رد پای پدر در تربیت

یکتا فراهانی-روزنامه‌نگار

در اغلب خانواده‌ها به نقش مادر در تربیت فرزندان اهمیت زیادی داده می‌شود و بیشتر وظایف نگهداری از فرزند برای او درنظر گرفته می‌شود و پدر هم بیشتر مسئول تامین نیازهای مالی است، ‌درصورتی که پدر، نقش بسیار مهمی در زندگی فرزندان خود دارد که نباید نادیده گرفته شود. در اینکه نقش مادر در تربیت کودک بسیار مهم است هیچ شکی نیست اما پدر هم وظایف مهم و تأثیر بسیار زیادی در این خصوص دارد که توجه نداشتن به آن مانع از ایجاد صمیمیت بین پدر و فرزند خواهد شد؛ موضوعی که می‌تواند مشکلات زیادی در روابط آینده کودک ایجاد کند.

برداشت اشتباه از نقش پدر
دکتر سیما قدرتی، روانشناس و مشاور و عضو هیأت‌علمی دانشگاه آزاد تهران، در مورد کمرنگ‌شدن نقش پدر در بعضی خانواده‌ها می‌گوید: «گاهی مادران خواسته یا ناخواسته مانع از حضور فعال پدر در خانواده می‌شوند تا اندازه‌ای که در بعضی موارد نقش آنها بیشتر به نان‌آور خانواده محدود می‌شود و بچه‌ها کمتر با پدر وقت می‌گذرانند. درصورتی‌که تحقیقات بر افراد مختلف نشان می‌دهد زمانی که پدر هم مانند مادر به وظایف خود عمل کند، کودکان به انسان‌های سالم‌تری از نظر احساسی و عاطفی تبدیل خواهند شد.» طبق تحقیقات، پدران در یادگیری، اعتماد به نفس، شناخت احساسات، و مقابله با ترس‌های کودکان نقش مهمی دارند که درصورت بی‌توجهی به آن، کودکان دچار ناامنی، عصبانیت و خشم‌های مداوم می‌شوند. متأسفانه دیدگاه اشتباه‌ در بسیاری از خانواده‌ها حاکی از آن است که مادر می‌تواند کمرنگ‌بودن حضور پدر را جبران کند، درصورتی که هیچ‌کدام از والدین نمی‌توانند عهده‌دار نقش دیگری باشند.

نگرانی مادر
قدرتی می‌گوید بسیاری از مادران بدون اینکه خودشان بدانند و به دلایل مختلف، مانع از انجام وظایف پدر در قبال فرزندشان می‌شوند. البته بعضی پدران هم تمایلی به وقت گذراندن با فرزندشان ندارند و فکر می‌کنند فرزندپروری وظیفه مادران است. در اینجا موضوع مهم آن است که توجه داشته باشیم گاهی تناقض و تفاوت در روش‌های تربیتی والدین هم در تربیت فرزندان تأثیر مخربی خواهد گذاشت. در واقع همسو‌بودن و هماهنگی والدین در برخورد با کودک بسیار مهم است. وقتی والدین فکر می‌کنند فقط روش تربیتی خودشان مؤثر است، نه‌تنها با همدیگر دچار اختلاف می‌شوند بلکه کودکان هم سردرگم خواهند شد و قاطعیت پدر و مادرشان را جدی نمی‌گیرند. به این ترتیب حرف‌شنوی لازم را هم از هیچ‌یک از آنها نخواهند داشت. گاهی نگرانی مادران هم تأثیر زیادی بر کمرنگ‌شدن نقش پدران دارد. وقتی مادر مضطرب و نگران باشد که نکند به فرزندش آسیبی برسد و فکر کند همسرش نمی‌تواند به خوبی از کودک مراقبت کند، همه کارهای کودک را خودش به تنهایی انجام می‌دهد و به این ترتیب نقش پدر کمرنگ خواهد شد.

نیاز کودک
به عقیده این روانشناس، کودک باید از حضور والدین در کنار خود لذت ببرد. بنابراین باید احساس کند پدر و مادر رابطه خوبی با همدیگر دارند چون می‌تواند در شکل‌گیری نوع دلبستگی کودک هم مؤثر واقع شود. به این ترتیب، تلاش یکی از آنها به تنهایی نمی‌تواند نتیجه‌بخش باشد. کودکانی که مدام شاهد تنش و جر و بحث والدین خود هستند تصور می‌کنند دنیا جای ناامنی است. وقتی پدر و مادر به یکدیگر توجه لازم را نشان نمی‌دهند، با همدیگر قهر می‌کنند و علاقه‌ای به یکدیگر نشان نمی‌دهند، کودک نیز در آینده چنین رفتاری را تکرار خواهد کرد چون از احساس امنیت لازم برخوردار نیست.

