کمبود پرستار؛ بحرانی 30ساله

زهرا جعفرزاده- روزنامه‌نگار

 «مراکز درمانی با کمبود 79هزار پرستار مواجهند.» این خبری است که معاون پرستاری وزارت بهداشت به همشهری می‌دهد. به‌گفته او، اگر این تعداد پرستار جذب شود، میزان پرستار به تخت به 1.8که نزدیک به استاندارد جهانی است، می‌رسد. کمبود پرستار، ماجرای تازه‌ای نیست. سال‌هاست که فعالان حوزه پرستاری، از نبود پرستار به تعداد کافی و مشکلاتی که برای ارائه خدمات درمانی ایجاد می‌شود، انتقاد می‌کنند؛ انتقادهایی که گاهی منجر به استخدام‌های محدود شده است؛ مثل آزمون استخدامی که در بهمن سال 99برگزار شد و به‌گفته دبیرکل خانه پرستار به همشهری، از 39هزار نفری که استخدام شدند، تنها حدود 12تا 13هزار نفرشان پرستار بودند؛ این در حالی است که نظام سلامت به 100هزار پرستار نیاز دارد. بر سر عدد پرستاران موردنیاز اختلاف است؛ از یک طرف عباس عابدی، معاون پرستاری وزارت بهداشت، تأکید می‌کند که حتی اگر همین حالا هم مجوز استخدام 79هزار نفر داده شود، این تعداد پرستار در دسترس نیستند و اگر هیچ خروجی وجود نداشته باشد، حدود 8سال زمان می‌برد تا این تعداد پرستار به مراکز درمانی افزوده شوند؛ چرا که سالانه 8هزار و 500پرستار فارغ‌التحصیل می‌شوند؛ این در حالی است که 20درصد از فارغ‌التحصیلان، یعنی حدود 1500نفر، وارد سیستم وزارت بهداشت نمی‌شوند.از سوی دیگر گفته می‌شود 100 هزار پرستار مورد نیاز  است.

کمبود 30ساله پرستار در مراکز درمانی
ماجرا اما به تعداد پرستاران مورد نیاز محدود نمی‌شود. نوع استخدام آنها هم حالا تبدیل به معضل دیگری شده است. در وضعیتی که یکی از دغدغه پرستاران برای ورود به این حرفه، استخدام است، رئیس سازمان امور اداری و استخدامی روز گذشته اعلام کرد که در استخدامی‌های جدید پرستاری، برخی از این افراد به‌صورت کوتاه‌مدت در قالب طرح نیروی انسانی، قراردادی و شرکتی جذب می‌شوند و جذب نیروی انسانی در بلندمدت باید متناسب با نیازها باشد. میثم لطیفی، این را هم گفت که عدد دقیق تعداد پرستارانی که قرار است جذب شوند، مشخص نیست و این موضوع در قالب کارگروهی با وزارت بهداشت در حال بررسی است. محمد شریفی‌مقدم‌، دبیرکل خانه پرستار معتقد است که استخدام‌ کوتاه‌مدت تنها جذب نیروست؛ نه استخدام؛ چراکه همین حالا هم پرستاران به‌صورت‌های مختلف مانند شرکتی و 89روزه وارد مراکز درمانی می‌شوند. او به همشهری می‌گوید: «‌سیاست‌ وزارت بهداشت و سازمان امور استخدامی از حدود 20سال پیش به سمت قراردادهای موقت رفته است؛ درحالی‌که در سال 92، نه پرستار شرکتی در مراکز درمانی وجود داشت و نه پرستار بیکار. اما در 9سال، نزدیک به 100هزار پرستار بیکار شدند و استخدام هم تقریبا در این مدت، تنها مربوط به سال 99می‌شود که فقط 30درصد 39هزار نفر یعنی حدود 12تا 13هزار پرستار، جذب شدند. همه اینها در شرایطی است که در این مدت، 40هزار تخت به بیمارستان‌ها اضافه شد.» او درباره اینکه حوزه پرستاری کشور اکنون نیازمند افزایش چه میزان نیروی انسانی است، می‌گوید: «آمار پرستاران در نظام سلامت چه داخل و چه خارج از بیمارستان‌ها براساس چند شاخص بررسی می‌شود؛ تخت، پزشک و جمعیت. جامع‌ترین شاخص برای نیاز به نیروی انسانی پرستاری براساس جمعیت سنجیده می‌شود. این آمار هم جهانی است و حداقل آن این است که به ازای هر هزار نفر باید 3پرستار باشد. بررسی‌ همین آمارها نشان می‌دهد که ما برای جمعیت 85میلیون نفری، باید حدود 250هزار پرستار داشته باشیم که اکنون این آمار 150هزار نفر است. اگر مردم بخواهند حداقل خدمات پرستاری را بگیرند، باید 100هزار نفر به این حوزه اضافه شوند.» به‌گفته شریفی‌مقدم، در کشورهای همسایه مثل ارمنستان، به ازای هر هزار نفر، 5پرستار وجود دارد: «براساس تأکید سازمان جهانی بهداشت هر قدر به تعداد هزار نفر تعداد پرستار کمتر از 3نفر باشد، به همان میزان مرگ‌ومیر افزایش پیدا می‌کند. بسیاری از بیماران ما به‌دلیل کمبود پرستار جان خودشان را از دست می‌دهند.» به‌گفته شریفی‌مقدم، آخرین آمار اعلام شده درباره متوسط پرستاری در کشور مربوط به سال 2017است و پس از آن آماری منتشر نشده است: «آن زمان اعلام شد به ازای هر هزار بیمار 1.6پرستار وجود دارد. هم‌اکنون نیاز داریم که نیروی پرستاری دوبرابر شود تا کف خدمات به آنها ارائه شود.» او درباره اینکه نظام سلامت کشور از چه زمانی با کمبود پرستار مواجه شده؟ توضیح می‌دهد: «در گذشته مراکز درمانی و بیمارستان‌ها اغلب عمومی و محدود به چند بخش داخلی، جراحی، عفونی (زنان و مردان) و کودکان بود. بیشتر بیمارستان‌ها آی‌سی‌یو و سی‌سی‌یو نداشتند و نیاز به پرستار براساس ساعت مراقبت نیاز بیمار محاسبه می‌شد. آن زمان یک بیمار در هر یک از این بخش‌ها نیاز به حدود بیش از 5ساعت مراقبت داشت. پیش از انقلاب این نیاز به ازای هر تخت یک پرستار بود، اما به مرور زمان بخش‌ها تخصصی‌تر شدند که در این بخش‌ها ساعت مراقبت و مدیریت بیمار بیشتر و چندین برابر شده است؛ مثلا در آی‌سی‌‌یو 18ساعت، در سی‌سی‌یو 12ساعت، آی‌سی‌یو قلب 22ساعت و پیوند کبد 28ساعت به ازای هر بیمار است. زمانی که کشور به سمت تخصصی و فوق تخصصی شدن رفت، نیاز به نیروی انسانی بیشتر شد، اما فرمول ثابت مانده و تخصصی شدن ساعت کار دیده نشده است. در بخش‌های تخصصی که ضرورت نظام سلامت بوده است، کمبود پرستار وجود دارد. به‌عنوان مثال در بخش آی‌سی‌یو 4بیمار، 2پرستار دارند.» او با اعلام اینکه، کمبود پرستار به حدود 30سال پیش بر‌می‌گردد، ادامه می‌دهد: «این اتفاق دقیقا از دهه 70و همزمان با ورود پول به سیستم درمانی کشور رخ داد. قبل از اجرای تعرفه و کارانه پزشکی، نظام پرداخت یکسان بود و اختلاف چندانی در دریافتی پزشک و پرستار وجود نداشت، اما پس از آن درآمدهای اختصاصی به پزشکان و اعضای هیأت علمی تعلق گرفت؛ مثلا در عمل جراحی قلب، کارانه پزشک مبلغ هنگفتی است و معتقدم که اگر بخش کوچکی از آن به پرستاران و حتی سایر نیروها اختصاص پیدا کند، رسیدگی به بیمار روند مطلوب‌تری خواهد داشت.»

