گزارش
سرمای استقبال در تابستان جده
استقبال سرد سعودی‌ها از جو بایدن، انتقادها از رئیس‌جمهور آمریکا را به‌خاطر سفر به عربستان افزایش داده است
رئیس‌جمهور آمریکا در یکی از پرحاشیه‌ترین سفرهای خارجی خود تا به امروز، با ولیعهد عربستان سعودی در جده دیدار کرد. شیوه جنجالی احوالپرسی آنان (زدن مشت‌ها به یکدیگر) موج گسترده‌ای از انتقادها را علیه او به راه انداخته است. استقبال نه چندان گرم رهبران سعودی از او و ابهام نسبت به دستاوردهای این سفر نیز ازجمله مواردی است که از چشم منتقدان دولت آمریکا دور نمانده است.
رئیس‌جمهور آمریکا در ادامه سفر 4روزه به غرب آسیا جمعه در حالی وارد شهر جده شد که بالاترین مقام سعودی که به استقبال او رفته بود، شاهزاده خالد الفیصل، فرماندار استان مکه بود. این در حالی است که پیش‌تر ملک‌سلمان پادشاه سعودی، خود شخصا به استقبال دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا رفته بود.
بنا بر اعلام مقام‌های آمریکایی قرار بود که دیدار جمعه بایدن و مقام‌های سعودی باعث احیای روابط 2کشور شود، شواهد اما چیز دیگری می‌گوید. جو بایدن که در جریان رقابت‌های انتخاباتی تندترین انتقادها را از دولت سعودی داشت در پی متلاطم شدن بازار جهانی نفت و بالا رفتن قیمت انرژی در کشورش به‌دلیل جنگ روسیه و اوکراین، راهی عربستان سعودی شد تا ضمن احیای روابط با ریاض، این کشور را ترغیب کند که تولید نفت را افزایش دهد.
کاخ سفید پیش‌تر در واکنش به حجم گسترده انتقادها نسبت به این سفر تأکید کرده بود که رئیس‌جمهور آمریکا هیچ دیدار رسمی با ولیعهد سعودی نخواهد داشت؛ کسی که بنا بر اعلام سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست، به دستور او انجام شده است. اما اتفاق دیگر رخ داد و حالا فعالان حقوق بشری با انتقاد از دیدار بایدن و محمد بن‌سلمان، برخورد رئیس‌جمهور آمریکا با ولیعهد سعودی را بسیار دوستانه خوانده‌اند. همچنین منتقدان داخلی در آمریکا بر این باورند که دیدار و احوالپرسی جمعه جو بایدن و محمد بن سلمان، اعتبار جهانی ولیعهد سعودی را احیا کرده است؛ آن هم در شرایطی که دستاوردهای این سفر در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
فرد رایان، روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست، با شرم‌آور خواندن نحوه احوالپرسی جو بایدن و ولیعهد سعودی در جده نوشته: «این کار سطحی از صمیمیت و راحتی را نشان می‌دهد که به ولیعهد عفوی ناموجه را تقدیم می‌کند؛ عفوی که او شدیدا به‌دنبالش بود.» آدام شف، سناتور دمکرات نیز در توییتی نوشته است: «اگر زمانی به یادآوری تصویری از تسلط مستبدان نفت‌خیز بر سیاست خارجی آمریکا نیاز داشتیم، امروز به آن دست یافتیم! یک ضربه مشت، ارزش هزار کلمه را دارد.» خدیجه چنگیز، نامزد جمال خاشقچی، نیز ازجمله کسانی بود که از احوالپرسی جو بایدن و محمد بن‌سلمان شدیدا انتقاد کرده و در توییتر نوشته: «این همان چیزی بود که وعده‌اش را داده بودید؟ خون قربانیان بعدی ولیعهد سعودی بر دستان شماست.» ترکی فیصل، رئیس سابق دستگاه اطلاعاتی عربستان سعودی نیز در واکنش به سفر اخیر رئیس‌جمهوری آمریکا به شبکه سی‌ان‌بی‌سی گفته است: «جو بایدن در مقام یک رئیس‌جمهور تضعیف شده به عربستان آمد؛ موقعیت او نسبت به زمانی که سوگند ریاست‌جمهوری ادا می‌کرد، بسیار ضعیف‌تر شده است.»
