‌میانکاله معلق میان نجات و تخریب

زهرا رفیعی- روزنامه‌نگار

«از هر طرف که رفتم، جز وحشتم نیفزود» این مصراع از حافظ، خلاصه آن چیزی است که در چند سال اخیر گریبان ذخیره‌گاه زیست کره میانکاله و خلیج گرگان را گرفته است. ساخت جاده، توسعه گردشگری با احداث هتل و اقامتگاه، پتروشیمی، لایروبی بدون ملاحظات زیست‌محیطی و حالا پروژه تعریض مجدد جاده‌ای که دستگاه قضایی به کلی با آن مخالف بود.
فروردین‌ماه امسال از سوی رئیس ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله نامه‌ای به مدیر عملیات «تسهیل تبادل آب بین خلیج گرگان و دریای خزر» با این مضمون نوشته شد؛ تا زمانی که الزامات زیست‌محیطی پروژه اجرایی نشده و نقشه و پلان اجرایی و نقشه‌های فنی ارائه نشده، عملیات لایروبی متوقف شود. استناد صحبت‌های این مقام سازمان حفاظت محیط‌زیست به نامه‌ای است که معاون محیط‌زیست دریایی به سازمان بنادر و دریانوردی نوشت و از مقامات استانی خواست، لایروبی برای کاهش اثرات منفی با رعایت پروتکل‌های زیست‌محیطی انجام شود.
عملیات لایروبی که در روزهای اخیر از سوی مقامات استان گلستان‌در خلیج گرگان کلید خورده، دقیقا در حساس‌ترین نقطه اکولوژیک این منطقه حفاظت‌شده اجرایی شده است. حر منصوری، فعال محیط‌زیست و دیده‌بان میانکاله دراین‌باره به همشهری می‌گوید: کسی مخالف تسهیل دسترسی آب دریا به میانکاله و خلیج گرگان نیست، ولی محلی که هم‌اکنون برای لایروبی و ایجاد کانال ایجاد کرده‌اند مشکلات زیست‌محیطی فراوانی را به وجود می‌آورد. پشته‌ای از خاک که در مجاورت کانال آشوراده ایجاد می‌شود ارتفاعی بین 1.5 تا 2متر خواهد داشت. با جابه‌جایی خاک، منطقه 100هکتاری رسوبی، منشأ ریزگرد در مناطق غربی استان گلستان و بندر ترکمن می‌شود. امکان کاشت گیاه در این منطقه به‌دلیل جنس رسوبی خاک و فاصله‌ای که از سطح آب ایجاد خواهد شد، وجود ندارد. گیاه شورپسند این منطقه سالیکورنیاست؛ ضمن اینکه منطقه بادخیز بوده و به‌راحتی بستر جابه‌جا شده تالاب، قابلیت ایجاد گردوغبار را دارد. جهت باد نیز در این منطقه از شمال‌غرب به جنوب‌شرق و به سمت بندرترکمن است. او معتقد است که اگر قصد تسهیل دسترسی آب خزر به خلیج گرگان و میانکاله وجود داشت، بهتر بود که از کانال چپ‌اوغلی این کار انجام می‌شد. کانال چپ‌اوغلی در منتهی‌الیه سمت شرق خلیج قرار دارد. حر منصوری می‌گوید: خاک بستر تالاب در بخش چپ‌اوغلی حاصلخیز است و قابلیت فروش به کشاورزان را دارد؛ ضمن اینکه به‌دلیل همجواری و دسترسی به بیرون منطقه حفاظت‌شده، دیگر نیازی به ماشین‌آلات بیشتر و دپوی رسوبات در منطقه نیست. دلیل اصرار مسئولان استان گلستان به لایروبی در محل جدید، دسترسی به دریاست. اهالی گلستان برای دسترسی به دریا باید به منطقه بهشهر و منطقه زاغمرز و از آنجا به ساحل خزر بروند؛ ضمن اینکه چندین پروژه گردشگری دریایی در حاشیه منطقه حفاظت‌شده در حال راه‌اندازی است.
گلستان برای توسعه گردشگری دریایی از طریق مجوز دادن به مراکز پرورش ماهی در قفس برنامه‌ریزی کرده است، اما آیا باید به قیمت دستکاری در امن‌ترین قسمت زیستگاه آشوراده این کار انجام شود؟ این فعال محیط‌زیست ریشه مشکلات را در اختلافات میان مدیریت سیاسی و محیط‌زیستی منطقه می‌داند و می‌گوید: اواخر دولت قبل دست مسئولان استان گلستان که فقط مدیریت سیاسی منطقه را برعهده داشتند برای مدیریت مسائل زیست‌محیطی بازتر شد و هم‌اکنون مسئولان حفاظت محیط‌زیست استان مازندران در تلاشند تا با کاهش چالش‌ها، کماکان از محیط‌زیست، ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله و خلیج گرگان حفاظت کنند. کانال چپ‌اوغلی همان کانالی است که بر اثر کم‌عمق شدن آن در سال گذشته عده‌ای شکارچی متخلف با پوشاندن چهره خود به منطقه حفاظت‌شده میانکاله هجوم برده و به سمت محیط‌بانان منطقه تیراندازی کردند. به‌نظر می‌رسد که لایروبی این کانال دسترسی متخلفان به آشوراده را حداقل به‌صورت فیزیکی کمتر کند. لایروبی کانال آشوراده به بهانه نجات میانکاله، در وسط بزرگ‌ترین کانون زمستان‌گذرانی پرنده‌ها در شمال شرقی اجرا می‌شود. موافقان لایروبی می‌گویند هدف‌شان از این طرح ارتقای کیفیت آب خلیج گرگان و همچنین افزایش آب تالاب از طریق تشدید ارتباط آبی بین دریا و تالاب است؛ این در حالی است که به اعتقاد علی کلانه، رئیس پناهگاه حیات‌وحش میانکاله برای هر دو بخش باید راهکارهای دیگری در پیش گرفته شود. او می‌گوید: برای کاهش آلودگی آب خلیج گرگان پیش از اینکه به فکر لایروبی و انتقال آب از دریا باشیم باید منبع آلودگی‌ها را کنترل کنیم. ورود فاضلاب و پساب از مناطق بالادست خلیج گرگان علت اصلی آلودگی است. ابتدا باید جلوی ورود آلودگی‌ها گرفته شود. مسئله بعدی اینکه مشکل خلیج گرگان و تالاب میانکاله هم‌اکنون آب شور نیست که بخواهیم با لایروبی کانال آب شور را وارد آن کنیم، بلکه به آب شیرین نیاز داریم که راه تأمینش رعایت حقابه محیط‌زیستی میانکاله از بالادست است. مطالعات و آزمایشی درباره میزان سمی بودن یا آلودگی رسوبات موجود در کانال انجام نشده تا پیش از دپو کردن این حجم زیاد از لای در زیستگاه، میزان آلودگی آن را بدانیم.