 مشکل در پرداخت حقوق است؛ نه نوع استخدام
با اینکه نوع استخدام یکی از دغدغه‌های اصلی پرستاران است، معاون پرستاری وزارت بهداشت می‌گوید هم‌اکنون 155تخت در بیمارستان‌ها وجود دارد و باید به ازای هر تخت، 1.8پرستار باشد: «ما نزدیک به 200هزار نفر در گروه پرستاری داریم که شامل پرستار، کارشناسان اتاق عمل، کارشناسان هوش‌بری ، کمک پرستار و... می‌شوند. برای رسیدن به عدد 1.8، ما نیاز به 79هزار نفر در این گروه داریم. البته هم‌اکنون وضعیت پرستار به تخت نسبت به سال‌های 98و 99بهتر شده، قبلا این میزان هشت‌دهم بود و حالا به 98صدم و نزدیک به یک رسیده است. اگر این 79هزار نفر استخدام شوند، ما به استانداردهای جهانی نزدیک می‌شویم.» به‌گفته او،  سالانه حدود 10هزار نفر از وزارت بهداشت بازنشسته می‌شوند، این افراد در گروه‌های مختلف پرستاری، مامایی، آزمایشگاه و... هستند؛ البته سالانه عددی هم برای ترک کار پرستاران باید درنظر گرفته شود که نمی‌توان دقیق آن را اعلام کرد.   حالا در همین شرایط، صحبت از نوع استخدام پرستاران می‌شود، اما عابدی می‌گوید که مشکل پرداخت‌ها باید حل شود: «امنیت شغلی برای پرستاران بسیار مهم است، از سوی دیگر، مسئله پرستاران با پرداختی‌هاست. نظام پرداخت ما منصفانه نیست.» او درباره آخرین وضعیت نیروهای 89روزه هم می‌گوید که وزارت بهداشت به سمت حذف این قراردادها می‌رود؛ هر چند که این نیروها، تخصصی هم نبودند و بیشتر همکاران پشتیبان و کمک‌پرستار بودند: «تعداد افرادی که این قراردادها را دارند، کمتر از نیم‌درصد است که باید به صفر برسد.»