بار مضاعف معلولیت با دندان‌های پوسیده

مرضیه موسوی-روزنامه‌نگار

مراجعه به دندانپزشکی اگر برای یک فرد عادی دغدغه‌هایی مثل هزینه‌های سرسام‌آور داشته باشد، برای افراد معلول با پیچیدگی‌های بیشتری همراه است؛ از پیدا کردن مرکزی مناسب‌سازی شده برای معلولان گرفته تا دسترسی راحت و اساسا «امکان رسیدن به مرکز دندانپزشکی»! البته این ماجرا برای معلولان ذهنی پیچیدگی‌های بیشتری هم دارد؛ چراکه این افراد به‌دلیل مصرف داروهای متعدد، ترشحات بزاقی اسیدی‌تر نسبت به بقیه افراد و تنفس دهانی به جای تنفس از بینی، 7 تا 8 برابر بیشتر از سایر افراد دچار پوسیدگی دندان می‌شوند. نیاز به بی‌هوشی قبل از دریافت خدمات پزشکی از دیگر مشکلاتی است که برخی از معلولان ذهنی با آن روبه‌رو هستند.

مچاله شده در آغوش مادرش و تند‌تند نفس می­‌کشد. تن نحیفش مثل بچه­ خردسال است. مادرش می‌گوید: «الهه 21سال دارد و از بدو تولد، معلولیت ذهنی با او همراه بوده است. دندان‌­هایش مدت­هاست دچار پوسیدگی شده و نیاز به رسیدگی دارند. بچه‌هایی که معلولیت ذهنی دارند به‌دلیل اسیدی بودن بزاق دهانشان، خیلی زود دچار پوسیدگی دندان می‌شوند. از طرف دیگر تمام کارهای بچه معلول برعهده دیگران است. الهه حتی نمی‌تواند دندان‌هایش را بشوید و از آنها مراقبت کند. همه اینها باعث می‌شود کودکان معلول مشکلات پوسیدگی و از بین رفتن دندان­ها را داشته باشند. هزینه دندانپزشکی برای این کودکان خیلی زیاد است و تامین اجتماعی این هزینه‌ها را تقبل نمی‌کند. هر مطب دندانپزشکی هم این کودکان را پذیرش نمی‌کند.» در انتظار نوبت دندانپزشکی نشسته است. قبل از آن، الهه باید بی­هوش شود. مادرش می‌­گوید: «مرکز دندانپزشکی معلولان ذهنی را مددکاران بهزیستی به من معرفی کردند؛ چون پزشکانش با مشکلات این کودکان آشنایی کامل دارند.» از بی‌قراری کودکان قبل از نشستن روی یونیت دندانپزشکی می‌گوید و ترسی که حرکات بی‌اراده دست و پای آنها را شدیدتر از قبل می‌کند؛ برای همین هم کمتر دندانپزشکی حاضر به پذیرش این بیماران می‌شود.»