دلبستگی مادر و فرزند
این روانشناس می‌گوید بعضی مادران به واسطه اضطرابی که با تولد فرزندشان دارند نوعی دلبستگی به او پیدا می‌کنند و به‌طور وسواس‌گونه‌ای مدام از فرزندشان مراقبت می‌کنند. اینگونه رفتارها باعث ایجاد فاصله پدر با فرزندش می‌شود. موضوع مهم آن است که والدین نباید حق همسرشان را در انجام وظایف خود نسبت به فرزندش از او سلب کنند. در واقع آنها تنها زمانی می‌توانند تأثیر خوبی بر فرزند خود بگذارند که خودشان بدانند چگونه باید هیجانات و عواطف کودک را تنظیم، تعدیل و مدیریت کنند.

الگوسازی کودک
قدرتی می‌گوید توجه داشته باشیم نخستین الگوی کودک، پدر و مادر او هستند. اگر دختران نتوانند به‌عنوان نخستین الگوی مرد، پدر را در کنار خود داشته باشند نمی‌توانند متوجه نقش مردان شوند و در آینده با مشکلات زیادی دراین باره مواجه خواهند شد؛ همانطور که پسران هم باید بتوانند الگوبرداری درستی از جنس موافق خود یعنی پدرشان داشته باشند. بنابراین اگر والدین رابطه خوبی هم با همدیگر نداشته باشند نباید مانع از ایفای نقش طرف مقابل در برابر فرزندشان شوند. الگو‌سازی‌ درست کودک باعث می‌شود او در آینده شناخت بهتری از جنس موافق یا مخالف داشته باشد؛ موضوعی که در برقراری روابط اجتماعی و عاطفی بسیار مؤثر است.

مکث 1
اهمیت  کیفیت حضور والدین
یکی از موضوعات مهم حضور هر دو والد به‌ویژه هنگام تولد در کنار کودک است؛ به‌گونه‌ای که کودک بتواند امنیت حضور هر دو والد را احساس کند. احساس امنیت در نوع دلبستگی کودکان بسیار مهم است. موضوع دیگری که والدین باید به آن توجه داشته باشند کیفیت حضور آنهاست. مثلا ممکن است والدین مدت زمان زیادی را در کنار فرزند خود بگذرانند اما توجه لازم را به آنها نداشته باشند. بنابراین مهم کیفیت حضور پدر و مادر در کنار کودک است. وقتی پدر در خانه باشد ولی هیچ توجهی به فرزندش نداشته باشد و با او وقت نگذراند، حضور او نمی‌تواند چندان تأثیرگذار باشد.
سیما قدرتی، روانشناس می‌گوید: نوع وقت گذراندن پدر و مادرها در کنار فرزندان‌شان در هر سن متفاوت است. مثلا حضور با کیفیت والدین تا 2سالگی کودک به‌معنای برآورده‌کردن همه نیازهای کودک توسط پدر و مادر در کمترین زمان ممکن است. ضمن آنکه باید حتما کودک را به‌موقع در آغوش بگیرند تا محرک‌های حسی لازم برای او فراهم شود. توجه داشته باشیم که نیازهای کودک هنگام تولد خیلی زیاد است. بنابراین مادر به تنهایی نمی‌تواند از عهده انجام آنها برآید و در واقع حضور هر دو والد هم به کودک کمک می‌کند و هم مادر خسته نخواهد شد؛ ضمن آنکه خستگی مادر هم در نهایت متوجه کودک خواهد شد و باعث می‌شود نتواند به‌خوبی به فرزندش رسیدگی کند.

مکث 2
نقش مهم پدر
قدرتی می‌گوید مسائل فرهنگی در حضور پدر و نقش او در خانواده دخیل است. البته در بسیاری فرهنگ‌ها تربیت اصلی کودکان و مراقبت از آنها اغلب به‌عهده مادر است و پدر نقش زمینه‌ای و جایگزین را برعهده دارد. اما کارها و وظایف باید به‌طور مشترک بین والدین تقسیم شود. ضمن آنکه شاید مدت زمان حضور پدر در کنار کودک به اندازه مادر نباشد ولی نقش او و میزان تأثیر‌گذاری او بر فرزندش کمتر نیست. بنابراین پدر باید از وظایف خود آگاه باشد تا بتواند به‌خوبی از پس نقش خود برآید. در این صورت اگر حضورش کمتر از مادر هم باشد برای کودک کافی است؛ چون مهم مؤثر‌بودن حضور او در کنار کودک است.