گزارش
نهاد نمازجمعه؛ مطالبه‌گری با نگاه نقادی
امام جمعه نمی‌تواند منتقد نباشد و با برخی موضوعات مخالفت نکند چراکه امام جمعه صدای مردم است و باید صدای مردم بماند
حمیدرضا بوجاریان- خبر‌نگار
5 مرداد سال 58 نهاد نمازجمعه تأسیس و اقامه نماز در این روز به امامت آیت‌الله طالقانی انجام شد. با گذشت 43سال از تاسیس نهاد نمازجمعه و اقامه نخستین نمازجمعه، اکنون در 900نقطه از کشور نمازجمعه برگزار می‌شود. به بهانه دیدار اعضای شورای سیاستگذاری ائمه جمعه با رهبر معظم انقلاب و طرح مطالبات ایشان در این دیدار، با حجت‌الاسلام والمسلمین حمید مشهدی‌آقایی، مشاور راهبردی رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه درباره نهاد نمازجمعه، عملکرد خطبا و ائمه جمعه و برخی نقدها به این جایگاه مهم به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
مسئله ارتقای کیفیت در خطبه‌ها هم در سال 96 و هم در دیدار اخیر مورد تأکید رهبری قرار گرفت. برای ارتقای خطبه‌ها چه برنامه‌ای دارید؟
رویداد نمازجمعه در یک روز و ساعت مشخص و هر هفته برگزار می‌شود و ما هیچ نمونه‌ای از آن را در جاهای دیگر نمی‌بینیم. امام جمعه با تبیین رویدادهای مهم در خطبه‌های نمازجمعه است که با مردم سخن می‌گوید که رهبر انقلاب بر کیفیت‌بخشی به این اصل از نمازجمعه تأکید کردند. رهبری تأکید کردند که خطبه‌ها باید ویژگی‌هایی داشته باشد که مردم را جلب کند. تأکید ما نیز بر این بوده است که کسی که خطبه‌ها را می‌شنود باید بعد از خروج از مصلا دست‌کم در یک حوزه معرفتی و بصیرتی گره‌ای از گره‌های ذهنی او باز شود. لازمه این کار این است که خطبه و انتخاب کلمات و مفاهیم از سوی امام جمعه باید به درستی و کاملا پخته و بر مبنای فکر و مطالعه عمیق انتخاب شود تا بتواند اثرگذاری لازم را بین مردم و افکار آنان داشته باشد. ما تأکید داریم که امام جمعه در خطبه‌ها باید به‌گونه‌ای حرف بزند که قبل از طرح سؤال در ذهن مردم به آن پاسخ داده شود. بر این اساس و برای کیفیت‌بخشی به نمازجمعه، چند راهبرد پیگیری می‌شود که یکی از آنها توانمند‌سازی خطبای جمعه است. ائمه جمعه باید توانمندی خطبه، تحلیل سیاسی، جریان‌شناسی و مخاطب‌شناسی تا مدیریت بحران را داشته باشند و مهارت موضع‌گیری درست را کسب کنند. بر این باور هستیم که امام جمعه نمی‌تواند منتقد نباشد و با برخی موضوعات مخالفت نکند چراکه امام جمعه صدای مردم است و باید صدای مردم نیز بماند و با بی‌عدالتی‌هایی که می‌بیند مقابله کند. البته در این مقابله کردن‌ها باید مراقبت کند حرف و عملش با دشمن مخرج مشترک پیدا نکند. تأکید کرده‌ایم که نمازجمعه‌ای که بازتاب‌دهنده مطالبه مردم، امام و رهبری نباشد نمازجمعه نیست و در این راستا، ائمه جمعه باید با مشورت‌پذیری در بیان مطالبات و کسب آموزش در چگونگی بیان خواسته‌های مردم در مسیر افزایش کیفیت نمازجمعه گام بردارند.