پیشگیری بهتر از درمان
مرکز دندانپزشکی و خیریه «نیلوفر آبی» 4یونیت دندانپزشکی دارد و مجهز به بخش بی­هوشی است. مریم اسعدی، مسئول توانبخشی این مرکز می­‌گوید: «معلولان ذهنی به‌خاطر مشکلاتی که با آن روبه‌رو هستند، ممکن است همکاری کمی با پزشکان داشته باشند یا حتی به‌دلیل حرکات بی‌اراده دست، قفل شدن فک، ترس از شنیدن صدای دستگاه‌های دندانپزشکی و... امکان اینکه یکی، دو ساعت روی یونیت بنشینند را نداشته باشند؛ برای همین قبل از آغاز معاینه باید بی‌هوشی دریافت کنند.»
او که سال‌هاست تنها مرکز ارائه‌دهنده خدمات دندانپزشکی به معلولان ذهنی را در تهران اداره می‌کند، از مشکلات این قشر از جامعه در حوزه بهداشت دهان و دندان می‌گوید: «معضلی که با آن روبه‌رو هستیم، هزینه‌های بالای دندانپزشکی برای افراد دارای معلولیت ذهنی است. تازه وقتی بی­هوشی انجام می‌شود، پزشک می‌تواند وضعیت دندان بیمار را بررسی کند و تازه با 10دندان خراب مواجه می‌شویم. دندان افرادی که دچار معلولیت ذهنی‌اند، 7 تا 8برابر بیشتر از افراد عادی دچار پوسیدگی می‌شود. خانواده‌ها معمولا از پس هزینه‌های کامل رسیدگی به دندان­‌های پوسیده کودکان معلول خود برنمی­‌آیند؛ برای همین ما برای درمان کامل این افراد و حل کردن مشکل دهان و دندانشان نیاز به حمایت­‌های خیران داریم.» بخشی از این هزینه‌ها را خانواده‌ها و بخش دیگر را خیران متقبل می­‌شوند‌ و بهزیستی هم اندکی از این هزینه‌ها را تقبل می‌کند.
نبود برنامه‌ای برای پیشگیری از پوسیدگی دندان در افراد دارای معلولیت ذهنی، از مهم‌ترین گلایه‌های اسعدی است. او می‌گوید: «معلولان ذهنی اغلب با بیماری‌های دیگری هم روبه‌رو هستند. بعینه می‌بینیم که بسیاری از این افراد در اوج جوانی، همه دندان‌های سالم خود را از دست می‌دهند. بهداشت دهان و دندان و سلامت دندان‌ها در جامعه ما از اهمیت زیادی برخوردار نیست؛ درحالی‌که پیشگیری در این زمینه بسیار مهم‌تر از درمان است. هزینه‌هایی که عدم‌پیشگیری در این زمینه روی دست خانواده‌ها و شبکه بهداشت می‌گذارد، بسیار بیشتر از هزینه‌های درمان است. این به شرطی است که خانواده فرد معلول توان مالی داشته باشد که رسیدگی به دندان‌های خراب فرزندش را در اولویت قرار دهد.»
به‌گفته اسعدی، پوشش بیمه‌ای هزینه‌های دندانپزشکی می‌تواند قدم مهمی برای درمان مردم جامعه و به‌خصوص معلولان باشد. او می‌گوید: «بیمه تکمیلی‌ای که برای یک عمل جراحی سقف 50میلیون تومان را پوشش می‌دهد، برای هزینه‌های دندانپزشکی ممکن است رقمی 2 تا 3میلیون تومانی در سال به خدمات دندانپزشکی اختصاص داده باشد. این رقم برای هزینه‌های سنگین دندانپزشکی رقم بسیار ناچیزی است و گاهی تنها هزینه یک جلسه درمان را شامل می‌شود.
او جای خالی آموزش‌های همگانی در حوزه بهداشت دهان و دندان و برنامه‌های پیشگیری برای کودکان و معلولان را در برنامه‌های وزارت بهداشت و آموزش و پرورش به رخ می‌کشد و می‌گوید: «برنامه‌های پیشگیری باید در غربالگری‌های مدارس عادی و استثنایی به‌صورت جدی انجام شود و آموزش‌ها را از این سنین برای کودکان آغاز کنیم تا در سن بالاتر دچار مشکلات حادی نشوند.»
چند سالی است فعالیت‌هایی مثل آموزش بهداشت دهان و دندان برای خانواده‌هایی که عضو معلول دارند از فعالیت‌های روزمره این مرکز شده است. اسعدی می­‌گوید: «خانواده‌هایی که یکی از اعضای آنها دچار معلولیت است، نیاز به آموزش در زمینه‌های مختلف دارند تا بتوانند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کنند. آموزش نحوه مسواک زدن و شست‌و‌شوی دهان کودکان معلول یکی از این نمونه‌هاست که در درازمدت به آنها کمک می‌کند دیرتر دچار پوسیدگی دندان شوند و هزینه‌های زیادی را از دوش خانواده‌ها برمی‌دارد. ما این آموزش‌ها را با تهیه بروشور و برگزاری آموزش‌های حضوری ارائه می‌دهیم. از طرف دیگر تلاش می­‌کنیم به کمک خیران بخش‌هایی از هزینه‌های دندانپزشکی این بیماران را تامین کنیم.»

