اهداف سفر پوتین و اردوغان به تهران

حضور همزمان روسای‎جمهور روسیه و ترکیه در تهران در شرایطی است که اگرچه هر3کشور قصد دارند در قالب برگزاری هفتمین نشست «سران آستانه»، اختلاف‎های فی‎مابین درباره تحولات سوریه را کاهش دهند، اما علاوه‎بر این کارشناسان معتقدند این حضور تأثیر بسزایی بر تحول راهبردی روابط دوجانبه تهران با مسکو و آنکارا خواهد گذاشت.
به‎گزارش همشهری، با وجود اینکه در روزهای اخیر تحولات منطقه‎ای، به‎ویژه در خاورمیانه، تحت‎تأثیر سفر رئیس‎جمهور آمریکا به سرزمین‌های اشغالی و عربستان‎سعودی قرار داشت، اما حضور همزمان رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین در تهران نشان می‎دهد تحول در ساختار نظام‎ بین‎الملل سریع‌تر از آنچه تصورش می‎رفت، درحال شکل‎دهی مناسبات منطقه‎ای و البته جهانی است.
بر همین اساس هم هست که کارشناسان معتقدند برگزاری نشست «سران روند آستانه» در تهران، پس‎ از 2سال وقفه، تبلور مدلی از مشارکت مثبت کشورها برای تأمین امنیت منطقه و مبارزه با تروریسم است و برخلاف آنچه در جریان سفر منطقه‎ای بایدن رخ داد و واگرایی علیه جمهوری‎اسلامی با شکست مواجه شد، همگرایی منطقه‎ای با حضور ایران می‌تواند گامی بلند در جهت ثبات‎سازی در منطقه باشد.
در این میان اگرچه گفته می‌شود روند آستانه در هفتمین نشست خود برای پیشبرد اهداف و مأموریت‎های طراحی شده با چالش‌ها و موانع مهمی مواجه خواهد بود، اما ارزیابی‎ها نشان‎ می‎دهد ایران، روسیه و ترکیه درحال برداشتن گام‎های مهمی در راستای مفاهمه بیشتر در این عرصه هستند.

هماهنگی برای ثبات‎سازی در سوریه
در چنین شرایطی اهمیت حضور همزمان روسای‎جمهور ترکیه و روسیه در تهران از دید رسانه‌های جهانی نیز پنهان نماند و خبرگزاری فرانسه با اشاره به نشست مهم در تهران با حضور روسای‎جمهور 3کشور نوشت که آنها قصد دارند در این نشست دیدگاه‎های خود را درباره سوریه هماهنگ کنند تا از تنش بیشتر در منطقه جلوگیری شود.
تهران، مسکو و آنکارا که در سال‎های اخیر، به‎عنوان بخشی از روند صلح آستانه برای حل‎و فصل بحران 11ساله سوریه با یکدیگر دیدار و رایزنی کرده‌اند، درحالی امروز (سه‎شنبه) دوباره در نشستی حاضر می‎شوند که دولت ترکیه در تدارک آغاز یک عملیات ویژه نظامی در مناطق شمالی سوریه است؛ آن‎هم در وضعیتی که ایران و روسیه از دولت قانونی دمشق حمایت می‎کنند و بارها نگرانی‎شان را از فعالیت‌های تنش‎زای آنکارا به مقام‎های این کشور منتقل کرده‎اند.
در این میان روسای‎جمهور ترکیه و روسیه درحالی برای نخستین‎بار از زمان آغاز بحران اوکراین در تهران با یکدیگر دیدار می‎کنند که ناظران بین‎المللی معتقدند اردوغان به‎دنبال متقاعد کردن تهران و مسکو در زمینه عملیات نظامی‎اش در شمال سوریه است؛ موضوعی که با توجه به مواضع اخیر ایران و روسیه در قبال تحولات سوریه، چندان قابل تحقق به‎نظر نمی‎رسد.

