و خط تولید متوقف نمی‌شود اما درباره سایر مواداولیه گران‌قیمت، این 9درصد عدد قابل‌توجهی است و منجر به تأخیر در ترخیص کالا و اختلال در روند تولید دارو می‌شود.»

بلاتکلیفی شرکت‌های تولیدکننده
مالیات ماده اولیه وارداتی دارو پیش از این با ارز دولتی یعنی 4200تومان محاسبه می‌شد اما زمانی که مشمول ارز نیمایی شد، باید ارزش افزوده آن هم کاهش پیدا می‌کرد تا منجر به تحمیل هزینه بالا برای واردکننده نشود اما تاکنون این مسئله محقق نشده است. این نکته را دکتر حیدر محمدی، مدیر قرارگاه اصلاح سیاست‌های ارزی دارو و مشاور رئیس سازمان و غذا مطرح می‌کند و درباره جزئیات بیشتر از پیگیری کاهش مالیات ارزش افزوده دارو به همشهری می‌گوید: «همان زمانی که قرار شد ارز دارو، نیمایی شود، ما این مسئله را مطرح کردیم و به ما اعلام کردند که مکاتبات لازم در این‌باره را انجام دهیم. وزیر بهداشت همان زمان در نامه به معاون اول رئیس‌جمهوری درخواست صفر‌شدن یا یک درصدی‌شدن مالیات ارزش افزوده را داشت. دستور هم از سوی معاون اول برای وزیر اقتصاد صادر شد، اما تاکنون وزارت اقتصاد این کاهش را انجام نداده است.» به‌گفته محمدی، آنها قول داده بودند که کاهش مالیات ارزش افزوده دارو به‌زودی محقق شود اما هنوز چنین چیزی رخ نداده و این مسئله می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی برای تولیدکنندگان و تامین دارو باشد: «البته پروسه اقدامات قانونی معمولا زمان‌بر است اما وزارت بهداشت دائم پیگیر این وضعیت است تا هرچه سریع‌تر این قانون تغییر کند. با وجود اینکه این مسئله چندین بار در هیأت دولت هم مطرح شده، دلیل تأخیر در انجام آن را ما هم نمی‌دانیم.» او درباره اینکه چه زمانی می‌توان انتظار محقق‌شدن این وعده را داشت، می‌گوید: «کسی با این قانون مخالف نیست و اگر مخالفتی در این‌باره مطرح شده بود، قیمت‌گذاری‌ها در طرح دارویار می‌توانست براساس 9درصد انجام شود. هم‌اکنون برخی شرکت‌ها ماده اولیه در اختیار دارند و تولید آنها ادامه دارد اما برخی شرکت‌ها که قرار است ماده اولیه جدید ترخیص کنند بیشتر درگیر این مشکلات هستند. فقط باید منتظر ماند و دید که وزارت اقتصاد در این‌باره چه تصمیمی خواهد گرفت.» البته به‌گفته محمدی به شرکت‌‌ها اعلام شده که برای ترخیص ماده اولیه، می‌توانند مبلغی را به‌عنوان علی‌الحساب پرداخت کنند تا وضعیت مالیات بر ارزش افزوده تعیین تکلیف شود، اما همین مسئله هم چاره‌ساز نیست؛ چرا‌که قیمت‌گذاری دارو در این وضعیت نامعلوم نمی‌تواند به‌درستی انجام ‌شود و قیمت نهایی براساس یک یا 9درصد مالیات ارزش افزوده کاملا متفاوت است، به همین دلیل این وضعیت منجر به بلاتکلیفی شرکت‌های تولیدکننده شده‌است.

