آبخیزداری تنها راه کاهش خسارت سیل

سیدمحمد فخار- روزنامه‌نگار

راه اول و آخر کاهش خسارت سیل از عملیات آبخیزداری می‌گذرد؛ این واقعیتی است که از سال 99و پس از ده‌ها سال تأکید کارشناسان، سرانجام به چشم دیده شد که مسیرسازی‌ها برای رواناب‌ها توانست سیل جاری شده در استان‌های غربی را به وضوح کنترل کند. تجربه بعدی در بهار امسال رخ داد که سازه‌های آبخیزداری در استان‌های جنوبی علاوه بر کاهش چشمگیر خسارت سیل موجب کنترل آب در بالادست حوضه‌های آبریز شد و از خشکسالی‌های زودهنگام جلوگیری مؤثری داشت. پرویز گرشاسبی، معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی در این‌باره به همشهری می‌گوید: اگر عملیات آبخیزداری انجام شود تا 70درصد خسارات سیل کاهش می‌یابد. برای نمونه در استهبان سامانه بارشی این منطقه را تحت پوشش گرفت و 60هزار هکتار حوضه آبخیز منطقه را ‌رگباری تحت تأثیر قرار داد و دچار دگرگونی کرد. یکی از مواردی که در این سیل و سیل‌های مشابه خسارت‌زا وجود دارد، عدم وجود سازه‌های آبخیزداری است. قطعا اگر این سازه‌ها بود، خسارت تا این حد بالا نبود. 
نگاهی به پروژه‌های آبخیزداری کشور نشان می‌دهد 5 استان ‌با سازه‌های جدید مجهز شده‌اند تا درصورت بروز سیلاب، مشکلات آنها به نحو اثرگذاری کاهش یابد.

۱۸ طرح در استان مرکزی 
بهره‌برداری از ۱۸طرح آبخیزداری در استان مرکزی آغاز شد. با بهره‌برداری از این طرح‌ها یک‌میلیون و ۲۰۰هزار مترمکعب به ظرفیت ذخیره‌سازی و کنترل رواناب‌ها در سطح اراضی آبخیز استان مرکزی افزوده شده است. برای اجرای این طرح‌ها ۳۲۰هزار میلیارد ریال منابع مالی هزینه شده و با اجرای این طرح‌ها ظرفیت ذخیره‌سازی و کنترل رواناب‌ها در اراضی ملی و طبیعی استان مرکزی به ۸۳ میلیون و ۵۰۰هزار مترمکعب افزایش یافته است. عملیات گابیونبندی، بند خاکی، مراقبت و نگهداری، مرمت عملیات خاکی، پخش سیلاب و نهالکاری ازجمله طرح‌های آبخیزداری در سطح این استان بوده است. از سویی برای سال‌جاری ۲۱۰میلیارد ریال منابع مالی اختصاص پیدا کرده و اجرای طرح‌های آبخیزداری ازجمله بند خاکی، گابیونبندی و مرمت بندهای خاکی در شهرستان‌های تفرش، شازند، اراک، دلیجان، خمین، محلات و ساوه در دستور کار قرار دارد. با این منابع مالی بخش بالایی از خسارات سیل‌های احتمالی کنترل می‌شود و آب جاری شده احتمالی به منابع زیرزمینی راه می‌یابد.

110 پروژه در استان کرمان
از مجموع 800هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی استان کرمان، در 500هزار هکتار آن عملیات آبخیزداری انجام و در بیش از 250هزار هکتار در حال اجرایی شدن است. امسال 110پروژه آبخیزداری و آبخوانداری در 35حوضه آبخیز جنوب کرمان از محل اعتبارات ملی و استانی اجرا می‌شود. بر این اساس امسال طرح‌های آبخیزداری در 7شهرستان جنوبی شامل 35حوضه آبخیز اجرایی می‌شود و پروژه‌های آبخیزداری در قالب عملیات‌های مکانیکی، بیولوژیکی و بیومکانیکی صورت می‌گیرد و تاکنون بیش از 65درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. هم‌اکنون از مجموع 800هزار هکتار از عرصه‌های شناسایی شده در سطح جنوب کرمان، در 500هزار هکتار آن عملیات آبخیزداری انجام شد و تلاش برای اجرای سالانه در اراضی دیگر ادامه خواهد داشت.

