افزایش ابتلا به بیماری‌های مشترک انسان و حیوان

مریم سرخوش، روزنامه‌نگار

آمار انتقال بیماری از حیوان به انسان، بالا رفته است؛ این را آخرین آمارهای اعلام شده از سوی وزارت بهداشت نشان می‌دهد؛ تب کریمه کنگو، حیوان گزیدگی، عقرب گزیدگی، مار گزیدگی، تب مالت، سالک و... تنها بخشی از این بیماری‌ها هستند. اما همین چند بیماری در سال گذشته، بیش از 345هزار نفر را درگیر کرد و جان 35نفر را گرفت. متخصصان می‌گویند یکی از دلایل افزایش این آمارها، نزدیک‌تر شدن زندگی انسان با حیوانات اهلی و گاهی وحشی است و حالا در روز جهانی بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان (زئونوز)، متخصصان و کارشناسان بهداشتی نسبت به شیوع بیماری‌های عفونی قابل انتقال میان آنها هشدار می‌دهند. نزدیکی زندگی انسان با حیوانات در مناطق شهری و روستایی، ورود انسان‌ها به حریم حیات وحش و استفاده از فرآورده‌های دامی، تمام انسان‌ها را در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان قرار داده؛ بیماری‌هایی که برخی از آنها مرگ حتمی برای بیماران به همراه خواهد داشت و برخی دیگر می‌تواند منجر به خسارت‌های قابل توجه مالی شود. از میان تمام این بیماری‌ها، حیوان گزیدگی‌ها بیشترین نگرانی را در میان متخصصان بهداشت و درمان ایجاد کرده و هر سال موارد حیوان گزیدگی در کشور افزایش پیدا می‌کند که عامل بسیاری از آنها سگ‌های ولگرد هستند. هفته پیش هم 2کودک 4 و 7ساله طعمه سگ‌های ولگرد شدند و در 3ماه اول امسال، 3نفر جان خود را به‌دلیل ابتلا به تب کریمه کنگو از دست دادند. براساس آمارهای اعلام شده سال گذشته 260هزار مورد حیوان گزیدگی در کشور وجود داشته و 16مرگ به همراه داشته است.

همه حیوان‌گزیدگی‌ها را «هاری» درنظر بگیرید
۷۵درصد بیماری‌های نوپدید و بازپدید و ۶۱درصد بیماری‌های عفونی بین حیوان و انسان مشترک هستند و می‌توانند به همه‌گیری‌های گسترده هم بدل شوند. این نکته‌ای است که بهزاد امیری، رئیس اداره بیماری‌های مشترک بین حیوان و انسان وزارت بهداشت در نشست خبری روز جهانی زئونوز اعلام می‌کند و می‌گوید: «برخی از این بیماری‌ها ازجمله هاری مرگ حتمی دارند و اگر فرد به آن مبتلا شوند، قطعا جان خود را از دست خواهند داد. برای برخی از این بیماری‌ها هم هنوز واکسن کشف نشده و در بحث پیشگیری و کنترل آن مشکلات عدیده‌ای وجود دارد، مثل تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو.» امیری ادامه می‌دهد:‌ «در این‌باره باید اطلاع‌رسانی و جلب مشارکت مردمی، همچنین افزایش تعاملات و هماهنگی‌های بین‌بخشی برای پیشگیری و کنترل بیماری باید صورت بگیرد که البته اقداماتی انجام شده است. البته اجماع جهانی بر این است که کنترل بیماری‌های زئونوز زمانی امکانپذیر خواهد بود که مشارکت کامل بین حوزه سلامت انسان، دام، حیات‌وحش و سلامت محیط‌زیست برقرار شود.» او در پاسخ به این سؤال همشهری که آیا می‌توان اقداماتی برای کاهش مرگ ناشی از این بیماری‌ها ازجمله هاری را انجام داد، توضیح می‌دهد: «موارد جراحت ناشی از حیوان‌گزیدگی به حدی شدید است که باعث مرگ انسان می‌شود و مهم‌ترین بیماری‌های قابل انتقال از طریق گازگرفتگی و هاری است. این بیماری ویروسی از طریق بزاق آلوده به انسان منتقل و باعث درگیری سیستم عصبی و در آخر  به مرگ ختم می‌شود. مردم باید هر مورد حیوان‎گزیدگی را به‌عنوان موردی که منجر به هاری شود درنظر بگیرند و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به مراکز درمانی مراجعه کنند. علاوه بر سگ، تمامی حیوانات خونگرم هم می‌توانند ناقل بیماری هاری باشند. حتی اگر فردی با خراش ناشی از پنجه‌کشیدن یک گربه هم مواجه شد، توصیه ما این است که به مراکز درمانی مراجعه کند.» امیری با بیان اینکه بیش از ۷۰۰واحد درمان پیشگیری حیوان‌گزیدگی در کشور ایجاد شده است که شست‌وشو و ضدعفونی کردن زخم، واکسیناسیون و تزریق سرم ضد‌هاری برای درمان این بیماری را انجام می‌دهند، تأکید می‌کند: «اگر فرد به موقع به مرکز درمانی مراجعه کند، بیش از ۹۹درصد می‌توان از بروز بیماری هاری پیشگیری کرد اما برخی افراد بعد از حیوان گزیدگی به‌علت بی‌توجهی به این موضوع به مراکز مراجعه نمی‌کنند یا به‌علت مراجعه دیرهنگام و دریافت نکردن 3نوبت واکسن فوت می‌کنند.» به‌گفته این مسئول تمام خدمات درمانی حیوان‌گزیدگی رایگان است: «واکسن هاری را از خارج وارد می‌کنیم قیمت آن بین 5 تا 7یورو است. سرم‌ها هم هرکدام 56یورو خریداری می‌شوند. نکته مهم اینجاست که درمان این بیماری برای اتباع ایرانی و خارجی هیچ تفاوتی ندارد و حتی اگر مهاجر غیرقانونی در کشور وجود داشته باشد و به‌دلیل هاری به مراکز درمانی مراجعه کند، بدون هیچ مشکلی می‌تواند مراحل درمانی خود را به‌صورت رایگان دریافت کند.» به‌گفته رئیس اداره بیماری‌های مشترک بین حیوان و انسان وزارت بهداشت، تب کریمه کنگو هم ناشی از ذبح دام بدون رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی عامل بیماری‌زاست و دامپروران، کشاورزان، قصاب‌ها و کارگران کشتارگاه‌ها بیشتر در معرض خطر هستند و باید از وسایل محافظتی حین کار استفاده کنند: «به مردم هم توصیه می‌شود دام را از مراکز و میادین مجاز خریداری کنند. ظاهر سالم دام تأیید‌کننده سلامت دام نیست و دام نباید در معابر عمومی و منازل ذبح شود و حتما باید در کشتارگاه با حضور ناظرین ذبح آن انجام شود.»

