گپ
گفت‌و‌گو با کارگردان نمایش «روشنای شب تار» که پدیده نمایشی این روزهای تهران است
آینه بی‌غبار در شب‌های تار
فهیمه پناه‌آذر - روزنامه‌نگار
اوج به همراهی گروه فرهنگی ققنوس که پیشینه‌ای در اجرای نمایش‌های میدانی دارند، این بار در بوستان ولایت «روشنای شب تار» را روی صحنه می‌برند. تجربه نمایش‌های میدانی به دهه 80برمی‌گردد. بهزاد بهزادپور نخستین کارگردانی بود که نمایش‌های میدانی را روی صحنه برد و بعدها سعید اسماعیلی این نوع نمایش‌ها را در باغ‌موزه دفاع‌مقدس اجرا کرد. تاکنون نمایش‌های بزرگ میدانی چون «شبی در کهکشان»، «فصل شیدایی»، «تنهاتر از مسیح»، «محشر» و «سرزمین خورشید» هم توسط اوج اجرا شده است. «روشنای شب تار» به کارگردانی حسن برزا تا ششم مردادماه اجرای خود را همزمان با 2عید بزرگ قربان و غدیر دارد؛ نمایشی که گفته شده در هر شب از اجرایش میزبان نزدیک به 2500تماشاگر است. یک نمایش 90دقیقه‌ای که به‌گفته حسن برزا، محور و موضوعش سیر و سیره زندگی امیرالمؤمنین علی(ع) از پیش‌از تولد تا غدیرخم است.
اجرای نمایش‌های میدانی به دهه80 برمی‌گردد؛ زمانی که بهزاد بهزادپور و لشکر27 رسول‌الله در شرق تهران نمایش‌ها را روی صحنه می‌بردند و بعدها این نمایش‌ها اجرایشان بیشتر شد. شما از چه زمان تصمیم به تولید و اجرای این نوع نمایش‌ها گرفتید؟
همانطور که گفتید مبدع تولید و اجرای این نمایش‌ها بهزاد بهزادپور بود و من هم در چندین کار دستیار ایشان بودم و بعدها سعید اسماعیلی در این حوزه کار کرد. من در نمایش «فصل شیدایی» دستیار اسماعیلی بودم و بعدها در مؤسسه هنری ققنوس چند کار را خودمان تولید و اجرا کردیم. تجربیات پیشین به یاری ما آمده‌است. مطمئنا تمام آنچه دارم حاصل تجربیاتی است که کنار این بزرگان داشته و کسب دانش کرده‌ام.
«روشنای شب تار» را مؤسسه اوج سفارش داده، چه زمان نگارش متن را تمام کردید. از پروسه نگارش نمایشنامه تا تولید اجرا بگویید.
متن نمایش را سال98 نوشته بودیم که با توجه به شیوع کرونا فرصتی برای تولید و اجرا نشد. 6ماه پیش بود که بار دیگر متن را بازنویسی کردم. در نهایت تمرین‌ها را آغاز کردیم و تصمیم به اجرای نمایش در این زمان گرفتیم.
به‌نظر می رسد زمان برای تمرین کم داشتید. با توجه به سنگینی کار چطور توانستید نمایش را به اجرا برسانید؟
«روشنای شب تار» پروداکشن سنگینی دارد و زمان زیادی برای پیش‌تولید آن نیاز بود. بیشترین وقتمان هم برای پیش‌تولید صحنه‌ای بود، اما زمان تمرین کم بود. درست است که وقتی نمایشی اجرا می‌شود، حتی با وجود بازیگران حرفه‌ای باید چند ماهی را به تمرین اختصاص داد، اما ما تمریناتمان کم بود. بازیگران ما عموما سرباز ارتش و سپاه هستند که تجربه اجرای میدانی را داشتند و بر حسب تجربه کار کردند؛ به همین دلیل تمریناتمان بیشتر از 20روز طول نکشید. این نمایش هم بر پایه دیالوگ بود، اما صداها از پیش ضبط شده است و بازیگران روی صحنه پلی‌بک می‌کنند و این کار را برایمان آسان کرده است. برای صداها هم از دوبلورهای پیشکسوت همکاری خواستیم؛ هنرمندانی چون بهروز رضوی، لطیفی و... همکاری کردند.
موضوع این نمایش 90دقیقه‌ای صرفا درباره حضرت علی(ع) است؟
در طول ۹۰دقیقه نمایش فرازهای مختلف زندگی ایشان را بررسی کردیم، اما در این روایت‌های نمایشی از قالب فضای محیطی (بوستان ولایت) که در اختیار داشتیم بیشترین بهره را بردیم. نمایش از فضای سرگشتگی مردمان شروع می‌شود. در پرده سرگشتگی، جماعتی را شاهدیم که هرکدام به حال استیصال و افسردگی نشسته‌اند. همه دست‌ها به‌سوی آسمان بالاست و در یک لحظه نور شدیدی که نمادی از همان نور امید و ولایت است، شروع به تابیدن می‌کند. همه برمی‌خیزند و به سمت نور ولایت حرکت می‌کنند. این نمایش در 30پرده روی صحنه می‌رود.
