زندان زدایی؛ اولویت رئیس دستگاه قضا

غلامحسین محسنی‌اژه‌ای از بدو تصدی ریاست قوه قضاییه در دهم تیرماه سال گذشته، ارتقای وضعیت زندان‌ها و زندانیان سراسر کشور را در زمره اولویت‌های خود قرار داده است.در دوره تحول و تعالی این قوه، رویکرد جهادی به مسئله زندان‌ و زندانیان و ساماندهی وضعیت زندان‌ها به‌صورت ویژه در دستور کار قرار گرفته است که این اقدامات را نمی‌توان با هیچ دوره‌ای از فعالیت قوه قضاییه مقایسه کرد. براساس گزارش‌های موجود؛ اشتغال‌زایی بیش از ۵۰ درصدی برای زندانیان، حمایت مادی و معنوی از خانواده‌های آنها با راه‌اندازی سامانه‌هایی نظیر حمایت، آزادسازی گسترده زندانیان در قالب عفوهای مناسبتی، اجرای طرح پایش و غربالگری زندانیان در زندان‌های کشور و نیز اعطای مرخصی‌های چندباره در راستای حفظ سلامت زندانیان در دوران کرونا و تشدید مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی از زندانیان برای مصون ماندن آنها از کرونا ازجمله اقداماتی است که در راستای طرح‌های تحولی در قوه قضاییه انجام شده است. با توجه به دیدگاه رئیس قوه قضاییه به موضوع ارتقای جایگاه زندان‌ها و تأکید به روسای زندان‌‌های کشور برای بهبود وضعیت در این مراکز، در مدت کوتاه تصدی رئیس جدید دستگاه قضا بر این قوه تاکنون 8بازدید میدانی از سوی قاضی‌القضات از زندان‌ها انجام شده است که در این سرکشی‌ها بر لزوم تحول رفتاری و ساختاری در حوزه زندانبانی و ارتقای وضعیت زندانیان تأکید شده است اقدامی که منجر به توجه بیشتر رؤسا و مسئولان قضایی به این حوزه شده و سبب شده در این مدت 25هزار بازدید تنها در 5ماه پایانی سال1400 انجام شود که این آمار از رشد 40درصدی نسبت به سال قبل از آن برخوردار بوده است.

تعطیلی 2زندان 
یکی دیگر از اتفاقات مهم رخ داده سال گذشته را می‌توان کاهش ورودی پرونده‌های قضایی به دادگستری‌ها دانست. براساس آمار ارائه شده از سوی مرکز فناوری اطلاعات و آمار قوه قضاییه در سال گذشته ورودی پرونده‌های قضایی به دستگاه قضایی 18درصد کاهش یافته است و منجر به تعطیلی 2زندان در شهرهای بافت در استان کرمان و بوشهر شده است. علاوه بر این، در همین مدت 80هزار زندانی نیز مشمول عفو شده و از زندان‌ آزاد شده‌اند‌ یا مشمول استفاده از مرخصی‌های بلندمدت، ارفاقی، تعلیق مشروط محکومیت و آزادی تحت نظارت سامانه الکترونیکی شده‌اند. علاوه بر این، تمام محکومان به حبس در زندان که واجد شرایط قانونی باشند و نیز تمام زندانیانی که صرفاً به‌دلیل عجز از پرداخت جزای نقدی در بازداشت هستند و دارندگان محکومیت‌های مالی که حداقل ۳ماه از مدت اقامت آنان در زندان گذشته است شامل مرخصی‌هایی شده‌اند که از سوی رئیس قوه قضاییه درقالب بخشنامه به روسای زندان‌ها ابلاغ شده است. اما در این دوره اقدامات ویژه‌ای برای زندانیان اقلیت‌‌های دینی انجام شد. پنجم دی‌ماه سال گذشته بود که به مناسبت فرارسیدن سال نوی میلادی و میلاد حضرت مسیح(ع)، حجت‌الاسلام والمسلمین محسنی اژه‌ای با صدور بخشنامه‌ای خطاب به واحد‌های قضایی و دادستان‌های سراسر کشور دستور اعمال مرخصی به‌مدت ۱۰روز برای محکومان مسیحی را صادر کرد. اقدامی جدید که تاکنون رخ نداده بود.