سیاست خارجی متناقض
عربستان سعودی به‌طور سنتی همیشه جزو متحدان آمریکا به شمار می‌رفته است، اما قتل جمال خاشقچی در سال2018 شرایط را تغییر داد. جو بایدن در مقام کاندیدای حزب دمکرات در جریان رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری 2020 وعده داده بود که اگر پیروز انتخابات باشد با عربستان به‌عنوان کشوری «منحوس» رفتار خواهد کرد. او پس از ورود به کاخ سفید با اعلام توقف حمایت‌های واشنگتن از جنگ سعودی‌ها در یمن، انصار حزب‌الله (حوثی‌ها) را از فهرست گروه‌های تروریستی حذف کرد. این رویه اما با بالا رفتن قیمت نفت در بازارهای جهانی و گران شدن بنزین در آمریکا در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای در این کشور تغییر کرده است. دیوید ریگوله‌رز، کارشناس امور غرب آسیا در اندیشکده IRIS پاریس، در این‌باره می‌گوید: «تغییر رویه دولت آمریکا باعث شده تا بسیاری از دمکرات‌ها اکنون به این نتیجه برسند که بایدن با خودش در تضاد است. جمهوریخواهان در مقابل بر این باورند که بایدن امروز همان کاری را می‌کند که روزگاری ترامپ انجام می‌داد؛ رویه‌ای که خودش از منتقدان آن بود.»
نیویورک‌تایمز در این‌باره نوشته است: جو بایدن به‌رغم وعده‌های پیشین در دیدار با هیأت سعودی که محمد بن‌سلمان نیز در میان آنان بود هیچ اشاره‌ای به جمال خاشقچی نکرد. بن‌سلمان هم در کنفرانس خبری زمانی که خبرنگاری از او پرسید که آیا یک عذرخواهی به خانواده روزنامه‌نگار کشته شده بدهکار است یا نه، تنها لبخند زد. رئیس‌جمهور آمریکا بعدا به خبرنگاران گفت که به‌طور خصوصی درباره کشته شدن خاشقچی با ولیعهد سعودی صحبت کرده است. بایدن گفت که محمد بن‌سلمان بار دیگر نقش خود را در این ماجرا رد کرده، اما او تأکید کرده که اینطور فکر نمی‌کند، ولی مقام‌های سعودی این اظهارنظر بایدن را رد می‌کنند. عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان سعودی به خبرنگاران گفته که اصلا نشنیده که بایدن نامی از روزنامه‌نگار آمریکایی برده باشد یا اینکه گفته باشد که ولیعهد سعودی مسئول مرگ اوست. عادل الجبیر گفت که قتل خاشقچی اشتباه بزرگی بوده، اما کشورهای جهان دیگر از این مسئله عبور کرده‌اند.
دستاوردهای پرهزینه
واقعیت این است که بسیاری از ناظران بر این باورند که هزینه‌های سفر بایدن به غرب آسیا بسیار بیشتر از فواید آن بوده است. آرون دیوید میلر، دیپلمات سابق آمریکایی می‌گوید: «در بحبوحه جنگ روسیه و اوکراین و اوج انتقادهای حقوق بشری از عربستان سعودی، بایدن راهی دیدار با رهبر بی‌رحم و سرکوبگر سعودی شده است. به‌نظر می‌رسد که او از اعتباربخشی به جایگاه رهبریت ولیعهد سعودی لذت می‌برد. او درواقع در ازای دستاوردهایی که بیشتر در جهت منافع عربستان سعودی بوده تا آمریکا، اعتبار موقعیت خود را به حراج گذاشت.»