60درصد بیماری‌ها از حیوان به انسان منتقل می‌شود 
کریم امیری، معاون دفتر مدیریت بهداشت و مدیری بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی هم از 1400 عامل بیماری‌زا درباره انسان خبر می‌دهد و می‌گوید:«از این عوامل بیماری‌زا بیش از 60درصد قابلیت انتقال از انسان به حیوان را دارد. برخی از این بیماری‌ها هم ممکن است در حیوان علائمی نداشته و فقط مخزن انتقال بیماری به انسان باشند.»‌ به‌گفته امیری، واکسیناسیون حیوانات اهلی و خانگی از سوی دامپزشکی، حیات وحش با محیط‌زیست حیات وحش و سگ‌های ولگرد با شهرداری است و مسئولیت کنترل بیماری‌های موجود هم بر عهده دامپزشکی است: «۷۰۰ تا ۸۰۰ بیماری مشترک انسان و حیوان وجود دارد که اولویت آنها برای دامپزشکی هاری، سل، تب مالت، مشمشه و... است. البته بیماری مشمشه اکنون دیگر شنیده نمی‌شود و در 40سال اخیر تنها 2مورد ابتلا از این بیماری وجود داشته است که افراد مبتلا هم تابعیت ایرانی نداشته‌اند اما به‌دلیل اقدامات درمانی فوت نکردند.»
 
معضل سگ‌های ولگرد
برای سازمان محیط‌زیست هم یکی از مهم‌ترین بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان، هاری است. این نکته را هم سید‌مجید خرازیان مقدم، مشاور محیط طبیعی سازمان محیط‌زیست عنوان می‌کند و می‌گوید:«موضوع سگ‌های بلاصاحب در کشور یک معضل برای بیماری‌ هاری است و امیدواریم برای حل این موضوع بتوانیم به یک راهکار مناسب برسیم. سازمان محیط‌زیست متولی حیات وحش است، اما سگ حیوان وحشی نیست و مسئولیت سگ‌های شهری با شهرداری است.»‌ همچنین به‌گفته سیامک مسعودی، رئیس دفتر بیماری‌های حیات وحش سازمان محیط‌زیست، دام‌های اهلی تماس‌های مستقیمی با گونه‌های وحشی دارند و اگر بتوانیم‌ به‌گونه‌ای به ایمن‌سازی این دام‌ها بپردازیم انتقال بیماری‌ها به حداقل می‌رسد.‌

