مدارس حاشیه تهران، دوشیفته می‌شوند

مرضیه موسوی- روزنامه‌نگار

گرانی مسکن و دیگر مشکلات اقتصادی، بسیاری از خانواده‌های ساکن در شهر تهران را به مناطق حاشیه‌ای این شهر کشانده و این یعنی امسال با افزایش چشمگیر جمعیت دانش‌آموزان در مدارس دولتی حاشیه شهر تهران روبه‌رو هستیم. به‌گفته مدیرکل آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران، امسال بیش از 70هزار دانش‌آموز به جمع دانش‌آموزان حاشیه تهران اضافه می‌شود. پاسخگویی به پذیرش این دانش‌آموزان جدید‌الورود، دست‌کم به بیش از 2هزار کلاس درس نیاز دارد؛ این در حالی است که امسال 95مدرسه دولتی در این شهرستان‌ها احداث شده که پیش‌بینی می‌شود تا آغاز سال تحصیلی تنها نیمی از این مدارس به بهره‌برداری برسند. به‌گفته مدیرکل آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران، امسال افزایش جمعیت دانش‌آموزان این شهرستان به دوشیفته شدن تعدادی از مدارس منجر می‌شود.
افزایش مهاجرت به شهرستان‌های استان تهران در 2سال گذشته، با کاهش سرانه‌های آموزشی، فرهنگی، ورزشی و شهری در این شهرستان‌ها همراه بوده است. گرانی مسکن و هزینه‌های زندگی، یکی از دلایل کوچ اجباری ساکنان شهر تهران به مناطق حاشیه‌ای است. مهاجرت اتباع افغانستانی بعد از روی کار آمدن دولت طالبان، به افزایش جمعیت اتباع در حاشیه‌ها دامن زده است و بخش دیگری از این جمعیت رو به رشد را مهاجران سایر شهرها و روستاها به تهران تشکیل می‌دهند؛ دلایلی که به افزایش 70هزار نفری جمعیت دانش‌آموزان شهرستان‌های استان تهران در سال تحصیلی 1402-1401 منجر شده است. این جمعیت در مناطق حاشیه‌ای شهر تهران در حالی رو به افزایش است که ظرفیت‌های مدارس دولتی در این محلات با مشکلات جدی‌ای روبه‌رو هستند. مریم زمانی، یکی از ساکنان این مناطق حاشیه‌ای در شهرستان رباط‌کریم می‌گوید: «مدرسه دولتی درست روبه‌روی خانه ما قرار دارد، اما وقتی برای ثبت‌نام فرزند 7ساله‌ام به این مدرسه رفتم، متوجه شدم ظرفیت کلاس‌های درس این مدرسه امسال بیش از 40نفر است. طبیعی است که وقتی تعداد دانش‌آموزان یک کلاس زیاد می‌شود، معلم فرصتی برای رسیدگی کامل به همه دانش‌آموزان نخواهد داشت و با افت کیفیت تدریس روبه‌رو می‌شویم؛ برای همین ترجیح دادم که فرزندم را در مدرسه غیردولتی ثبت‌نام کنم.» به‌گفته او، حتی در مدارس غیردولتی این شهرستان هم وضع چندان مطلوب نیست و تعداد دانش‌آموزان در مدارس غیردولتی هم افزایش پیدا کرده است.
 او می‌گوید: «امسال به جای اینکه دنبال مدرسه‌ای با کیفیت آموزشی خوب باشیم و سراغ معلم‌های کارکشته را از این مدارس بگیریم، به فکر این بودیم که کدام مدرسه غیردولتی کلاس درس‌های خلوت‌تری دارد. به‌نظر می‌رسد تعداد دانش‌آموزان در مدارس غیردولتی هم افزایش پیدا کرده است. در نهایت ما امسال مجبور به ثبت‌نام فرزندمان در مدرسه غیرانتفاعی‌ای با 25نفر جمعیت در هر کلاس شدیم. فکر می‌کنم این تعداد هم برای یک مدرسه غیرانتفاعی جمعیت زیادی باشد.»
وضعیت در شهرستان‌های دیگر ازجمله پاکدشت، ری و باقرشهر، شهریار، اسلام‌شهر و... هم بهتر این این نیست. مدیر یکی از مدارس غیرانتفاعی شهرستان ری که می‌خواهد نامی از او برده نشود، می‌گوید: «امسال افزایش تعداد مهاجران و اتباع هم در این منطقه بسیار چشمگیر بود. خانواده‌های این کودکان به‌دلیل نداشتن مدارک هویتی یا مدارک قانونی اقامت، ابتدا سراغ مدارس غیردولتی می‌روند چون تصور می‌کنند که ثبت‌نام کردن در این مدارس فرایند ساده‌تری برای آنها خواهد داشت. اما وقتی درباره مدارک قانونی با آنها صحبت می‌کنیم متوجه می‌شویم که فاقد این مدارک هستند. تصور می‌کنم تا ادامه داشتن فرایند ثبت رسمی مشخصات اتباع در سامانه کشور، ما همچنان دانش‌آموز متقاضی برای ثبت‌نام در مدارس حاشیه شهر تهران داشته باشیم.»

