تئاتر
تقسیم‌بندی تئاترها و اجرای مناسبتی به تئاتر آسیب می‌زند
تئاتری که مناسبت نیاز ندارد
فهیمه پناه‌آذر _ روزنامه‌نگار
خیلی‌ها معتقدند که تقسیم‌بندی تئاتر دینی و مذهبی در دل تولیدات نمایشی و اجرای این نمایش‌ها صرفا در مناسبات خاص باعث شده، کار هم برای گروه‌های نمایشی و هم برای مخاطبان تئاتر سخت باشد.
اینکه تولیدات تئاتری در طول سال منحصر به یک دوره زمانی و مناسبت باشند، درست نیست و تمام نمایش‌ها با موضوعاتی که به آن پرداخته می‌شود باید در طول سال اجرا داشته باشند. برپایی جشنواره‌ها و برنامه‌های دینی و مذهبی، حضور گسترده هنرمندان حرفه‌ای و صاحب‌نام در حوزه تئاتر دینی و اجراهای عمومی متعدد و توجه به پژوهش و تحقیق در این عرصه ازجمله اقداماتی است که در این سال‌ها هنر نمایش صورت گرفته است.
تقسیم‌بندی‌هایی که شکل گرفت
برگزاری همایش‌های دینی، جشنواره‌های تئاتری با موضوع دین در یک مناسبت خاص و حتی اجراهای تئاتر در همین مناسبت‌ها باعث تقسیم‌بندی مخاطبان هم می‌شود و این تقسیم‌بندی درست نیست. هیچ‌وقت نمی‌توان تئاترها با مضامین دینی را نادیده گرفت، بلکه می‌توان با یک برنامه‌ریزی درست و از بین بردن کلیشه‌ها، تئاترهایی با مضامین دینی را همیشه داشته باشیم. سیدعظیم موسوی، کارگردان تئاتر هم به این موضوع اشاره کرده و به همشهری می‌گوید: «وقتی واژه‌ای مانند مناسبت همراه یک نمایش یدک کشیده می‌شود، به‌طور حتم این نمایش آنقدرها در تولید و اجرا و جذب مخاطب موفق نخواهد بود. ما عنوانی به نام تئاتر دینی در تاریخ تئاتر نداشیم و وقتی می‌گوییم نمایشی دینی است، یعنی نمایش غیردینی هم داریم و ناخودآگاه تقسیم‌بندی صورت می‌گیرد که با ذات هنر در تضاد است. ذات هنر خوبی و ارائه خوبی است و تولید تئاتر با موضوع‌های دینی هم جزو همین تئاتر است. البته این واژه‌ها را خودمان اضافه کردیم و خودمان هم باعث تقسیم‌بندی شده‌ایم.» موسوی در ادامه اضافه می‌کند: «در همه کشورها و کشور خودمان تعدادی آیین و مراسم داریم که مذهبی هستند و همه کشورها هم مشابه این مراسم را برگزار می‌کنند، اما هیچ‌وقت عنوان نمی‌شود که تئاتر دینی است. وقتی موضوعی خارج از چارچوب مقوله هنر که بین‌المللی است، عنوان می‌شود به‌خودی خود دافعه ایجاد می‌کند؛ به همین دلیل گفته می‌شود که نمایش‌های دینی مخاطب مخصوص خود را دارند و این درست نیست. وقتی همه نمایش‌ها با همه موضوعات در طول سال تولید و اجرا شوند، دیگر دینی و غیردینی وجود ندارد.» وی ادامه می‌دهد: «صحبتم با نمایش‌هایی نیست که آیینی بوده و در مناسبات اجرا می‌شود، در آن تعزیه، مداحی و عزاداری وجود دارد. آن دیگر تئاتر نیست. وقتی به یک نفر می‌گوییم تئاتر دینی تولید کن، کار برای همه سخت می‌شود. تئاتر می‌تواند یک موضوع و داستان مذهبی داشته باشد و اجرا شود و در مناسبات، بیشتر روی صحنه برود.» به اعتقاد موسوی سیاستگذاری باید به‌گونه‌ای باشد که در تمام ماه‌های سال تولید داشته باشیم و در طول سال حواسمان به تعزیه یا تولیدات با موضوع مذهبی باشد و اگر این کار انجام شود، دیگر تقسیم‌بندی ایجاد نمی‌شود.»
خارج شدن از کلیشه‌ها
وقتی واژه‌هایی چون مناسبت‌ها یا جشنواره‌های مناسبتی از تئاتر حذف شود، می‌توان رفتار بهتر، دقیق‌تر و برنامه‌ریزی‌شده‌تری را با تولیدات نمایش با موضوع دین داشته باشیم. به‌زعم خیلی از کسانی که در این حوزه کار می‌کنند، مناسبات پای روایت‌های کلیشه‌ای و داستان‌های تکراری را به نمایش‌های دینی باز می‌کند. همین موضوعات مهم‌ترین آسیب‌های نمایش‌های دینی است که باعث می‌شود مخاطبان از این نمایش‌ها فاصله بگیرند یا در درازمدت اجرای این نوع نمایش‌ها برای مخاطبی که به‌دنبال این نمایش‌هاست جذاب نباشد. یکی از این راهکارها می‌تواند تولید نمایش‌ها بدون استفاده از زبان سنگین، نماد‌های رایج و کلیشه‌ها باشد. برای عبور از این آسیب‌ها گروه‌های نمایشی باید تلاش کنند با آشنایی‌زدایی، اثری متفاوت در راستای تغییر نگرش مخاطبان به مفاهیم آثار نمایشی و تئاتری با مفاهیم دینی به آنها ارائه دهند.
با توجه به اینکه از گذشته توجه به مقوله تئاتر در ترویج مبانی دینی و مذهبی مدنظر متولیان بوده و در سال‌های اخیر نیز با تأکید و تعمیق بیشتری مدنظر قرار گرفته شده است، این موضوع باید در طول سال مورد توجه قرار بگیرد.