رنج مضاعف برای معلولان بیمار
سایر افراد دارای معلولیت هم مشکلات کمی برای مراجعه به مراکز دندانپزشکی و استفاده از این خدمات را ندارند. عدم‌مناسب‌سازی مطب‌ها و مراکز درمانی، هزینه‌های سرسام‌آور ایاب و ذهاب افراد دارای معلولیت، عدم‌پذیرش توسط دندانپزشکی‌ها و... تنها گوشه‌ای از مشکلات جامعه معلولان است. شهرام مبصر، فعال حوزه معلولان در این‌باره می‌گوید: «شعاری هست که می‌گوید فرد بیمار به‌جز رنج بیماری، هیچ رنج دیگری نداشته باشد! باید بگویم حداقل در مورد ما معلولان، این شعار هیچ محلی از اعراب ندارد؛ چراکه گاهی رنج بیماری برای یک فرد دچار معلولیت در مقابل رنج‌های دیگری که از طرف جامعه تحمیل می‌شود بسیار کمتر می‌شود. من اگر نیاز به استفاده از خدمات دندانپزشکی داشته باشم باید اول مرکزی را پیدا کنم که امکان دسترسی راحتی به آن داشته باشم. این مرکز باید مناسب‌سازی‌ شده باشد. پزشک باید امکان پذیرش یک فرد معلول را داشته باشد‎؛ یعنی یونیت دندانپزشکی به‌گونه‌ای باشد که فرد از روی ویلچر بتواند راحت روی آن قرار بگیرد یا دستگاه عکس‌برداری از دندان باید به‌گونه‌ای نصب شده باشد که افراد معلول، کوتاه‌قامتان و هر فردی به‌راحتی بتواند از آن استفاده کند. در غیراین صورت ابتدایی‌ترین حرکت، یعنی رفتن به مطب دندانپزشکی هم برای ما میسر نیست‎؛ چه برسد به دریافت خدمات.»
وی اجرایی نشدن قانون جامع حمایت از معلولان را اساسی‌ترین مشکل این قشر از جامعه می‌داند که استفاده از هر نوع خدماتی را برای آنها ناممکن می‌کند: «قانون جامع حمایت از معلولان بسیار قانون کامل و جامعی است، اما هیچ ضمانت اجرایی‌ای ندارد. برای همین یک فرد دچار معلولیت به‌راحتی از جامعه حذف می‌شود و از هر نوع خدماتی محروم می‌ماند.»
او هزینه‌های سنگین دندانپزشکی برای معلولان را دلیل مهمی برای افزایش بیماری‌های دهان و دندان در این قشر از جامعه می‌داند و می‌گوید: «مگر چند درصد از جامعه معلولان تحت پوشش بیمه‌های تکمیلی هستند؟ اصلا بیمه‌های تکمیلی چند درصد از هزینه‌های دندانپزشکی را پوشش می‌دهند؟ این مشکلات باعث شده تا اغلب معلولان با دندان‌های پوسیده مدارا و خیلی دیر برای درمان بیماری‌های دهان و دندان به پزشک مراجعه کنند.»

