یادداشت
حکمرانی نوین و حقوق شهروندان فضای مجازی
امیر خوراکیان؛ سخنگوی مرکز ملی فضای مجازی
میزان مسئولیت‌پذیری و تعهد سکوها (پلتفرم‌ها) و سرویس‌های جهانی در فضای مجازی نسبت به کاربران، از موضوعات بسیار مهمی است که هرچند شاید از دید عموم کمتر موردتوجه قرارگرفته است، اما از نگاه صاحب‌نظران و به‌خصوص دولت‌ها که مسئولیت حفاظت از منافع عمومی را برعهده دارند امری مهم و حتی راهبردی شده است به‌نحوی‌که بسیاری از اختلافات پیدا و پنهان کشورها و حتی دولت‌های اروپایی با شرکت‌های بزرگ آمریکایی بر سر همین موضوع است و امروزه یکی از محورهای مهم در مذاکرات بین‌المللی و حتی معاهدات و کنوانسیون‌های جهانی همین ماجراست.
درحقیقت صاحبان این شرکت‌ها و سکوهای مهم، پس از جذب کاربران میلیونی و ایجاد حوزه نفوذ جهانی، بیش از آنکه به منافع و حفظ حقوق مادی و معنوی شهروندان فضای مجازی (کاربران) بیندیشند، سرویس خود را ظرفیتی برای اعمال اراده و حاکمیت دولت و صاحبان خود بر کاربران بی‌پناه قرار می‌دهند. این در حالی است که تقریباً هیچ مرجع و مرکزی هم برای رسیدگی به اعتراض و شکایت کاربران در این زمینه‌ها وجود ندارد. آیا این پدیده جلوه‌ای از استعمار مدرن است؟
بهانه این یادداشت خبری بود که چند روز پیش به نقل از رویترز دیدم و آن این بود که دولت آمریکا سایت معروف تبادل ارزهای دیجیتال کراکن را به‌علت استفاده ایرانی‌ها تعلیق کرد و ارزهای دیجیتال ایرانی‌های عضو این سایت را هم قفل کرد، به همین راحتی، دارایی و حقوق مادی و حتی معنوی یک عده بدون هیچ بررسی و ملاک خاصی نابود می‌شود.
البته مصادیق این رویکرد یکجانبه گرایانه، متکبرانه و تحکم‌آمیز و نادیده گرفتن حقوق اولیه ملت‌ها بیش از حوصله این نوشتار کوتاه است، اما به‌عنوان نمونه‌ای دیگر:
شرکت گوگل طی سالیان گذشته سرویس‌های مهم خود که در زمینه توسعه کسب‌وکارها نقش مؤثر دارند و افزایش کارآفرینی و رشد استارت‌آپ‌ها نیازمند استفاده از این خدمات است را روی کاربران ایرانی بسته است. سرویس‌هایی نظیر سرویس تبلیغات گوگل (google ads)، سرویس‌های زیرساختی نظیر google hosting، google cloud storage، google backend services، سرویس‌های utility نظیر data analytics و همچنین مجموعه سرویس‌های حوزه google startup که هرکدام می‌توانند نقش مؤثری در رشد و پیشرفت کسب‌وکارهای ایرانی داشته باشند، همگی برای کاربران ایرانی مسدود شده است.
علاوه براین از ابتدای سال1400 نیز گوگل، سیستم شناسایی کاربر جدیدی را راه‌اندازی کرده است که کسب‌وکارهای ایرانی با وجود استفاده از فیلتر شکن نیز دیگر نمی‌توانند از این سرویس‌ها استفاده کنند زیرا گوگل با استفاده از تغییرات فنی جدید خود می‌تواند آی‌پی واقعی آنها را نیز شناسایی کند!
همچنین طبق گزارش‌ها، بزرگ‌ترین بازار NFT جهان، OpenSea، ارائه خدمات خود به کاربران ایرانی را متوقف کرده است، این موضوع خشم جامعه NFT را برانگیخته است و موجب شده بحث‌های جدیدی در مورد شعارهای تمرکز زدایی و گمنامی و دولت زدایی در فضای ارز دیجیتال شکل بگیرد.
روز پنجشنبه، 3مارس بسیاری از کاربران ایرانی OpenSea در توییتر پست‌هایی مبنی بر غیرفعال شدن یا حذف شدن اکانت هایشان بدون هیچ هشدار قبلی را آغاز کردند و همزمان اسکرین شات‌هایی را به اشتراک گذاشته‌اند که نشان می‌دهد تاریخچه حسابشان حذف‌شده است.
گزارش‌های مشابهی درخصوص کیف پول متامسک که به‌عنوان یکی از بهترین والت‌های ارز دیجیتال اتریوم شناخته می‌شود نیز دریافت شده است.
در نهایت مهم‌تر اینکه، حقوق ملت‌ها در برابر اینگونه شرکت‌ها و سکوهای جهانی مسئله‌ای است که در حکمرانی نوین می‌بایست به‌طورجدی موردتوجه دولت‌ها و سیاستگذاران و مدافعان حقوق عموم قرار گیرد.