به 1400 کلاس درس جدید نیازمندیم
اگر قرار باشد همه 70هزار دانش‌آموزی که امسال به جمع محصلان شهرستان‌های استان تهران اضافه می‌شوند در مدارس دولتی تحصیل کنند، با فرض اینکه ظرفیت هر کلاس 30نفر تعیین شود، به بیش از 1400 کلاس درس در مقاطع و رشته‌های مختلف در این شهرستان‌ها نیازمندیم. اگر قرار باشد برای این کلاس‌های درس مدارس جدید دایر کنیم، با فرض ظرفیت 20کلاس در هر مدرسه، به بیش از 120مدرسه نوساز در سال تحصیلی جدید نیاز داریم. هم‌اکنون به کمک خیران مدرسه‌ساز و با همکاری وزارت آموزش و پرورش، بیش از 95پروژه ساخت‌وساز یا نوسازی مدارس فرسوده در شهرستان‌های استان تهران داریم و پیش‌بینی می‌شود که تا آغاز سال تحصیلی جدید، حداقل نیمی از این مدارس به بهره‌برداری برسند.
به‌گفته بهرامی آمارهای هر ساله وضعیت ثبت‌نامی دانش‌آموزان در مدارس دولتی و غیردولتی نشان می‌دهد در شهرستان‌های استان تهران به‌طور متوسط 8 تا 9درصد از دانش‌آموزان در مدارس غیردولتی تحصیل می‌کنند. بهرامی می‌گوید: «حدود ۸ تا ۹درصد از دانش‌آموزان شهرستان‌های استان تهران در مدارس غیردولتی تحصیل می‌کنند. از این ۷۰هزار دانش‌آموزی که ورودی امسال مدارس خواهند بود نیز همان ۸ تا ۹درصد در مدارس غیردولتی ثبت‌نام خواهند کرد. ما به همان میزانی که مدارس دولتی ایجاد می‌کنیم، حتما یک یا 2مدرسه غیردولتی هم ایجاد می‌کنیم و تقریبا این تناسب ۸ تا ۹درصدی تحصیل دانش‌آموزان شهرستان‌های استان تهران در مدارس غیردولتی، سال‌هاست که اتفاق می‌افتد.»
مدیرکل آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران همچنین می‌گوید: «ما می‌دانیم که سال جدید ۷۰هزار دانش‌آموز اضافه داریم. با توجه به تقسیم‌بندی‌هایی که شده است برخی در کلاس‌های موجود ساماندهی می‌شوند و برای برخی نیز باید کلاس جدید ساماندهی شود که همان 1400کلاس است. از این تعداد کلاس موردنیاز، بخشی تمهید شده و بخشی هم توسط همکاران ما در معاونت نوسازی و تجهیز مدارس فراهم خواهد شد. ما در آموزش و پرورش در هر استانی 2دستگاه داریم؛ یک دستگاه ما هستیم که آموزش و پرورش محسوب می‌شویم و امور نیروی انسانی، تربیتی، کلاس‌گذاری و... برعهده ماست. دستگاه دیگری هم به‌صورت موازی با ما وجود دارد، اما زیرمجموعه ما محسوب نمی‌شود و ما دخل و تصرفی در آن نداریم؛ آن دستگاه سازمان نوسازی و تجهیز مدارس است که حوزه ساخت و تجهیز، نوسازی و بهسازی مدارس را برعهده دارد. ما فقط بهره‌برداریم و اعلام نیاز می‌کنیم و آنها تامین می‌کنند.»

تدریس در شرایط سخت
کاهش تراکم دانش‌آموزی در کلاس‌های درس، موضوعی است که ستاد ملی مقابله با کرونا بر آن تأکید دارد و با نزدیک شدن به آغاز سال تحصیلی، نگرانی خانواده‌ها از این موضوع هم افزایش پیدا می‌کند. مینا رشادت، معلم پایه اول ابتدایی یکی از مدارس غیردولتی شهرستان ری می‌گوید: «رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی توسط دانش‌آموزان به‌خصوص پایه‌های اول و دوم ابتدایی کار بسیار سختی است. کودکان بی‌اراده به دهان و بینی و چشم‌های خود دست می‌زنند و نمی‌توانند برای مدت طولانی، مثلا 4 تا 5ساعت ماسک را روی صورت خود نگه دارند؛ بدون اینکه آن را زمین نیندازند یا آلوده نکنند؛ برای همین است که کاهش جمعیت کلاس‌های درس اهمیت پیدا می‌کند. در چنین شرایطی هم معلم‌ها فرصت بیشتری دارند تا حواسشان به رفتارهای دانش‌آموزان باشد و هم دانش‌آموزان در فضای ایمن‌تری درس می‌خوانند و احتمال شیوع کرونا در بین آنها کاهش پیدا می‌کند.» او درباره تجربه ‌خود در سال تحصیلی گذشته و بازگشایی کامل کلاس‌های درس می‌گوید: «کرونا و در کل بیماری‌های ویروسی به‌شدت و با سرعت در بین دانش‌آموزان شیوع پیدا می‌کنند. سال گذشته معمولا با هر بار بیمار شدن یکی از دانش‌آموزان، دوستان نزدیک او یا دیگر دانش‌آموزان هم به نوبت مبتلا می‌شدند. تقریبا هیچ روزی از سال را به یاد ندارم که حداقل یک نفر از شاگردان کلاس بیمار نبوده باشد و این یعنی هم دانش‌آموزان و هم معلمان در معرض خطر ابتلا هستند.»