اما مسئله دیگری هم وجود دارد و آن کیفیت افرادی است که مخاطب نمازجمعه هستند. برای ارتقای آن برنامه‌ای دارید؟
رویکرد ما در شورای سیاستگذاری ائمه جمعه و در راستای تحقق مطالبات رهبر انقلاب از این شورا و نهاد نمازجمعه، شبکه‌سازی و سازماندهی پایگاه‌های نمازجمعه است. معتقدم برای پاسخ به مطالبات رهبری، نیاز است که کار قرارگاهی درقالب‌های استانی و شهرستانی سازماندهی و پیگیری شود. دراین هرم، شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کارکردی ملی دارد و نمایندگان ولی فقیه در استان‌ها مدیریت قرارگاه‌های استانی، امام جمعه هر شهر مدیریت شهری و امام جماعت هر مسجد نقش قرارگاه‌های محله‌ای را ایفا می‌کنند. شبکه‌سازی قرارگاه‌ها تا پایان سال‌جاری تکمیل خواهد شد و براین اساس، این مراکز وظیفه خواهند داشت الگوی اعتلای ایمانی و انقلابی شهرها را که در قالب 14عرصه مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب تدوین شده است با محوریت امام جمعه از سطح محله تا شهر و استان نهادینه کنند. توجه به موضوع مسجدمحوری و احیای مساجد به‌عنوان کانون‌های اصلی فرهنگی جامعه، ارتباط مسجد با جوانان ازسطح مدرسه برای آشنا کردن آنان با آسیب‌های اجتماعی و شناخت بیشتر از قرآن و عترت بخشی از اهداف این شبکه‌سازی است. رویکرد دیگر نیز فرهنگسازی است. این وظیفه ماست و باید با کمک ائمه جمعه و رسانه‌های رسمی و مجازی کاری کنیم مطالبات مردم از امام جمعه بالا برود. اکنون درسبد مطالبات مردم؛ نمازجمعه و امام جمعه جایگاهی که باید داشته باشد را ندارد. در سطح کلان باید از امام جمعه مطالبه‌گری شود تا او احساس کند مردم پیگیر مطالبات خود هستند. به این دلیل، امام جمعه با بهره‌گیری از روش‌های هوشمندانه مطالبات مردم را پیگیری می‌کند و حرف تازه‌ای برای مردم و مخاطبانش خواهد داشت که این موضوع به افزایش کیفیت مخاطبان نمازجمعه نیز کمک می‌کند.
شاید با این نگاه که بیان کردید، برخی سازمان‌ها و دستگاه‌ها مانند برخی دوره‌ها و دولت‌ها؛ ورود امام جمعه را به مسائل مردم و پیگیری آنها، آن مسائل را به نوعی دخالت در امور اجریی بدانند. برای کاهش مخالفت‌ها، ائمه جمعه چه راهکاری را باید اتخاذ کنند؟
بهبود تعامل امام جمعه با سازمان‌ها مسئله‌ای است که ائمه جمعه باید آن را در دستور کار خود قرار دهند. نهاد نمازجمعه باید چابک باشد که اکنون نیست. استفاده از فناوری‌های نوین و فرایندسازی، تعامل بیشتر و نزدیک‌تر با دستگاه‌های اجرایی و اقناع‌سازی آنان برای کمک به برطرف کردن برخی مشکلات با لحن و سخن حکیمانه و پدرانه و نیز بهره‌گیری از نیروهای جهادی جوان و با انگیزه و مشارکت دادن نیروهای بسیجی به‌عنوان نیروهای پای کار امام جمعه بخشی از اقداماتی است که امام جمعه برای ایجاد تعامل با دیگران و بهره‌گیری از ظرفیت‌های مغفول مانده جامعه برای برطرف کردن مشکلات می‌تواند استفاده کند. ضمن اینکه اکنون شاهد هستیم بسیاری از دستگاه‌ها با ائمه جمعه همراهی و همکاری دارند که این همکاری قابل قدردانی است. گرچه هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله وجود دارد و باید در این بخش کار بیشتری انجام شود.
بارها بر جایگاه مردمی نهاد نمازجمعه از سوی رهبر انقلاب تأکید شده است. امروز تا چه اندازه این جایگاه حفظ و نهاد نمازجمعه مردمی است؟
وقتی از نهاد در انقلاب اسلامی صحبت به میان می‌آید، نهاد انقلابی باید 3مولفه مردمی بودن، انقلابی بودن و جهادی بودن را دارا باشد چرا که این 3مولفه شاخص‌های نهاد انقلابی برخاسته از انقلاب است که در دیگر نهادهای انقلابی مانند سپاه و جهاد سازندگی نیز مشابه آن را دیده‌ایم. قاعدتا وقتی می‌خواهیم این 3مولفه را بسنجیم از مسیری که طی شده و جایی که باید و جایی که الان هستیم فاصله زیاد است و باید خلأها را پر کنیم و وضعیت موجود را به نقطه مطلوب نزدیک کنیم. تعبیر ایشان به این معناست که جایگاه امامت نمازجمعه، یک وجه امامتی و یک وجه امتی و مردمی دارد. اگر مردم نباشند نمازجمعه معنا پیدا نمی‌کند چرا که تنها حسن نمازجمعه برگزاری آن به جماعت است و نمی‌شود بدون مردم نمازجمعه را اقامه کرد. از سوی دیگر، نمازجمعه متصل به امام جمعه است و امام نیز متصل به مردم است و از این‌رو، نمی‌توان نمازجمعه را در جایگاهی غیراز مردم تصویر و تصور کرد.