وب‌سایت فرانس24 هم در گزارشی نوشته است: گرچه رئیس‌جمهوری آمریکا به‌دنبال احیای روابط قدیمی سعودی-آمریکاست، اما مشخص نیست که این علاقه‌ای دوطرفه است یا خیر. علاوه بر این، تحلیلگران تردید دارند که عربستان سعودی بخواهد یا حتی بتواند اصلی‌ترین خواسته واشنگتن، یعنی افزایش تولید نفت را انجام دهد. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در جریان نشست گروه هفت به رئیس‌جمهوری آمریکا گفته که محمد بن زائد، رئیس دولت امارات متحده عربی، به او درباره محدودیت سعودی‌ها برای افزایش تولید نفت اطلاع داده است. اکنون مدتی است که واشنگتن مقصد اصلی صادرات نفت عربستان سعودی نیست و این جایگاه را چین اشغال کرده است. عربستان سعودی در 3سال گذشته بزرگ‌ترین صادرکننده نفت خام به چین بوده است. به‌نظر می‌رسد ریاض قصد دارد که از همین مسئله به‌عنوان اهرم فشار در روابط با واشنگتن استفاده کند. محمد بن سلمان نیز پیش‌تر اشاره کرده که با توجه به اینکه چین مقصد اصلی نفت صادراتی ریاض است، احتمال جایگزین شدن یوان با دلار در این معاملات وجود دارد؛ امری که به اعتقاد ناظران می‌تواند حکم یک بمب را برای آمریکا داشته باشد. دیوید ریگوله‌رز می‌گوید: «امروزه بیشترین معاملات نفتی با دلار انجام می‌شود و ورود یوان به این عرصه می‌تواند حکم بمب را برای آمریکا داشته باشد؛ چراکه به معنای یک تغییر بزرگ است و می‌تواند اعتبار و قدرت آمریکا را به چالش بکشد. این تهدیدی بود که واشنگتن بلند و واضح آن را شنیده است.»
انتقادها از سفر منطقه‌ای رئیس‌جمهوری آمریکا در شرایطی بالا گرفته که دولت بایدن تلاش می‌کند تا آنها را کم‌اهمیت جلوه دهد؛ بر همین اساس زمانی که خبرنگاری در کنفرانس خبری از رئیس‌جمهوری آمریکا پرسید: «آیا می‌توانید تضمین کنید که دیگر فاجعه‌ای نظیر قتل خاشقچی اتفاق نخواهد افتاد؟» او پاسخ داد: «چه پرسش احمقانه‌ای! چطور می‌توانم چنین چیزی را تضمین کنم؟»
مکث
نخستین گام در عادی‌سازی روابط ریاض-تل‌آویو
سفر رئیس‌جمهوری آمریکا در حالی به پایان رسید که عربستان اعلام کرده به شرکت‌های هواپیمایی در سرزمین‌های اشغالی اجازه می‌دهد تا از حریم هوایی این کشور استفاده کنند. این برای نخستین‌بار است که عربستان اجازه استفاده نامحدود از حریم هوایی خود را به شرکت‌های هواپیمایی رژیم صهیونیستی می‌دهد. بیانیه عربستان تنها چند ساعت پس از آن منتشر شد که رژیم‌صهیونیستی توافق مصر و عربستان مبنی بر واگذاری مالکیت 2جزیره تیران و صنافیر واقع در دریای سرخ را به ریاض تأیید کرد. جزایر تیران و صنافیر مشرف بر تنگه تیران هستند که یک گذرگاه دریایی بسیار مهم به سمت بنادر عقبه در اردن و ایلات در سرزمین‌های اشغالی است. با وجود اعتراض‌های مردمی، دولت ژنرال عبدالفتاح السیسی برای انتقال مالکیت این جزایر با سعودی‌ها به توافق رسید. پارلمان مصر در سال۲۰۱۷ و دادگاه عالی این کشور در سال۲۰۱۸، قرارداد انتقال مالکیت این دو جزیره به عربستان سعودی را تصویب کردند، اما چنین توافقی به‌دلیل پیمان صلح۱۹۷۹ میان اسرائیل و مصر، مستلزم تأیید تل‌آویو بود.
