جهان در آستانه جنگ سردی جدید

وینستون‌چرچیل، نخست‌وزیر پیشین انگلیس، در سال1946 سخنرانی معروفی در کالج وست‌مینستر در ایالت میزوری آمریکا دارد که در آن، خط و خطوط جنگ سرد را ترسیم می‌کند. او در این سخنرانی می‌گوید که در مقابل شرق، «پرده‌ای آهنین» از شهر استتین در ساحل دریای بالتیک در شمال اروپا تا شهر تریست در ساحل دریای آدریاتیک در جنوب اروپا کشیده است. سخنان چرچیل معطوف به اروپا بود اما دامنه جنگ سرد میان شرق و غرب همان موقع هم به سراسر جهان کشیده شده بود. بیش از 3دهه از پایان جنگ سرد می‌گذرد، اما شکلی دیگر و متفاوت از آن درحال آغاز است؛ جنگی که مشابه جنگ پیشین، آرام آرام در حال جهانی شدن است و پرده آهنین جدیدی در جهان ایجاد کرده است. رهبران پیمان آتلانتیک شمالی موسوم به «ناتو» نشست 3 روزه خود را در مادرید اسپانیا آغاز کرده‌اند و این بار برخلاف گذشته، نگاه‌شان به منطقه آسیای شرقی است. دیگر، مسئله اصلی مهار روسیه نیست؛ چین هم به جرگه دشمنان ناتو پیوسته است. نشست سران کشورهای عضو ناتو در مادرید برای نخستین بار با حضور سران کشورهای ژاپن، کره‌جنوبی، استرالیا و نیوزیلند برگزار می‌شود تا خطوط نبرد جدیدی ترسیم شوند که بدون شک برای نسل‌ها تداوم خواهند داشت.
برخلاف تقابل 40سال پیش آمریکا-شوروی که تنها دو بعد داشت و منجر به رویارویی 2قدرت جهانی شد و هریک را در 2مسیر متفاوت و مجزا از یکدیگر قرار داد، نبرد جدید نبرد قدرت‌ها با روابط چند بعدی است. در این نبرد، چین و غرب در کنار رقابت با یکدیگر، روابط مالی، تجاری و سرمایه‌گذاری هم دارند و روسیه باوجود تحریم‌های سنگینی که علیه‌اش وضع شده، به واسطه تامین نفت، گاز و غلات برای مشتریان جدید در سوی دیگر جهان، توانسته اقتصادش را حفظ کند. اما این چند‌بعدی بودن روابط نباید چشم‌ها را بر احتمال آغاز یک رویارویی طولانی‌مدت جهانی ببندد. جنگ‌های سرد، عموما جنگ‌هایی ناپخته برسر قدرت و حق تعیین قواعد بازی در مدیریت جهان هستند. بسیاری از توافق‌ها در چنین جنگ‌هایی در پشت‌صحنه‌، حین مذاکرات و معاملات پنهانی صورت می‌گیرند. این همان وضعیتی است که جهان امروز، در آستانه وقوع آن قرار گرفته است.

اتحاد اروپا و آمریکا در برابر چین
سال‌ها سیاستی در واشنگتن در قبال پکن دنبال شده که به‌دنبال تعامل با چین با هدف تبدیل کردن این کشور به یک متحد ذینفع در نظام جهانی بوده است. اکنون اما این سیاست، جای خود را به تقابل بی‌امان علیه چین داده است. به‌نظر می‌آید واشنگتن با بهره گرفتن از شوک حمله روسیه به اوکراین، در این مسیر اروپا را نیز با خود همراه کرده است.
این نگاه استراتژیک، ماحصل نشست سال گذشته ناتو است؛ نشستی که در آن برای نخستین بار نسبت به «چالش‌های نظام‌مند چین برای نظم بین‌المللی» هشدار داده شد. در آن دوره، رهبران اروپایی در برابر درخواست‌های آمریکا برای پرداختن به تهدیدهای استراتژیک چین مقاومت می‌کردند. آنگلا مرکل، صدراعظم پیشین آلمان، بخش اعظم 16سال حضور در قدرت را صرف ایجاد روابط با چین کرده بود. اما حمله روسیه به اوکراین، با توجه به حمایت چین از روسیه، رویکرد اروپایی‌ها را تا حد قابل توجهی تغییر داده است. روز یکشنبه، اولاف شولتز، صدراعظم آلمان، در نشست گروه 7در کنار جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا از تخصیص 600میلیارد دلار برای آغاز یک طرح جدید جهت مقابله با طرح «کمربند و راه» چین خبر داد. ناتو هم این هفته مفهوم استراتژیک جدیدی ارائه خواهد کرد؛ طرحی 10ساله که برای نخستین بار با هدف پرداختن به تهدید‌های چین ارائه می‌شود. در کنار اینها، سخنان اخیر لیز تراس، وزیر امور خارجه انگلیس، درباره ضرورت ایجاد یک چشم‌انداز جهانی در ناتو و مقابله با تهدیدهای موجود در منطقه جنوب شرق آسیا، نشان می‌دهد که غرب با محوریت ناتو به سمت مهار قدرت چین در حال حرکت است.

ناتو فراتر از اروپا
ناتو میراث به یادگار مانده از جنگ سرد است؛ پیمانی که در برابر شرق با هدف حفظ امنیت غرب ایجاد شده بود. شوروی فروپاشید اما غرب به رهبری آمریکا ترجیح داد ناتو به حیاتش ادامه دهد. ناتو مدت‌هاست که درحال گسترش سیطره خود فراتر از اروپاست. این ائتلاف ابتدا وارد خاورمیانه شد و سپس به افغانستان رفت تا در ناکامی 20ساله آمریکا در افغانستان سهمی داشته باشد. اما امروز ناتو در آسیا در حال عبور از خطی است که راه بازگشتی از آن وجود ندارد. جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا، در توضیح سخنان وزیر خارجه انگلیس گفته که آمریکا به‌دنبال ایجاد ناتویی جدید در منطقه اقیانوس آرام (پاسیفیک) نیست بلکه این سخنان حاصل ماه‌ها بحث و گفت‌وگو با متحدان آمریکا درباره تهدید‌های چین برای امنیت بین‌المللی و فراتر از منطقه جنوب شرق آسیاست. آمریکا شاید به‌دنبال ایجاد یک اتحاد نظامی در همسایگی چین نباشد اما در حال تبدیل کردن چین به مسئله ناتو است. همزمان، ‌آمریکا در حال مسلح ساختن استرالیا، ژاپن و کره‌جنوبی است و از آنها دعوت کرده تا به‌عنوان ناظر در نشست امسال ناتو حضور داشته باشند. پیش‌بینی برایند نهایی تمامی این تحولات غیرممکن است. آنچه مسلم است این است که بیشتر قدرت‌های غربی اکنون باور دارند پرده آهنین جدیدی از ماریوپول در اوکراین تا دریای سیاه، تنگه تایوان و جزایر سلیمان درحال شکل‌گیری است. در یک سوی این پرده، کشورهای اروپای غربی و متقاضیان پیوستن به ناتو در اروپا و متحدان آسیایی آنها مانند ژاپن، کره‌جنوبی و استرالیا قرار گرفته‌اند و در سوی دیگر آن دو قدرت بزرگ هسته‌ای، روسیه غنی از منابع و چین مسلح به فناوری و ثروت در کنار کشورهای حامی این دو قدرت.