برخی نقدها وجود دارد که امامان جمعه تنها با برخی اقشار در ارتباط هستند. تا چه اندازه این نقد را وارد می‌دانید؟
نهایت افتخار امام جمعه این است که بین مردم باشد و جنسی از جنس مردم داشته باشد چرا که امام جمعه باید مردم‌محور باشد و به این دلیل، رهبری نیز برنقش پدرانه امام جمعه در مواجهه با مردم تأکید دارند. نقش پدرانه امام جمعه به این معناست که باید چتر محبت و نزدیکی او با همه مردم بدون درنظر گرفتن اقشار، صنوف و افراد باشد. امام جمعه، امام همه مردم و جوان‌هاست و امام جمعه باید بداند که او حتی امام جمعه فردی است که در زندان است و نباید بین افراد تمایزی در برقراری ارتباط ایجاد کند. حتی می‌خواهم این را بگویم که امام جمعه حتی امام کسی است که به نماز نمی‌ایستد یا با او و نظام هم زاویه دارد. بدون شک برای امام جمعه نیروهای انقلابی و مومن جایگاه خاصی دارند اما این جایگاه نباید منجر به نادیده گرفته شدن دیگر افرد جامعه شود. ازسوی دیگر، امام جمعه باید در همه حال طبیب باشد و باید با سرکشی به مردمی که با آنان زندگی می‌کند به احوالشان رسیدگی کند. نباید دایره افرادی که با امام جمعه یا یک روحانی در ارتباط هستند محدود به اعضای دفتر و اطرافیانش باشد بلکه باید همه اقشار را در بر بگیرد و برای این کار سازوکارهایی درنظر گرفته شود.
برخلاف آنچه بیان کردید، شاهد تقبیح برخی روحانیون و ائمه جمعه و جماعات هستیم که در فعالیت‌های اجتماعی با مبارزه با فساد حضور جدی دارند. آیا این نقض آنچه بیان کردید نیست؟
هیچ‌گاه فعالیت‌های ترویجی و مؤثر روحانیون و ائمه جمعه را منع نکردیم. البته اگر اقدامی برای نمایش و نه فرهنگسازی و ایجاد نگرش مثبت از سوی روحانیون و ائمه جمعه و جماعات انجام شود مورد نقد ماست و خواسته‌ایم این دست تحرکات انجام نشود.دلیلی ندارد که یک فرد به‌عنوان امام جمعه یا روحانی دست به فعالیت‌های تبلیغاتی که اثر مثبتی برای مردم ندارد، بزند؛ مثلا در ماجرای دوچرخه سواری روحانیون و ائمه جمعه، اگر این کار صرفا برای نمایش دادن باشد و نه رفع نیاز فرد برای رسیدن به محل کار، مورد تأیید نیست و فرد نباید با لباس روحانیت آن را انجام دهد. اگر همین امام جمعه می‌خواهد با دوچرخه یا موتور به سرکارش برود یا بین مردم حاضر شود و حرفشان را بشنود و برای برطرف کردن مسئله دست به‌کار شود استفاده از این وسایل با لباس روحانیت منعی ندارد، اما برای انجام تبلیغات آن را درست نمی‌دانیم. در برخی موارد نیز می‌بینیم یک روحانی با لباس روحانیت در مسائل محیط‌زیستی ورود می‌کند که بعضا جنبه‌های تبلیغاتی آن پررنگ‌تر از متن است و با این رویه نیز مخالفیم.
در دیدار اخیر اعضای شورای سیاستگذاری ائمه جمعه، رهبری انقلاب حضور ائمه جمعه و جماعات را از فعالیت‌های اقتصای منع کردند. با توجه به این مطالبه هزینه‌های دفتر امام جمعه چگونه باید تامین شود؟
اداره دفتر امام جمعه کار سختی نیست. ایجاد مؤسسات اقتصادی، امام جمعه را وارد فعالیت‌های اقتصادی می‌کند که این مسئله می‌تواند تأثیر منفی برعملکرد او بگذارد. متأسفانه شاهدیم برخی، مسجد با 100باب مغازه می‌سازند تا هزینه‌های مسجد را تامین کنند. درچنین شرایطی، امنا و امام جماعت مسجد به جای رسیدگی به وضعیت مردم درگیر امورمالی می‌شوند که سبب از بین رفتن اعتماد مردم به نهاد نمازجمعه، مسجد و اعتبار آن می‌شود. کاهش اعتماد مردم به امام جمعه سبب وارد شدن خسارت به اعتبار جامعه اسلامی خواهد شد و از این‌رو، رهبری، ائمه جمعه را از ورود به فعالیت‌های اقتصادی منع کردند.