1918پروژه در استان کرمان
در پی تغییرات اقلیمی سال‌های اخیر، گلستان در سال‌های 80، 81و 84و در ادامه 97و 98شاهد سیلاب‌های مکرر به‌ویژه در فصل تابستان بود. در عین حال یکی از شاخصه‌های بارندگی تابستان در این استان شدت بالا و زمان کوتاه است که این نوع از بارندگی اغلب منجر به جریان یافتن سیلاب همراه با چوب، سنگ، خار و خاشاک و رسوبات می‌شود. برای این شرایط، پروژه‌های آبخیزداری در 300هزار هکتار از عرصه‌های طبیعی استان گلستان تعریف شده است. پس از انجام کار مطالعاتی در یک‌میلیون و 100هزار هکتار، پیمانکاران در سطح حدود 300هزار هکتار مشغول کار هستند. پیش از این نیز در 650هزار هکتار از عرصه‌های طبیعی گلستان پروژه‌های آبخیزداری اجرا شده بود که با تکمیل 300هکتار فعلی سطح مناطق درگیر عملیات آبخیزداری در استان به حدود یک‌میلیون هکتار خواهد رسید. تاکنون 200مورد بند خاکی، 1300مورد پروژه‌های گابیونی، 415پروژه‌های سنگ و ملات و سرشاخه گیر و 3پروژه در قالب پخش سیلاب در حوضه آبخیزداری این استان اجرا شده و به 1918پروژه رسیده است.

اعتبار 650میلیارد ریالی برای قزوین
۶۵۰میلیارد ریال در قالب اعتبارات محرومیت‌زدایی، تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ملی و مصوبات سفر رئیس‌جمهور برای اجرای طرح‌های آبخیزداری استان قزوین هزینه می‌شود. ۳۰۰میلیارد ریال از این منابع مربوط به اعتبارات استانی از محل مصوبات سفر رئیس‌جمهور به قزوین است. با تخصیص و دریافت این اعتبارات، طرح‌های آبخیزداری تعریف شده در ۱۰حوضه آبریز اجرا می‌شود. اجرای بندهای ملاتی، سنگ توری(گاویونی) و خشکه‌چینی ازجمله فعالیت‌های عمرانی آبخیزداری در حوضه‌های آبریز این استان به شمار می‌رود. حفاظت از منابع آب و خاک ازجمله جلوگیری از فرسایش خاک، تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و پوشش گیاهی و کنترل سیلاب‌ها ازجمله مزایای اصلی اجرای طرح‌های آبخیزداری در حوضه‌های آبریز محسوب می‌شود. 

مکث
5050 هکتار عملیات در استان سمنان
امسال 5050هکتار عملیات آبخیزداری در استان سمنان اجرا شده است. اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در این منطقه نقش مهمی در افزایش پوشش گیاهی، جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش خسارت سیلاب، کاهش فرونشست زمین و تقویت سفره آب‌های زیرزمینی دارد. همچنین کنترل و مهار سرعت ویرانگری سیلاب و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی از دیگر مزایای اجرای عملیات آبخوانداری و آبخیزداری در حوضه آبخیز چنداب بخش ایوانکی است. برای این عملیات اعتبار ۱۶میلیارد ریالی از محل اعتبارات ملی هزینه شده است. همچنین اجرای طرح آبخیزداری در حوضه چنداب گرمسار براساس مطالعات حوضه در 2بخش مرمت بند خاکی در سطح 3550مترمکعب و احداث بند سنگ و ملات با حجم 1500مترمکعب اجرا شده است.