تقویت همکاری‎های راهبردی ایران و روسیه
تقویت مناسبات دوجانبه از دیگر محورهایی است که در جریان سفر همزمان روسای‎جمهور ترکیه و سوریه در تهران مورد توجه طرفین قرار خواهد گرفت. سفر پوتین به تهران در شرایطی است که روابط 2کشور در ماه‌های اخیر وارد مرحله نوینی شده‎است و کارشناسان معتقدند تهران و مسکو در شرایط کنونی به شرکای بی‎بدیلی برای یکدیگر تبدیل شده‎اند.
سفر دی‎ماه سال‎گذشته رئیس‎جمهور کشورمان به مسکو را می‌توان سنگ بنایی برای دور جدید مناسبات دوجانبه دانست که سرآغازی شد بر گفت‎وگوهای مستمر 2کشور برای گسترش مناسبات در عرصه‌های گوناگون. اکنون بعد از گذشت حدود 5ماه از دیدار رئیسی و پوتین در کاخ کرملین، حضور رئیس‎جمهور روسیه در تهران رایزنی‎های 2کشور را وارد فاز جدیدی می‌کند.
این در شرایطی است که تقویت همکاری‎های تهران و مسکو در حوزه‌های مختلف با واکنش‎هایی ازسوی کشورهای غربی و به‎ویژه آمریکا مواجه شد؛ تا جایی که مقام‎های کاخ‎سفید نتوانستند ترس خود از افزایش همکاری‎های تهران و مسکو در حوزه‌های مختلف، به‎ویژه عرصه فنی و نظامی را پنهان کنند و کوشیدند در این زمینه با روی آوردن به فضاسازی، مناسبات ایران و روسیه را تحت‎تأثیر قرار دهند.
یک مقام امنیتی رژیم صهیونیستی نیز در روزهای اخیر با اشاره به همکاری‎های نظامی ایران و روسیه گفت که بعید می‎داند قرارداد فروش پهپاد میان تهران و مسکو شامل توافقی برای محدود کردن فعالیت رژیم صهیونیستی در سوریه باشد؛ موضوعی که از وحشت بیش‎از پیش تل‎آویو از این همکاری‎ها حکایت دارد.
گفته می‌شود پوتین در تهران علاوه‎بر حضور در نشست سران آستانه، با رهبر انقلاب و رئیس‎جمهور کشورمان نیز دیدار و گفت‎وگو خواهد داشت تا راه جدیدی که 2کشور با هدف گسترش همکاری‎ها در حوزه‌های متنوع آغاز کرده‌اند، با قوت بیشتری پیگیری شود.

هفتمین نشست شورای‎عالی همکاری ایران و ترکیه
گذشته از تقویت مناسبات راهبردی تهران و مسکو، حضور رئیس‎جمهور ترکیه در تهران نیز نوید‌دهنده آغاز فصل جدیدی در مناسبات دوجانبه است. کارشناسان معتقدند اردوغان در جریان چهارمین سفر خود به تهران پیگیری موضوع‎های مهمی را در دستورکار دارد و برگزاری هفتمین نشست شورای‎عالی همکاری ایران و ترکیه می‌تواند زمینه‎ساز گسترش بیش‎از پیش تعاملات دوجانبه باشد. هفتمین نشست شورای‎عالی همکاری ایران و ترکیه در شرایطی برگزار می‌شود که کارشناسان معتقدند در این نشست موضوع‎های حساس بسیار زیادی، از روابط و همکاری دوجانبه گرفته تا مسائل و تحولات منطقه‎ای و بین‎المللی مطرح خواهد شد. گفته می‌شود رئیسی و اردوغان در تهران درباره محورهای مختلفی مانند افزایش همکاری‎های اقتصادی و تجاری، مبارزه مشترک با تروریسم و تحولات منطقه‎ای بحث و تبادل‎نظر خواهند کرد. افزایش حجم تجارت تا 30میلیارد دلار و نقشه‎راه جدید همکاری دوجانبه از مهم‌ترین موضوع‎های این سفر خواهد بود.
در کنار اینها روسای‎جمهور 2کشور درباره عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه، جنگ روسیه و اوکراین، وقوع بحران انرژی و موادغذایی ناشی از جنگ اوکراین و برقراری ثبات در قفقازجنوبی نیز گفت‎وگو خواهند کرد. این در شرایطی است که 2کشور در زمینه مسائل زیست‎محیطی نیز در ماه‌های اخیر رایزنی‎هایی داشته‎اند و به‎نظر می‎رسد این حوزه نیز ازجمله محورهای تبادل‎نظر رئیسی و اردوغان باشد.

2دستورکار مهم اردوغان در تهران

یک پژوهشگر مسائل ترکیه به همشهری گفت: سفر رئیس‎جمهور ترکیه که همزمان با حضور رئیس‎جمهور روسیه در تهران خواهد بود، در قالب دیدار سه‎جانبه روسای‎جمهور ایران، روسیه و ترکیه برای ادامه روند آستانه خواهد بود که در شرایط کنونی تحولات منطقه، نگاه‌های بسیاری را به‌خود معطوف کرده‎ است.
سیامک کاکایی افزود: به‎نظر من سفر رئیس‎جمهور ترکیه به تهران با 2دستورکار اصلی انجام شده‎است؛ یکی شرکت در نشست سران آستانه که در شرایط کنونی از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است و دیگری گسترش روابط دوجانبه و حل‎وفصل برخی بحث‎های فی‎مابین.
وی ادامه داد: درباره دستورکار نخست باید اشاره کرد که اگرچه هفتمین نشست سران آستانه در راستای نشست‎های دیگر و باهدف ایجاد صلح و ثبات در سوریه برگزار می‌شود، اما اکنون شرایط در سوریه تفاوت کرده‎است و باید دید که طرف‎های حاضر در این نشست تا چه اندازه می‌توانند به دیدگاه مشترکی پیرامون تحولات سوریه برسند.
کاکایی با بیان اینکه هریک از 3کشور حاضر در نشست سران روند آستانه در تهران، پیرامون تحولات سوریه دیدگاه ویژه خود را دارند، گفت: ملاحظات ترکیه در این میان بیشتر متوجه شمال سوریه و ایجاد منطقه حائل در این منطقه است. پیش‎از این نیز مقام‎های این کشور اعلام کرده بودند که درحال طرح‎ریزی عملیات نظامی در شمال سوریه هستند؛ موضوعی که در شرایط کنونی وضعیت این منطقه را با پیچیدگی‎های بیشتری مواجه می‌کند.
وی با اشاره به موضع جمهوری‎اسلامی دراین زمینه گفت: مقام‎های ایران بارها اعلام کرده‎اند که تهران مدافع راه‎حل سیاسی برای رفع نگرانی‎های ترکیه در شمال سوریه است؛ بنابراین گفت‎وگو در این زمینه یکی از محورهای تبادل‎نظر اردوغان و رئیسی در تهران خواهد بود.

