راهکارگسترش گردشگری بین‌المللی

ماریا آذری؛ کارشناس ارشد مدیریت جهانگردی

گردشگری بین‌المللی در اقتصاد جهانی، یکی از بخش‌های قابل توجه و رو به رشد است. با درنوردیدن مرزهای ملی و بین‌المللی روح کنجکاو انسان هزاره سوم را بی‌نیاز کرده و زیرساخت‌های یک کشور را توسعه می‌دهد و با رویکردی فراتر از دولت و ملت، حس تبادل فرهنگی بین خارجی‌ها و شهروندان ایجاد می‌کند. مثلث گردشگری «اشتغال‌زایی، ارزآوری و درآمدزایی» از اهداف اصلی همه‌ کشورها در حمایت از صنعت گردشگری است. افزایش جریان گردشگری می‌تواند نتایج اقتصادی مثبت برای ملت‌ها به‌ویژه در تولید ناخالص داخلی (GDP) و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید به ‌همراه داشته‌ باشد.
براساس نخستین گزارش جامع در مورد اعداد و روندهای گردشگری جهانی در دهه جدید، آخرین بارومتر سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) گویای دهمین سال متوالی رشد گردشگری بین‌المللی است که همچنان به پیشی‌گرفتن از اقتصاد جهانی ادامه می‌دهد. «زوراب پولولیکاشویلی»، دبیرکل سازمان جهانی گردشگری نیز با ارائه نتایج، تأکید کرده است که «در دوران عدم‌اطمینان و نوسانات اقتصادی، گردشگری همچنان پیشتاز و قابل اعتماد است.»
 به‌گفته او، در پس‌زمینه چشم‌اندازهای اخیر با وجود تنش‌های تجاری بین‌المللی، ناآرامی‌های اجتماعی و عدم‌اطمینان ژئوپلتیکی که رشد اقتصاد جهانی را کاهش داد، گردشگری همچنان از اقتصاد جهانی پیشی می‌گیرد و تعداد مقاصدی که یک میلیارد دلار یا بیشتر از گردشگری بین‌المللی درآمد دارند، از سال 1998تاکنون دو برابر شده است.  «گردشگری بین‌المللی» به‌عنوان یکی از منابع درآمدزا و اشتغال‌زا در سطح ملی توانسته رهیافتی مؤثر برای توسعه اقتصادی باشد. توسعه‌ گردشگری با استفاده از منابع موجود باید به‌گونه‌ای باشد که ضمن پایبندی به «منشور گردشگری مسئولانه» در چارچوب یک طرح ملی فراگیر و در راستای گردشگری پایدار و توسعه پایدار، نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را برطرف، ضوابط قانونی جامعه را حفظ و با برآورده‌کردن انتظارات گردشگران وحدت و یکپارچگی، هویت فرهنگی، سلامت محیط‌زیست، گسترش تعامل‌های بین‌المللی، تعادل اقتصادی و رفاه مردم بومی را تأمین کند.  با ظهور «توسعه پایدار» به‌عنوان یک پارادایم جدید توسعه، ادغام اثرات زیست‌‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی گردشگری در ارزیابی تأثیرات، منجر به معطوف‌شدن توجه‌ها‌ به اهداف پایدار در توسعه گردشگری شده است.
کمیسیون جهانی محیط‌زیست توسعه (WCED) در گزارش آینده مشترک ما که به «گزارش برانتلند» معروف است توسعه پایدار را چنین تعریف می‌کند: «توسعه‌ای که نیازهای مردم کنونی را بدون از بین‌بردن توانایی نسل‌های آینده در بر‌آوردن نیازهایشان برطرف می‌کند.» بنابراین توسعه را زمانی پایدار می‌خوانیم که مخرب نباشد و امکان حفظ منابع، از آب و خاک تا منابع ژنتیک، گیاهی و جانوری را برای آیندگان فراهم آورد. اساس اکوتوریسم بر پایه توسعه پایدار، بر این مبنا استوار است که چگونه گردشگر بدون اینکه تأثیر منفی بر منابع طبیعی و فرهنگی بگذارد، بتواند برای ارتقای سطح آگاهی، گذراندن اوقات فراغت و لذت‌جویی سفر کند و پس از مشاهده جذابیت‌ها، بدون آسیب‌رساندن، محل را ترک کرده و امکان استفاده دیگر علاقه‌مندان را باقی بگذارد. از آنجا که یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در گردشگری پایدار، شاخص‌های زیست‌محیطی است، توجه به محیط‌زیست و تلاش برای محافظت از آن، هدف اصلی سیاستگذاری برای توسعه پایدار است.