به اتفاقات عید قربان و ذبح حضرت اسماعیل(ع)، سپس اتفاقات ساخت کعبه و بعد به سیر شرک و بت‌پرستی در زمان حضرت موسی وارد می‌شویم. به صلیب کشیدن حضرت عیسی(ع)، بت‌پرستی‌ها و شکنجه‌ها در زمان پیش از بعثت پیامبر(ص) و میلاد امیرالمؤمنین(ع) در خانه کعبه را در قالب فضایی باشکوه که کعبه شکافته خواهد شد، مخاطبان شاهد هستند و از آنجا سیر زندگی امیرالمؤمنین شروع می‌شود و مخاطب، اتفاقات مختلف را با اثر نمایشی همراهی می‌کند.
با توجه به خرده‌قصه‌هایی که در نمایش وجود دارد، با یک نمایش بزرگ روبه‌رو هستیم. برای طراحی صحنه، ساخت دکور و ساخت موسیقی با چه کسانی همکاری دارید؟
تولید این‌گونه نمایش‌ها روند بسیار سختی دارد؛ چون همه دکورها، دکورهای رئال و منطبق با واقعیت آنهاست. در «روشنای شب تار» همه این اتفاقات را با جلوه‌های ویژه میدانی، بصری، تصاویر ویدئومَپ و... تمام و کمال در 90دقیقه بدون قطع به نمایش می‌کشیم. ساخت موسیقی را عرفان حسن‌زاده انجام داده و طراحی صحنه و ساخت دکور هم مرتضی پورحیدری انجام داده که طراح صحنه سریال «مستوران» هم هست. نورپردازی و جلوه‌های ویژه نمایش هم برعهده عباس رحمانی و یاسر یارمحمدی است.
اوایل که این نوع نمایش‌ها روی صحنه می‌رفت هم به واسطه تولید سفارشی و هم اینکه مخاطبان آن بیشتر مدعو هستند، مورد نقد قرار می‌گرفتند. می‌گفتند تماشاگران این نوع نمایش‌ها به شکل اتوبوسی در محل نمایش حضور دارند!
این نقدها برای همان دهه80 است؛ البته نه فقط برای نمایش‌های بزرگ میدانی، بلکه نمایش‌های مناسبتی که در سالن‌های تئاتر اجرا می‌شدند. به‌نظرم تماشاگر امروز با تماشاگر تئاتر آن زمان فرق می‌کند. تماشاگران تئاتر سختگیر شده‌اند و از نمایشی که می‌بینند، انتظار دارند، ما هم سعی‌مان این است که به‌روزتر باشیم؛ چراکه مخاطب امروز در انتخابش دقت می‌کند. تماشاگر تئاتر به واسطه جذابیت‌های بصری یک نمایش، موسیقی و داستان انتخاب می‌کند که نمایش را ببیند. تأکید می‌کنم که سطح توقع مخاطب بالاتر رفته است و هیچ اجباری برای تماشای نمایش وجود ندارد. البته تماشاگران این نمایش هم ابتدا ثبت‌نام می‌کنند و برای تماشای نمایش براساس نوبتی که برایشان پیامک می‌شود، می‌آیند.
شما تجربه اجرای این نوع نمایش‌ها را در خارج از ایران هم دارید؟
مجموعه هنری ققنوس سال گذشته در سوریه نمایش «ارض‌الشمس» - سرزمین خورشید - را به زبان عربی در دمشق و حمص اجرا کردیم که با استقبال بی‌نظیر مخاطبان سوری مواجه بود. امیدواریم فارغ از کشور سوریه شاهد اجرا در کشورهای دیگر نیز باشیم.
بعد از «روشنای شب تار» نمایش‌های دیگری برای اجرا در برنامه گروه خواهید داشت؟
در سال‌های پیش ما به همت اوج «فصل شیدایی» را در ۱۶ استان اجرا کردیم. اگر حمایت و ظرفیت لازم وجود داشته باشد، در استان‌های دیگر نیز «روشنای شب تار» را برای اجرا خواهیم برد. بعد از پایان این نمایش، در محرم و صفر بار دیگر نمایش «تنهاتر از مسیح» را برای 15شب روی صحنه می‌آوریم و بعد در تدارک اجرای جدید به نام «زنان آسمانی» هستیم. معتقدم تا جایی که می‌شود تولید چنین آثاری باید بیشتر و بیشتر شود. دوستان خیری داریم که در حوزه کارهای مذهبی مشغول فعالیت هستند که می‌توانند در مسیر تولید این آثار نیز همراه شوند.