نکته
سالک در ورامین کنترل شده است 
پاییز سال گذشته هم بود که سالک به‌عنوان یکی دیگر از بیماری‌های قابل انتقال از حیوان به انسان در نزدیکی تهران در برخی روستاهای شهرستان ورامین شایع شد، اتفاقی که نگرانی گسترده‌ای را رقم زد. اما حالا مسئولان وزارت بهداشت از کنترل این بیماری خبر می‌دهند. محمدرضا شیرزادی، کارشناس مسئول اداره بیماری‌های مشترک انسان و حیوان در وزارت بهداشت در پاسخ به سؤال همشهری درباره این اقدامات توضیح می‌دهد: «سالک از بیماری‌های آندمیک در ایران است و بعد از افزایش موارد این بیماری در سال1400 در شهرستان ورامین، بازدید کامل از این منطقه انجام شد. در هر منطقه عوامل مختلفی باعث افزایش بیماری سالک بود، ازجمله گسترش شهرسازی حتی روی لانه‌ موش‌های صحرایی، جمع‌آوری نشدن نخاله‌های ساختمانی، افزایش جمعیت پشه‌های خاکی، همچنین مهاجرت برخی از افراد به مناطق مسکونی ورامین که باعث افزایش تعداد بیماران شده بود.» او ادامه می‌دهد: «با هماهنگی بین‌بخشی اقدامات لازم در این‌باره انجام شده است؛ ازجمله جمع‌آوری نخاله‌ها و زباله‌های حاشیه روستاها و مناطق شهری، اطلاع‌رسانی گسترده به اهالی آن منطقه برای اقدامات پیشگیرانه از گزش پشه‌ها یا مراجعه به مراکز درمانی درصورت باقی ماندن بیش از 10روز از اثر پشه‌زدگی، تمهیدات لازم برای روش درمانی صحیح در این منطقه، آموزش انجام تست‌های صحیح، خرید تجهیزات مورد نیاز، مه‌پاشی و سمپاشی برای حذف جوندگان و پشه‌ها و... که امیدواریم با توجه به این اقدامات و هماهنگی‌های لازم با نهادهای متولی برای کنترل شهرسازی و بهداشت محیط شاهد افزایش موارد سالک در پاییز امسال نباشیم.» 

خلاصه گزارش
نزدیکی زندگی انسان با حیوانات در مناطق شهری و روستایی، ورود انسان‌ها به حریم حیات وحش و استفاده از فرآورده‌های دامی، تمام انسان‌ها را در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان قرار داده؛ بیماری‌هایی که برخی از آنها مرگ حتمی برای بیماران به همراه خواهد داشت و برخی دیگر می‌تواند منجر به خسارت‌های قابل توجه مالی شود

از میان تمام بیماری‌ها، حیوان گزیدگی‌ها بیشترین نگرانی را در میان متخصصان بهداشت و درمان ایجاد کرده و هر سال موارد حیوان گزیدگی در کشور افزایش پیدا می‌کند که عامل بسیاری از آنها سگ‌های ولگرد هستند. هفته پیش هم 2 کودک 4 و 7 ساله طعمه سگ‌های ولگرد شدند و در 3 ماه اول امسال، 3 نفر جان خود را به دلیل ابتلا به تب کریمه کنگو از دست دادند

 بهزاد امیری، رئیس اداره بیماری‌های مشترک بین حیوان و انسان وزارت بهداشت: 
برخی از این بیماری‌ها از جمله هاری مرگ حتمی دارند و اگر فرد به آن مبتلا شوند، قطعا جان خود را از دست خواهند داد. برای برخی از این بیماری‌ها هم هنوز واکسن کشف نشده و  در بحث پیشگیری و کنترل آن مشکلات عدیده‌ای وجود دارد، مثل تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو

کریم امیری، معاون دفتر مدیریت بهداشت و مدیری بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی: 
۷۰۰ تا ۸۰۰ بیماری مشترک انسان و حیوان وجود دارد که اولویت آنها برای دامپزشکی هاری، سل، تب مالت، مشمشه و... است. واکسیناسیون حیوانات اهلی و خانگی از سوی دامپزشکی، حیات وحش با محیط زیست حیات وحش و سگ‌های ولگرد با شهرداری است و مسئولیت کنترل بیماری‌های موجود هم بر عهده دامپزشکی است

سید‌مجید خرازیان مقدم، مشاور محیط طبیعی سازمان محیط زیست: 
موضوع سگ‌های بلاصاحب در کشور یک معضل برای بیماری‌ هاری است و امیدواریم برای حل این موضوع بتوانیم به یک راهکار مناسب برسیم. سازمان محیط زیست متولی حیات وحش است، اما سگ حیوان وحشی نیست و مسئولیت سگ‌های شهری با شهرداری است