دومین امپراتوری بزرگ جهان

محمدرضا مرادی-تحلیلگر سیاسی

پس از بررسی پرونده استعمارگری اسپانیا، پرتغال و هلند، نوبت به فرانسه می‌رسد که عملکرد سیاهش به‌طور گذرا مورد بررسی قرار گیرد. فرانسه ازجمله کشورهایی بود که هرچند دیرتر از اسپانیا و پرتغال وارد عرصه استعمارگری شد اما خیلی زود توانست مستعمرات خود را گسترش دهد؛ به‌نحوی که در سده‌های ۱۹ و ۲۰، امپراتوری جهانی فرانسه، به دومین امپراتوری بزرگ پس از بریتانیا بدل شد و در دوره اوج خود، در میان سال‌های ۱۹۱۹ و ۱۹۳۹، امپراتوری استعماری فرانسه بیش از 12.347.000کیلومترمربع را در بر می‌گرفت که با درنظر گرفتن فرانسه اروپایی، کل مساحت سرزمین‌های تحت چیرگی فرانسه در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ به 12.898.000کیلومترمربع یعنی 8.6درصد مساحت کل جهان رسید. به واقع وسعت امپراتوری ماوراء بحار فرانسه، 26 برابر وسعت خاک خود فرانسه، با 3 برابر جمعیت آن بود.
اولین اقدامات فرانسوی‌ها برای جا نماندن از رقبا در سال 1524رقم خورد که چندان موفق نبود و آغاز جنگ اسپانیا و فرانسه مانع از تداوم آن شد. در گام بعدی مأموریت اکتشافی فرانسویان در سرزمین‌های ماوراء بحار به دریانوردی فرانسوی به نام «ژاک کارتیه» سپرده شد. وی در سال 1534، «گذرگاه شمال‌غربی» در شمال آمریکای شمالی را در‌نوردید. کارتیه اقیانوس اطلس را طی کرده و به سواحل نیوفوندلند امروزی رسید و در امتداد سواحل به حرکت ادامه داد تا اینکه به‌عنوان نخستین اروپایی به سرزمین کانادا قدم گذاشت. فرانسوای اول به او فرمان داده بود که «پاره‌ای از جزایر و کشورهایی را کشف کند که گفته می‌شود مقدار زیادی طلا و دیگر چیزهای قیمتی در آنجا یافت [می]شود»
فرانسه سال‌های متمادی سرزمین‌های پهناور کانادا‌ (بخش‌های مرکزی و شرقی) و آمریکا (حوزه رود می‌سی‌سی‌پی) را در اختیار داشت. البته کشورگشایی فرانسوی‌ها روزبه‌روز بیشتر شد و به سرزمین برزیل، گینه، مراکش، الجزایر، تونس، بنین، بورکینافاسو، ساحل عاج، مالی، موریتانی، نیجر، توگو، سنگال، آفریقای مرکزی، گابن، کنگو، چاد، کامرون، جزایر کومور، رونین، گادلوب مارتینگ، جزایر سنت‌پروکلن، پولینزی، جزیره پنس، مجمع‌الجزایر والیس، جزایر سویالتی، جزایر هولون، فوتونا، متصرفات قطب جنوب، کامبوج، ویتنام، هند و چین نیز کشیده شد.
طی سال‌های 1747تا 1850، تقریبا تمامی کشورهای هندوچین، به استثنای تایلند، به تصرف فرانسوی‌ها در آمد اما آنها در تایلند به شیوه غیرمستقیم، نظیر گرفتن امتیازات متعدد در کشتیرانی، فعالیت تجاری، امتیازات گمرکی و حتی برخورداری از حق کاپیتولاسیون، منافع استعماری خود را پیگیری کردند.