 2عامل تهدیدکننده طرح دارویار
طرح دارویار به‌عنوان یکی از طرح‌های خوب در حوزه صنعت دارو مطرح است اما به 2دلیل می‌تواند به مشکل بخورد و به‌درستی اجرا نشود؛ تامین‌نشدن نقدینگی و تصمیمات متناقض در بال‌های مختلف دولت. مجتبی بوربور، نایب‌رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو با بیان این مطلب به همشهری، درباره مشکلات مالیات 9درصدی ارزش افزوده برای دارو می‌گوید:‌ «خواسته اولیه وزارت بهداشت صفر‌شدن این مالیات بود، هر‌چند که نه این خواسته و نه کاهش 9درصد به یک درصد هنوز محقق نشده است.» به‌گفته بوربور، برنامه‌ریزی انجام شده برای طرح دارویار و بهای تمام‌شده برای دارو به‌گونه‌ای بود که بر مبنای ارز نیمایی کمترین حاشیه‌ سود برای تولیدکنندگان درنظر گرفته شده است: «در این متغیر چیزی به نام مالیات ارزش افزوده با این مکانیسمی که در قانون وجود دارد، قید نشده و فرض بر این بود که مالیات همان یک درصدی باشد که اکنون وزارت بهداشت و تولیدکنندگان دارو خواستار آن هستند، اما تاکنون محقق نشده است.»‌ به‌گفته بوربور، با این قانون مالیاتی 9درصدی باید 16 تا 25درصد به قیمت مصرف‌کننده پس از تغییراتی هم که در طرح دارویار اعمال شده، اضافه کرد. بوربور درباره اینکه اگر این مشکل برطرف نشود و تولیدکنندگان دارو مجبور به پرداخت همین مالیات 9درصدی باشند‌ هم می‌گوید: «دارویار طرح خوبی است اما به‌خاطر همین مسئله می‌تواند زیر سؤال برود. واقعی‌سازی قیمت با اجرای این طرح اتفاق افتاده اما اگر این مالیات اصلاح نشود، دوباره از واقعی‌سازی قیمت دارو یک پله عقب می‌‌افتیم. عواقب این مسئله تکرار مشکلات گذشته برای شرکت‌های دارویی است.» او ادامه می‌دهد:‌ «حاشیه سود شرکت‌ها در طرح دارویار حداقلی است و با وجود رشد تورم در کشور، تولید دارو با قیمت فعلی متناسب با 6ماه آینده هم نیست و برای شرکت صرفه نخواهد داشت، پس ضرورت دارد این مشکل حذف شود تا بحران تامین دارو نداشته باشیم. از سوی دیگر در طرح دارویار قیمت همه داروها به یک نسبت افزایش پیدا نکرد و این اتفاق تنها برای برخی شرکت‌ها خوب بود، اما عمده شرکت‌ها با افزایش کمتر و قطره‌چکانی مواجه بودند و ‌اصلاح‌نشدن قانون مالیات باعث می‌شود در ریسک تامین نامتوازن دارو قرار بگیریم. علاوه بر اینکه انگیزه و امکان تولید هم کم می‌شود و کمبودهایی که اکنون وجود دارد برطرف نخواهد شد.» این فعال حوزه دارو با تأکید بر اینکه ضرورت دارد دولت به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار، سیاستگذار و تامین‌کننده دارو در این حوزه متوازن‌تر و کامل‌تر تصمیم‌ بگیرد، می‌گوید: «طرح خوب با رعایت‌نشدن الزاماتش به‌راحتی خراب می‌شود و 2عامل ازجمله تامین‌نشدن نقدینگی و تصمیمات متناقض می‌تواند اجرای آن را با مشکل مواجه کند. هزینه‌های طرح از طریق بیمه پوشش داده می‌شود و با وجود اینکه بودجه فاز اول آن پرداخت شده اما همه نگران استمرار نداشتن آن هستند. از سوی دیگر ممکن است در بال‌های مختلف دولت و در قسمت‌های مختلف سیاستگذاری تصمیمات متناقض گرفته شود که درست پیاده‌نشدن پیش‌بینی‌ها در اجرای طرح را به‌دنبال دارد. مانند همین مسئله مالیات ارزش افزوده که با دستور هیأت دولت قابل حل‌شدن است اما تا زمانی که قانونی اعلام نشود، گمرک نمی‌تواند حتی به‌خاطر دارویار تکلیف قانونی خود را انجام ندهد.»

نکته
کسی مخالف کاهش ارزش افزوده نیست

هیچ نهادی مخالف ‌‌کاهش مالیات ارزش افزوده دارو نیست و فقط باید مصوبه قانونی آن ابلاغ شود. این نکته‌ای است که داوود منظور، معاون وزیر اقتصاد و رئیس‌کل سازمان امور مالیاتی در پاسخ به سؤال همشهری درباره تأخیر درخصوص کاهش ارزش افزوده ۹درصدی دارو بیان می‌کند. او در توضیح بیشتر می‌گوید: «از 13تیر1400 که قانون ارزش افزوده دائمی در حال اجراست، دارو هم مشمول این قانون شده و معافیتی برای آن قید نشده است. ما هم موافق کاهش مالیات ارزش افزوده دارو هستیم اما این مسئله نیاز به اصل مجوز قانونی دارد. البته از سوی وزارت بهداشت درخواست این مجوز قانونی داده شده و احتمالا با طی‌کردن فرایندی که بعید است چندان هم طولانی باشد، این مجوز صادر خواهد شد.» او در پاسخ به این سؤال که با وجود کمبودهای دارویی و مشکلاتی که بیماران با آن مواجه هستند، آیا نمی‌توان این روند را در جهت ترخیص مواداولیه و افزایش تولید دارو شتاب بخشید، بیان می‌کند: «تمام متولیان این حوزه موافق قانونی‌شدن این روند هستند و از سوی سازمان امور مالیاتی هم پیگیری‌های لازم برای محقق‌شدن آن در حال انجام است تا صدور مجوز و ابلاغ آن در کوتاه‌ترین زمان صورت بگیرد، اما متولی این حوزه ما نیستیم و اختیاری هم در این‌باره نداریم. ما براساس آن چیزی که به‌صورت قانونی اعلام شود، اقدام می‌کنیم. خود وزارت بهداشت در حال پیگیری این روند است و همراهی ما را هم در این زمینه دارد. به‌زودی این اتفاق محقق خواهد شد.»