مسائلی از قبیل افزایش جمعیت و فشار بر منابع طبیعی، فرسایش خاک، تغییرات و نابودی زیستگاه‌های ساحلی، افزایش آسیب‌‌پذیری برابر آتش‌سوزی جنگل‌ها، خشک‌شدگی و آلودگی آب‌های زیرمینی، به خطرافتادن بهداشت و سلامتی ناشی از شبکه‌های ناکافی دفع و بازیافت زباله و ردپای کربن، محیط‌زیست و جوامع انسانی را بیش از پیش تهدید می‌کند. بهترین راه برای حل این مشکلات، «توسعه پایدار گردشگری» و بهبود «مدیریت زیست‌محیطی» و «تسهیلات گردشگری» برای کاهش آسیب‌های احتمالی آن است که به‌عنوان رهنمونی برای مدیریت کلیه منابع قلمداد می‌شود.
ایران با وجود مکان‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی بی‌نظیر یکی از مقاصد جذاب گردشگری است. با این‌حال تاکنون به دلایل متعددی هنوز نتوانسته به جایگاه شایسته‌ای در صنعت توریسم دست بیابد و از نظر درآمد گردشگری در جایگاه کم‌درآمدترین کشورهای جهان جا گرفته و میان جاذبه‌های گردشگری و میزان درآمد آن همبستگی معنی‌داری مشاهده نمی‌شود.
بنابراین توسعه گردشگری بین‌المللی در ایران یک ضرورت اجتناب‌‌‌ناپذیر ‌است. با توجه به تحقیقات انجام‌شده و بررسی ادبیات پیشین درخصوص موانع و چالش‌های موجود در مسیر رشد و توسعه‌ گردشگری بین‌المللی، می‌توان به موارد زیر به‌عنوان راهکارهای مؤثر در مسیر توسعه‌ گردشگری در ایران اشاره کرد: ارائه‌ تعریف جامعی از صنعت گردشگری به‌عنوان یک اولویت‌ و تعیین اهداف مورد نظر آن، جلوگیری از تعدد مراکز تصمیم‌گیری و تقویت سازمان اصلی متولی صنعت گردشگری، سیاستگذاری مشترک ذینفعان این حوزه، حمایت و سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی، افزایش اعتبارات بخش ‌جهانگردی، تسریع در تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام، جلوگیری از اعمال و تحمیل سلایق شخصی و ارائه راهکارهای علمی و به‌روز بازاریابی، تعامل با فرهنگ‌ها و تمدن ملل دیگر، ایجاد تفاهمنامه‌های بین‌المللی با کشورهای گردشگرفرست و قطب‌های گردشگری برای ارائه تسهیلات به گردشگران خارجی ازجمله حذف روادید، تامین امنیت مرزی و راه‌های مواصلاتی، پرهیز از نگاه صرفاً امنیتی به گردشگران بین‌المللی و توجه به ابعاد اقتصادی (اشتغال‌زایی و درآمدزایی)، تقویت زیرساخت‌های اقامتی و رفع نقاط ضعف خدمات هتل‌داری و رستوران‌داری، توسعه خدمات حمل‌و‌نقل، هواپیمایی و فرودگاهی، بهبود تاسیسات بهداشتی و شبکه‌های آب و ارائه‌ امکانات و خدمات در سطح استانداردهای بین‌المللی، استفاده از تجربیات کشورهای موفق در حوزه گردشگری و توجه خاص به فناوری‌های نوین، به‌ویژه گردشگری الکترونیکی (ET)، تدوین طرح‌های جامع گردشگری برای هر یک از استان‌های کشور با توجه به ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی و مذهبی آنها و تشویق جامعه میزبان به مشارکت، توجه ویژه به ظرفیت تحمل جاذبه‌ها و اکوتوریسم (طبیعت‌گردی)، آینده‌نگری و یافتن بازارهای هدف و برنامه‌ریزی برای ورود و نفوذ به این بازارها، برگزاری هفته‌های فرهنگی ایران در کشورهای هدف، حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی خارج از کشور، ایجاد سیستمی مدون جهت تبلیغات جاذبه‌های گردشگری ایران، تربیت نیروی انسانی متخصص (خدمات‌دهندگان و راهنمایان مسلط به زبان انگلیسی و علاقه‌مند به کار، تدریس رشته‌های مختلف تحصیلی در دانشگاه‌ها، مدیریت گردشگری، هتلداری و...، برای پرورش کارشناسان خبره) از عوامل دستیابی به افق‌های چشم‌انداز این صنعت هستند.
توسعه گردشگری بین‌المللی احیای غرور ملی است. از این‌رو با اهتمام در استفاده‌ مناسب از راهکارهای بررسی شده و رفع بوروکراسی‌های سختگیرانه با طراحی یک سیستم مدیریتی با استراتژی قوی و خط‌مشی‌گذاری منعطف، با توجه به پتانسیل‌ها و قابلیت‌های کشور می‌توان به نتایج مثبتی در زمینه‌ توسعه، رشد و شکوفایی گردشگری بین‌الملل در ایران با رویکرد توسعه پایدار رسید.