گزارش
سانحه خبر می‌کند
چگونگی کاهش آمار سالانه مرگ ۵۴هزار ایرانی بر اثر سوانح با پیش‌بینی
زهرا رستگارمقدم- روزنامه‌نگار
سالانه ۵۴هزار ایرانی به‌دلیل وقوع انواع سوانح ترافیکی، سقوط از ارتفاع، مرگ‌ومیر ناشی از مسمومیت‌ها و غرق شدن جان خود را از دست می‌دهند. سانحه بحثی علمی است، اما همواره از آن با بی‌خبری و پیش‌بینی‌ناپذیری یاد می‌شود. چطور می‌توان سوانح را پیش‌بینی و از وقوع آن پیشگیری کرد؟ ساختمان متروپل در آبادان، پلاسکو در تهران، برخورد قطار مشهد-یزد با بیل مکانیکی، سقوط کارگران ساختمانی از ارتفاع به‌علت وزش باد، باز نشدن ایربگ (کیسه هوای) خودرو در تصادف، وقوع سیل و هزاران اتفاق دیگر که جان بسیاری از عزیزان‌مان را گرفته است چقدر قابل پیش‌بینی و پیشگیری بوده‌اند؟ چگونه باید در این راه به تقویت هشداردهنده‌ها، اطلاع‌رسانی، آموزش و امکانات و تجهیزات کمک کرد؟
پیش‌بینی سانحه چگونه ممکن است؟
می‌گویند «پیشگیری بهتر از درمان است»، اما پیش‌بینی به‌عنوان یکی از مقدمات پیشگیری از عوامل مؤثر در مقابله با چنین حوادثی خواهد بود. در ارتقای ایمنی باید برنامه جامعی ایجاد کرده و نسبت به آن نظارت کافی و جامعی به‌وجود آورد. حوادث و سوانح در 2دسته کلی انسان‌ساز و طبیعی قرار می‌گیرند. سوانح ترافیکی، مسمومیت با دارو و... ناشی از خطای انسانی است. معمولا سوانح انسان‌ساز نیز به 2دسته عمدی و غیرعمدی قابل تقسیم هستند. غیرعمدی‌ها نیز بخش اعظمی از مصدومیت‌های انسان‌ساز را شامل می‌شوند.
حمید سوری، رئیس مرکز تحقیقات ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت‌های دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی در این‌باره به همشهری می‌گوید: «عوامل طبیعی ممکن است در گذشته غیرقابل پیش‌بینی و پیشگیری بودند، اما در چند دهه اخیر جامعه بشری توانسته با استفاده از فناوری‌های جدید و ارتقای دانش خود پیرامون علیت مکانیزم ایجاد این بلایا تا حد زیادی این سوانح را کنترل کند؛ هرچند متأسفانه نابرابری و عدم‌توازنی بین کشورهای مختلف وجود دارد؛ برای مثال روزانه چندده زلزله در کشور ژاپن رخ می‌دهد، ولی به‌دلیل تقویت زیرساخت‌ها آسیب ناشی از این زلزله‌ها بسیار محدود است. حتی در پیش‌بینی با استفاده از فناوری‌های جدید، زودتر از رخداد و در زمان پیش‌رخداد می‌توانند این هشدارها را منعکس کرده و از بار و عوارض ناشی از آن سانحه کم کنند.»
امروزه فناوری‌های نوین تا حد زیادی توانسته‌اند محیط ارتباطی بین مردم و سیاستگذاران را کوتاه و سریع کنند. درباره بسیاری از این بلایای طبیعی مثل سیل، زلزله، آتشفشان، توفان، گردباد و... زمان و سرعت عمل عوامل بسیار مهمی در مرحله پیش‌رخداد و رخداد محسوب می‌شوند؛ زیرا از آسیب و تلفات بیشتر جلوگیری خواهند کرد.