عفو محکومان؛ حتی امنیتی 
یک وجه برجسته در مقوله حمایت از حقوق زندانیان و محکومان که در پیشبرد رویکرد حبس‌زدایی مؤثر است، عفو محکومان مشمول و دارای شرایط لازم، است. در دوره تحول و تعالی بنا بر تأکید رئیس قوه قضاییه، موضوع عفو محکومان مشمول و دارای شرایط لازم، ازجمله محکومان امنیتی پیگیری شده است. در این راستا، سوم مردادماه، رئیس قوه قضاییه در محل کار خود با تعدادی از شهروندان و نیز خانواده‌های محکومان ناآرامی‌های آبان۹۸ دیدار کرد. رئیس دستگاه قضا در پایان این دیدار‌ها به مسئولان قضایی ذیربط مأموریت داد پرونده افرادی که در جریان ناآرامی‌های آبان۹۸ دستگیر شده‌اند، مجددا بررسی کرده تا افرادی که شرایط قانونی آزادی مشروط یا عفو و بخشودگی دارند مشمول عفو، بخشودگی یا آزادی شوند. آنطور که ذبیح‌الله خدائیان، سخنگوی سابق قوه قضاییه در روز سی‌ام بهمن سال گذشته در برنامه نگاه یک شبکه یک سیما اعلام می‌کند از ابتدای حضور محسنی ‌اژه‌ای در منصب ریاست دستگاه قضا، ٦٢٧٦مورد عفو اعم از آزادی زندانیان و تقلیل مجازات، ٦٣١٣نفر آزادی مشروط و ٥٦٠٠نفر مشمول تخفیف مجازات شده‌اند و علاوه بر این ٦٦٣هزار مورد مرخصی به زندانیان اعطا شده است. البته باید توجه داشت که این تسهیلات مشمول زندانیان جرائم خشن نمی‌شود.

رعایت حقوق زندانی و خانواده‌ آنان 
اما به‌دنبال اقدامات تحولی و جهادی در راستای ارتقای وضعیت و شرایط زندان‌ها و زندانیان در دوره تحول و تعالی، در ۲۱دی، سازمان زندان‌ها بخشنامه‌ای را صادر کرد که متضمن تقویت حقوق زندانیان و بازداشت‌شدگان و رعایت جنبه‌های اسلامی، اخلاقی و انسانی در برخورد با آنان بود. این دستورالعمل در قالب ۸ بند تدوین شد و علاوه بر تبیین حقوق زندانی در بدو ورود به بازداشتگاه و زندان از حیث تفکیک و طبقه‌بندی زندانیان از هم، بر ضرورت رعایت کرامت انسانی، سنجش وضعیت زندانی از حیث روانی و جسمی، توجه به ملاقات‌ زندانیان با اعضای خانواده، دسترسی به وکیل و نیز نحوه اعزام‌ زندانی به خارج از زندان، نحوه حضور در سلول‌ انفرادی، ممنوعیت شکنجه، رفتار تبعیض‌آمیز، اعمال سلیقه براساس سطح تمکن مالی زندانی، ممنوعیت تندخویی زندانبان، تسهیلات ویژه برای زندانیان زن، زنان باردار، مادران و اقلیت‌های دینی، ممنوعیت استفاده از پابند برای متهمان اعزامی به‌ویژه افراد زیر 18سال، ممنوعیت اجبار استفاده از پوشش چادر برای زنان و... مورد توجه قرار گرفت. رویکردهایی جدید که می‌تواند تأثیر بسزایی در بهبود وضعیت زندان‌ها، زندانیان، زندانبان‌ها و درنهایت بهبود وضعیت جامعه بر جای بگذارد.