عبور از دلخوری‎ها
این پژوهشگر مسائل ترکیه با اشاره به طرح موضوع‎های دوجانبه در این سفر گفت: گفت‎وگو درباره مباحث دوجانبه موردعلاقه تهران و آنکارا، بخش مهم دیگری از دستورکارهای سفر اردوغان به ایران خواهد بود؛ چند سالی می‌شود که میان مقام‎های 2کشور در این سطح نشستی برگزار نشده‎است؛ بنابراین دیدار روسای‎جمهور 2کشور در تهران می‌تواند به افزایش سطح همکاری‎ها و تبادلات دوجانبه کمک کند.
کاکایی با بیان اینکه رشد مراودات تجاری میان ایران و ترکیه از مهم‌ترین محورهای گفت‎وگوهای دوجانبه خواهد بود، افزود: در شرایط کنونی که 2کشور از روند رو به رشد همکاری‎های اقتصادی خود فاصله گرفته‎اند و هدف‎گذاری گذشته درباره تحقق مبادلات تجاری تا سقف 20میلیارد دلار جامه‎عمل نپوشیده‎است، دیدار روسای‎جمهور 2کشور می‌تواند به جهش تعاملات تجاری دوجانبه کمک کند.
وی ادامه داد: در سال‌های اخیر روابط ایران و ترکیه با یک‎سری دلخوری‎هایی، از حوزه زیست‎محیطی گرفته تا بخش‌های سیاسی، همراه بوده‎است که امید می‌رود در جریان سفر اردوغان به تهران و با رایزنی‎هایی که انجام می‌شود، شاهد رفع بخش زیادی از این دلخوری‎ها باشیم و دیدگاه‌های 2کشور بیش‎از گذشته به‌هم نزدیک شود.
کاکایی با اشاره به اینکه روابط ایران و ترکیه دیرپا بوده و از استحکام لازم برخوردار است، گفت: مهم این است که در شرایط کنونی 2کشور از اراده سیاسی لازم برای گسترش روابط برخوردارند و آماده‎اند که همکاری‎های سیاسی - اقتصادی خود را تا رفع کامل برخی کدورت‎ها افزایش دهند.

آنکارا و سیاست «بازگشت به خاورمیانه»
این پژوهشگر مسائل ترکیه همچنین گفت: با توجه به بحران اوکراین و شرایط منطقه‎ای پس‎از آن‌که بر پیچیدگی تحولات افزوده‎است، انتظار می‌رود ارتقای همکاری‎ها برای غلبه بر مشکلاتی مانند «بحران غلات» و... نیز در دستورکار دیدارهای سه‎جانبه روسای‎جمهور ایران، ترکیه و روسیه قرار گیرد.
کاکایی با اشاره به برخی گمانه‎زنی‎ها مبنی بر سایه انداختن روابط ترکیه و تل‎آویو بر همکاری‎های ایران و ترکیه گفت: این موضوع ارتباط وثیقی با علاقه تهران و آنکارا برای گسترش روابط ندارد.
وی افزود: بحث اصلی این است که آنکارا چرخش جدیدی را در حوزه سیاست‎خارجی خود تجربه و راهبرد عادی‎سازی روابط با کشورهایی مانند عربستان‎سعودی، مصر و رژیم صهیونیستی را درپیش گرفته است و قصد دارد در این چارچوب حوزه روابط خارجی خود را ساماندهی کند.
کاکایی با بیان اینکه ترکیه براساس ملاحظات و منافع‎ ملی خود، چارچوب‎های مدنظرش در حوزه سیاست‎خارجی را طراحی کرده‎است، تأکید کرد: ترکیه سیاست‎خارجی جدید خود را از منظر «بازگشت به خاورمیانه» پیش می‎برد و می‌توان گفت گسترش همکاری‎ها با تهران را نیز از همین زاویه پیگیری می‌کند.
وی همچنین با اشاره به سفر منطقه‎ای بایدن به خاورمیانه اضافه‎کرد: حضور همزمان روسای‎جمهور ترکیه و روسیه در تهران تصادفی نیست و تحولات جاری را باید با توجه به تحرکات جدید آمریکا در خاورمیانه مورد بازتحلیل قرار داد. مهم این است که بازیگران مهم تحولات امروز خاورمیانه در تهران به گفت‎وگو و رایزنی خواهند پرداخت.