دوربین مخفی برای سیاستمداران

سید جواد رسولی - کارشناس رسانه

 یک نوع از «کار رسانه‌ای» هست که در دسته ایده‌های «زرد» قرارش می‌دهند و اسمش را «پرنک» گذاشته‌اند. ایده در واقع همان سر کارگذاشتن دیگران و از جنس دوربین مخفی است. مردم را در موقعیت عجیبی که از پیش طراحی شده قرار می‌دهند و واکنش آنها را ثبت می‌کنند و نتیجه قرار است اسباب سرگرمی مخاطبان را فراهم آورد. این مدل از محصولات رسانه‌ای اغلب هیچ هدفی جز سرگرم‌کردن ندارند. در روزنامه‌نگاری با کیفیت و حرفه‌ای جایی برای آنها نیست و نتیجه کار هم هیچ‌وقت چیزی را تغییر نمی‌دهد و حقیقتی را آشکار نمی‌کند. صرفا برای تفریح و خندیدن است و بس.
دو کمدین روسی به نام‌های ووان و لکسوس چند سالی است که این شیوه «سر کار‌گذاشتن» را به فضای سیاسی آورده‌اند. آنها که استاد تغییر صدا، ساختن ویدئوی فیک و در قالب دیگری فرو رفتن هستند، خودشان را به‌عنوان یک سیاستمدار مشخص جا می‌زنند و بعد با سیاستمداری دیگر تماس تلفنی یا تصویری می‌گیرند و با او صحبت می‌کنند. به این ترتیب زمینه برای ایجاد گفت‌وگوهایی فراهم می‌شود که در شرایط عادی و در مقابل دوربین‌های رسمی هرگز از زبان سیاستمداران بیرون نمی‌آید. آنها تا به حال خودشان را جای افراد مختلفی جا زده‌اند و با سیاستمداران مهمی مثل میخائیل گورباچف، رجب طیب اردوغان، جان مک کین و... گفت‌وگوی تلفنی کرده‌اند. در مورد اردوغان، سال 2016آنها خودشان را جای 2سیاستمدار اوکراینی پترو پروشنکو و آرسنی یاتسنیوک جا زده بودند.
هفته گذشته آنها به‌عنوان شهردار شهر کی‌یف قرار ملاقاتی تصویری با «خوزه لوئیس آلمیدا» شهردار مادرید گذاشتند و بعد ویدئوی صحبت‌ها را منتشر کردند. این ویدئو در فضای رسانه‌ای اسپانیا بازتاب زیادی داشت. دلیلش این بود که وقتی کمدین روسی به آلمیدا گفت «اوکراینی‌ها نباید در سواحل اسپانیا تفریح کنند، کار آنها این است که به جنگ بروند، یا پیروز و یا کشته شوند» شهردار مادرید به‌گونه‌ای که انگار با این حرف موافق است از موضوع «ظرفیت بازگرداندن آنان» سخن گفته بود. این مکالمه بعد از 17دقیقه و روشن شدن اینکه کاملا قلابی است از سمت دفتر شهردار قطع شد اما به هرحال رسوایی اتفاق افتاده بود. محتوای گفت‌وگو نشان می‌داد که در بحبوحه بحران‌های مختلف اروپا و هجوم پناهجویان اوکراینی به کشورهای مختلف این قاره و در شرایطی که اروپا ادعا می‌کند تمام‌قد پشت اوکراین ایستاده است، چطور در پشت صحنه داستان جور دیگری است و آن حرف‌ها حداقل برای بخشی از سیاستمداران اروپایی فقط شعارهایی است که باید پشت آنها پنهان شد. طبعاً بحث مفصل و جدی‌ای درباره چارچوب اخلاقی چنین کاری وجود دارد که در چنین یادداشت کوتاهی نمی‌گنجد. آنچه جالب توجه است و پنجره‌ای را به‌سوی کار رسانه‌ای باز می‌کند، این تغییر کوچک در نوع اجرای «پرنک» و آوردن آن از سطح مردم عادی توی خیابان (افراد بدون قدرت) به سطح سیاستمداران است؛ یعنی اجرای آن روی افرادی که در قدرت قرار گرفته‌اند و این موضع به آنها مجال پنهان‌داری و ریاکاری می‌دهد. نکته اینجاست که چطور می‌شود از یک ژانر رسانه‌ای زرد که کارکردی جز سرگرمی صرف ندارد، به‌عنوان ابزاری استفاده کرد تا افراد در قدرت واقعیت خود را نشان دهند. چیزی را که حقیقتا در ذهن‌شان می‌گذرد به زبان آورند و آن روی پر از نفاق افرادی را که امروز جهان را اداره می‌کنند پیش‌روی عموم بگذارند. این هم گونه‌ای از نقد قدرت است که حقیقتی را آشکار می‌کند. خوب است که گاهی سیاستمداران عاشق دوربین و مصاحبه، از پنهانکاری‌هایشان بترسند، به‌خصوص بسیاری از سیاستمداران امروز ما که قدرت‌طلبی و ریاکاری روش غالبشان شده است.