خدمات دندانپزشکی برای معلولان، انگشت‌شمار است
مراکز فعال در حوزه معلولان در استان تهران می‌دانند که مؤسسه رعد‌الغدیر سال‌هاست که خدمات دندانپزشکی رایگان را به معلولان جسمی و حرکتی ارائه می‌کند. محمد کاظمی، مدیر مرکز رعد شرق تهران می‌گوید: «مرکز رعد‌الغدیر چند سال است که به معلولان خدمات رایگان دندانپزشکی ارائه می‌کند. این مرکز به‌خوبی نیازهای معلولان و مشکلات آنها را شناخته و برای رفع آنها گام‌های اساسی‌ای برمی‌دارد. یکی از این اقدامات اساسی، ارائه خدمات دندانپزشکی به معلولان است. برای جامعه معلولان خیلی مهم است که شرایط برای ایاب و ذهابشان فراهم باشد. می‌دانم که مرکز رعدالغدیر این امکان را به کمک شهرداری برای معلولان فراهم کرده است.» با وجود این، تعداد مراکز خدمات‌دهنده به معلولان را بسیار محدود می‌داند که باعث شده تا معلولان کمتر شانسی داشته باشند از حقوق شهروندی خود بهره‌مند شوند. او می‌گوید: «تعداد مراکز خدمات‌دهنده به معلولان بسیار کم است. تازه این وضعیت در پایتخت است و در شهرستان‌های دیگر وضع به‌مراتب بدتر است. تعداد ماشین‌های سامانه حمل‌ونقل معلولان کم است و برای همین معلولان مشکلات زیادی در این زمینه دارند.»

نکته
تنها کلینیک معلولان جسمی حرکتی در تهران

کلینیک دندانپزشکی مجموعه رعدالغدیر در خیابان آزادی و چهارراه بهنود، تنها مرکز رایگان خدمات دندانپزشکی معلولان در تهران است. این مرکز با 3یونیت دندانپزشکی و 20دندانپزشک که به‌صورت داوطلبانه فعالیت می‌کنند، چند سالی است که دایر شده و سالانه به بیش از 1000 نفر خدمات دندانپزشکی ارائه می‌کند. معصومه فراهانی، معاون تامین منابع و مشارکت‌های اجتماعی مؤسسه رعدالغدیر می‌گوید: «مرکز دندانپزشکی رعدالغدیر خدمات خود را به معلولان جسمی‌حرکتی ارائه می‌کند. ازجمله بیماران ضایعه نخاعی، ام‌اس، فلج مغزی. این خدمات شامل کشیدن دندان، پر کردن، عصب‌کشی، جرم‌گیری، جراحی ترمیمی، روکش، عکس دندان و... می‌شود.»
به‌گفته فراهانی این خدمات برای همه معلولان جسمی حرکتی کاملا رایگان است و مراجعان نیازی به دریافت معرفی‌نامه از مؤسسه ندارند. فراهانی می‌گوید: «ما برای ارائه خدمات دندانپزشکی، تفاوتی بین معلولان تحت پوشش مؤسسه و دیگر معلولان قائل نشدیم. برای اینکه بحث درد و درمان فوری در میان است، هر فرد معلول از هر نقطه از ایران، می‌تواند به این مرکز مراجعه کند.»
او دلیل راه‌اندازی این کلینیک را، هزینه‌های سنگین دندانپزشکی و البته مشکلات معلولان برای مراجعه به مطب‌ها می‌داند و می‌گوید: «مرکز رعدالغدیر تنها مرکزی است که هم‌اکنون در تهران به معلولان خدمات دندانپزشکی ارائه می‌کند. می‌دانیم که معلولان در شهرستان‌ها هم با مشکلات جدی‌ای مواجه هستند و حتی از این خدمات اندک هم برخوردار نیستند. ما این خدمات را به کمک انجمن دندانپزشکان نیکوکار ایران ارائه می‌کنیم.‌ بارها این انجمن اعلام کرده که تمایل دارد درصورت تامین مکان و تجهیزات لازم، خدمات رایگان به معلولان را در شهر گسترش دهد. حتما در شهرستان‌ها هم این تمایل وجود دارد، اما نیاز به همکاری و هم‌افزایی خیران و انجمن‌های نیکوکاری داریم تا این امکان فراهم شود.»
او از معلولان جسمی حرکتی دعوت می‌کند تا درصورت نیاز به خدمات دندانپزشکی هر روز از 8صبح تا ساعت 2 بعدازظهر به چهارراه بهنود، پلاک121 مراجعه کنند. البته لازم است قبل از مراجعه حضوری با شماره66016414  هماهنگی‌های لازم را برای تعیین وقت
به عمل آورند.