فرازها و فرودهای استارت‌آپ‌های‌مطبوعاتی

شما اخبار مورد‌نیازتان را چطور تامین می‌کنید؟ چقدر روزنامه می‌خوانید و چقدر برای اطلاع از اخبار روز به گوشی هوشمندتان رجوع می‌کنید؟ آیا تا به حال پیش آمده که از استارت‌آپ‌های مطبوعاتی استفاده کنید؟ سروکله استارت‌آپ‌های مطبوعاتی از ابتدای دهه1390پیدا شد اما این استارت‌آپ‌ها هنوز همچون برخی استارت‌آپ‌های کاربردی که با زندگی روزمره مردم عجین شده‌اند، جای خود را در جامعه نیافته‌اند. البته این مسئله به افول مطبوعات در یک‌دهه گذشته بی‌ارتباط نیست. با این حال، رشد دستاوردهای فناورانه، توجه به استارت‌آپ‌های مطبوعاتی را ضروری ساخته است. در همین رابطه، طرح پژوهشی بررسی وضعیت استارت‌آپ‌های حوزه مطبوعات و ارائه سناریوهای توسعه آنها در ایران در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام شد. مطالعه فعالیت استارت‌آپ‌های حوزه مطبوعات در کشور نشان داد که این مؤسسات کوچک ولی چابک سابقه‌ای کمتر از یک‌دهه (از سال1392) دارند. همچنین این استارت‌آپ‌ها عمدتاً از طرف افرادی خارج از این صنعت ایجاد و مدیریت می‌شوند و عمده فعالیت آنها نیز در انتهای زنجیره مطبوعات (یعنی دسترس‌پذیری و مصرف محتوا و خبررسانی) است و کمتر آنها توانسته‌اند در حوزه‌های دیگر و نیز زنجیره کامل این حوزه وارد فعالیت شده و اثرگذار شوند. از این‌رو با رشد سرطانی بخش‌هایی از صنعت مواجه هستیم که درصورت ادامه آن می‌تواند برای صنعت مطبوعات خطرآفرین باشد؛ زیرا اگر صنعت مطبوعات نتواند رشد متوازنی داشته باشد نمی‌تواند اثرگذاری خوبی داشته باشد و محتوای غنی‌ای نیز فرصت تولید و تهیه نخواهد داشت؛ از این‌رو با مشکلات عدیده‌ای در این زمینه مواجه خواهیم بود. از طرفی نیز صنعت مطبوعات به‌دلیل وابستگی به سیاست‌های فرهنگی دولت و نیز احزابی خاص، نتوانسته رشد خوبی داشته باشد. همچنین، بستر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی باعث شده تا افراد غیرحرفه‌ای به‌صورت کاملا آماتوری فعالیت‌هایی را در این حوزه انجام دهند. از عوامل مهم دیگر در این حوزه ضعف دانشی و فعالیت سنتی بخش بزرگی از اعضای این صنعت است از دیگر عوامل ضعف در این حوزه به شمار می‌رود. این پژوهش براساس وضعیت فعالیت استارت‌آپ‌های حوزه مطبوعات و شناسایی نقش‌های مثبت و منعی، عوامل مؤثر بر رشد، شکست و موانع شکل‌گیری، فرصت‌های کلیدی، بازیگران حوزه مطبوعات، نقش دولت (برگرفته از مصاحبه‌ با نخبگان) چند سناریو را در رابطه با آینده کوتاه‌مدت و میان‌مدت استارت‌آپ‌های حوزه نشریات ادواری در ایران ترسیم می‌کند:

سناریوی اول: استارت‌آپ‌های حوزه مطبوعات تحول چندانی را شاهد نخواهند بود و رشدی اندک و توأم با کندی را تجربه خواهند کرد. تمرکز استارت‌آپ‌ها همچنان بر استارت‌های خبررسانی عمومی خواهد بود و شاهد تحول چندانی در استارت‌آپ‌های تولید محتوا و استفاده از هوش مصنوعی در حوزه مطبوعات نخواهیم بود. فعالیت در حوزه نامناسب، فعالیت محدود، ایده‌مند نبودن، نگاه به کالایی کردن خبر و درآمدزایی از آن، نبود قوانین شفاف، سرمایه‌گذاری پایین در حوزه استارت‌آپ‌ها، مقاومت در مقابل تغییرات در مطبوعات سنتی و کلاسیک، غالب بودن نگاه سنتی حاکم بر مطبوعات، نبود نوآوری در بدنه مطبوعات، ممانعت از ورود افراد جدید با ایده‌های جدید، کاهش روزافزون مخاطبان، ضعف در سودآوری برای جذب سرمایه‌گذاران، جذابیت کم در سودآوری، بازار کوچک حوزه مطبوعات، وضعیت روبه افول صنعت مطبوعات، گنگ بودن جایگاه استارت‌آپ‌ها در کشور، سوگیرهای حزبی، ضعف در زیرساخت و... ازجمله دلایلی است که تحول زودهنگام را در حوزه استارت‌آپ‌ها ممکن نمی‌کند. بدیهی است مسائل موجود در آینده نیز دامنگیر استارت‌آپ‌های این حوزه خواهد بود و تا زمانی که این مسائل از طرف نهادهای حاکمیتی و خود استارت‌آپ‌ها شناسایی و اصلاح نشوند نمی‌توان امیدی به رشد شایسته این حوزه داشت. بنابراین در این سناریو که یکی از سناریوهای محتمل و بدون تغییر در سیاستگذاری‌ها و وضعیت موجود تدوین شده، به‌نظر نمی‌رسد شاهد آینده‌ای نه‌چندان مطلوب در این حوزه باشیم.

سناریوی دوم: استارت‌آپ‌های مرجع و محل رجوع اکثر مردم، استارت‌آپ‌های واسط خواهند بود که خود اقدام به تولید محتوا نمی‌کنند و مقالات، گزارش‌ها، یادداشت‌ها و اخبار را از مراکز تولید محتوا جمع‌آوری، دسته‌بندی و مبتنی بر نیازهای جامعه مخاطب در اختیار آنها قرار می‌دهند. در عمل این نوع استارت‌آپ‌ها به جهت اینکه درگیر تولید محتوا نمی‌شوند، می‌توانند سبکبال بوده و حرکت سریع و رو به رشدی را  تجربه کنند. این نوع استارت‌آپ‌ها به‌نظر می‌رسد می‌توانند در سطح شرکت‌های کوچک و متوسط باشند و با توجه به کوچک بودن و تمرکز بر حوزه دسترس‌پذیری (یک حوزه مشخص) که ارتباط مستقیمی با مخاطبان و جامعه مصرف‌کنندگان دارند، می‌توانند سریع‌تر با تحولات فناورانه همراه شوند و با سرعت بیشتری خودشان را با نیازهای مخاطبان همگام سازند. از این رو، سرعت به‌اشتراک‌گذاری اخبار، رشد حوزه محتوا و فرصت‌های کلیدی ازجمله نوآوری در مطبوعات، مخاطب‌محوری و تمرکز بر محتوا ازجمله عوامل تأثیر‌گذار در این سناریو هستند. چنین سناریویی می‌تواند، سناریویی خوش‌بینانه باشد.

سناریوی سوم: از میزان تمرکز استارت‌آپ‌ها در تهران کاسته و در سراسر کشور به‌ویژه مراکز استان‌ها توزیع خواهد شد و نقش سایر استان‌ها در جریان‌سازی خبری مبتنی بر استارت‌آپ‌ها افزایش خواهد یافت. دسترسی گسترده به ابزارهای مبتنی بر فناوری و استفاده از اینترنت به‌صورت تقریباً مساوی در سراسر کشور و سرعت اشتراک‌گذاری اخبار، رشد حوزه محتوا و استقبال مردم از استارت‌آپ‌های خبررسانی عمومی می‌تواند در این حوزه تأثیرگذار باشد. تحقق چنین سناریویی به ظهور شرایطی وابسته است که باید محقق شوند و زمینه چنین تحولاتی را ایجاد کنند. تحول در نوع مواجهه نهادهای حاکمیتی با استارت‌آپ‌ها و فعالیت‌های استارت‌آپی و حمایت همه‌جانبه از آنها در سطح کشور، ایجاد انگیزش در فعالان استارت‌آپی و نوآوران برای فعالیت‌های گسترده در این حوزه، پشتیبانی قانونی و اداری نهادهای حاکمیتی از فعالیت‌های استارت‌آپی، رشد همه‌جانبه و فعالیت گسترده همه زنجیره‌های موجود در صنعت مطبوعات از تولید محتوا گرفته تا مدیریت، سازماندهی، توزیع و دسترس‌پذیری، ازجمله محورهایی هستند که لازم است تحولات گسترده‌ای در آنها رخ دهد تا چنین سناریویی محقق شود.