فاصله با سطح مطلوب
«سال تحصیلی 1401-1400 میانگین تراکم دانش‌آموزان در کلاس‌های درس شهرستان‌های استان تهران 31.8 بود؛ یعنی کمتر از 32نفر در هر کلاس.» بهرامی این را می‌گوید و ضمن اشاره به افزایش تعداد دانش‌آموزان در سال تحصیلی پیش‌رو، از اقداماتی که برای ایجاد تناسب در تعداد هر کلاس انجام شده، می‌گوید: «به جز بحث نوسازی و ساخت مدارس جدید که در ید اختیار مدیرکل نوسازی و تجهیز مدارس است، ما تمهیداتی را برای ساماندهی نیروی کار و مدارس درنظر گرفته‌ایم. یکی از این موضوعات استفاده از شیفت دوم کاری برای برخی مدارس است. همچنین برخی فضاهای موجود در مدارس را که کاربری اداری یا سایر کاربری‌ها را برای مدرسه داشتند، به فضای آموزشی اضافه کرده‌ایم تا در این زمینه کمتر با مشکل مواجه شویم.» او شرایط ایده‌آل برای مدارس شهرستان‌های استان تهران را رساندن جمعیت کلاس‌های درس به 20 تا 25دانش‌آموز می‌داند که گرچه به‌زودی امکان تحقق آن نیست، اما این مسیری است که آموزش و پرورش شهرستان به سمت آن حرکت می‌کند.
به‌گفته مدیرکل آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران امسال مانوری برای آمادگی مدارس شهرستان‌ها برگزار شده تا با شروع سال تحصیلی جدید، آموزش و پرورش با مشکلات پیچیده‌ای روبه‌رو نباشد و آمادگی لازم را برای شروع سال تحصیلی داشته باشد. بهرامی می‌گوید: «در مورد نیروی انسانی هنوز تکلیف 3مولفه برای ما مشخص نشده است؛ یکی تعداد همکارانی که قرار است از استان تهران به دیگر استان‌ها منتقل شوند و برعکس، یکی تعداد افرادی که در شهریورماه بازنشسته می‌شوند و دیگری معلمانی که از طریق آزمون ورودی آموزش و پرورش قرار است جذب شوند. با روشن شدن تکلیف این مولفه‌هاست که می‌توانیم درباره وضعیت ظرفیت مدرسان و معلمان به طور دقیق اظهارنظر کنیم.»
به‌گفته مدیرکل آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران در برخی از شهرستان‌ها که مهاجرپذیری کمتری دارند، با شرایط متعادل‌تر و پایدارتری روبه‌رو هستیم. بهرامی توضیح می‌دهد: «در شهرستانی مثل فیروزکوه که نسبتا جمعیت ثابتی دارد، مشکل چندانی نداریم، اما در برخی شهرستان‌ها مثل بهارستان، قدس، شهریار و پردیس و پرند، با توجه به جمعیت زیاد و مهاجرپذیری بالا، چالش‌های بیشتری پیش روی ماست.»
او یکی از مهم‌ترین مطالبات آموزش و پرورش در هر شهرستانی را پایبندی سازندگان مسکن به قانون تامین فضای آموزشی می‌داند و می‌گوید: «اگر سازندگان مسکن این قانون را به‌درستی رعایت کنند باری از مشکلات آموزش و پرورش در شهرستان‌ها برداشته خواهد شد. قانون سازندگان را مکلف کرده که برای ساخت هر 200واحد مسکونی، باید حداقل یک مرکز آموزشی درنظر گرفته و ساخته شود، اما اغلب سازندگان و شهرداری‌هایی که پایان کار را صادر می‌کنند به این قانون بی‌توجه هستند و در نتیجه شاهد انبوه‌سازی‌ بدون داشتن زیرساخت‌های لازم آموزشی در برخی مناطق هستیم.»