از آنجایی که ایران در محیط جغرافیایی پرمخاطره‌ای قرار دارد، ؛ از این‌رو نیاز است نه در شرایط التهابی مثلا زمان خطر و آسیب، که در زمان مناسب برای چنین حوادثی برنامه‌ریزی کرد. سوری در این‌باره می‌گوید: «باید به شکل علمی برای ساختارهای موجود یا شکل‌گیری ساختارهای موردنیاز در 3مرحله پیش‌رخداد، رخداد و پس از رخداد اقدامات لازم صورت بگیرد. در هریک از سوانح در علم اپیدمیولوژی ماتریسی تعریف می‌شود که شامل محورهای افقی همین 3مرحله پیش و پس از رخداد و رخداد قرار گرفته و در محورهای عمودی عوامل مؤثر و پایه‌ای قرار می‌گیرد؛ مثلا درباره انسان در مرحله پیش‌رخداد، رخداد و پس از رخداد چه کارهایی باید انجام بگیرد تا آسیب کمتری به آن برسد.»
شناخت ساختار سوانح پیچیده و چندبعدی
به اعتقاد سوری سوانح معمولا مقوله‌ای پیچیده و چند بعدی است که یک‌سویه نمی‌توان به آن نظر کرد؛ از این‌رو سازمان‌ها و تشکیلات مختلفی باید در این مسیر کمک‌کننده باشند. به زعم او این کار نیازمند سازمانی هماهنگ‌کننده است: «اگرچه چنین سازمانی وجود دارد، اما تعاملات بین سازمانی و بخشی در آن درست تعریف نشده؛ مثلا سنجش نشده که مردم به چه آموزش‌هایی برای مواجهه با سانحه نیازمندند. از سویی برای به حداقل رساندن عارضه در محیط، ارزیابی‌های لازم صورت نگرفته است. در مقررات نیز آیا قوانین موجود کافی هستند یا مورد پایش و ارزشیابی لازم قرار می‌گیرند؟»
به‌روزرسانی امکانات پیش‌بینی
خلأ امکانات در پیش‌بینی حوادث نیز با توجه به اینکه در سطح جهان در دسترس بوده و تهیه آن برای کشور ممکن است، قابل جبران خواهد بود. سوری دراین‌باره به واژه بخشندگی اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «انسان در مقابل مخاطرات پیرامونی خود خطاپذیر و آسیب‌پذیر است؛ یعنی با هر سانحه‌ای جان ما تهدید شده و باعث خاتمه زندگی‌مان خواهد شد. اما باید محیط بخشنده‌ای را فراهم کنیم که با کوچک‌ترین خطا اشد مجازات را برایمان درنظر نگیرد؛ مثلا خودروی ما اصلا بخشنده نیست؛ درصورتی‌که خودروهای استاندارد بین‌المللی شدت آسیب‌شان کمتر خواهد بود یا محیط ما چقدر بخشنده است؟ یک آپارتمان در ژاپن تا 7ریشتر زلزله را تحمل می‌کند؛ این یعنی بخشندگی حتی در بروز عارضه‌ای طبیعی. جاده، محیط خانه و... متأسفانه در محیط پرخطری زندگی می‌کنیم. برای پیش‌بینی و پیشگیری کارهایی باید انجام شود.» اقدامات باید به‌روزرسانی و از علوم جدید استفاده شود؛ مثلا به‌جای اطلاع‌رسانی با موتور در روستایی دورافتاده می‌توان از دیوایس‌های الکترونیکی، موبایل، ابزار صوتی و تصویری و... بهره برد یا از هشداردهنده‌های دود برای جلوگیری از آتش‌سوزی در ساختمان استفاده کرد یا ... سازمان‌های نظارتی برای پیش‌بینی و پیشگیری باید جدی‌تر این مسئله را پیگیری کرده و این موارد را به مردم آموزش دهند. سوری می‌گوید: « فرهنگ ایمنی را باید در همه بخش‌های زندگی توسعه دهیم. از توجه به ضریب ایمنی هواپیمایی که سوار می‌شویم و مسافرت می‌کنیم تا خرید اسباب‌بازی و اجاره و خرید مسکن و ماشین.»