مکث
جاده دسترسی به دریا

موضوع دیگری که در سکوت خبری روزهای تعطیل رخ داد، تعریض جاده بندر ترکمن به آشوراده است که در سال97 زمزمه احداث آن شنیده شد و با مخالفت فعالان محیط‌زیست مواجه شد. در بازه زمانی که فعالان محیط‌زیست از اجرایی شدن این طرح شکایت می‌کردند، مدیران استان گلستان جاده‌ای به طول ۷۰۰متر و عرض ۱۰متر به‌سوی خلیج گرگان احداث کردند، اما با دستور مراجع قضایی ادامه ساخت این جاده متوقف شد. پس از صدور دستور توقف جاده دسترسی، شکایت حامیان محیط‌زیست همچنان ادامه داشت تا اینکه در خرداد1400 معاونت قضایی دادستان کل کشور دستور توقف کامل طرح گردشگری آشوراده را صادر کرد. شورای‌عالی معماری و شهرسازی هم مصوبه‌ای مستقل منتشر کرد که براساس آن استقرار هرگونه فضای اقامتی، پذیرایی، تجاری- خدماتی، ورزشی، تفریحی و فرهنگی در جزیره آشوراده ممنوع شده است. این مصوبه در تاریخ 28فروردین1400 توسط رئیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، امضا و خطاب به استاندار گلستان ابلاغ شده است. حالا دوباره بحث گردشگری در منطقه زنده شده است. در 14خرداد، پیمانکاران با بیل مکانیکی و سنگ‌ریزی به‌دنبال تعریض همان جاده‌ای برآمدند که منع قضایی برای احداث‌آن وجود داشت. به‌گفته حر منصوری، کسی که 20سال راهنمای اکوتوریسم در این منطقه است، هرگونه توسعه گردشگری سازه‌محور به ضرر گردشگری در این اکوسیستم خواهد بود. او به همشهری می‌گوید: من نمی‌توانم مخالف توسعه گردشگری در منطقه باشم؛ چون زندگی‌ام به گردشگری وابسته است. مسئله این است که نگاه به گردشگری کاملا سازه‌محور شده است و اصلا سازگار با این منطقه نیست. اکوتوریسم قوانین و مسائل خاص خود را دارد. نمی‌توان بیش از ظرفیت برد هر منطقه به آنجا توریست انبوه برد. قوانین اکوتوریسم را کمیته ملی طراحی می‌کند. وقتی قرار است منطقه‌ای را به‌دلیل ارزش‌های طبیعی در معرض خدمات‌دهی و بازدید همگان قرار دهیم، نباید دقیقا همان ارزش‌ها را نابود کنیم. دخالت سیاسیون در توسعه گردشگری باعث از بین رفتن ارزش‌های طبیعی میانکاله می‌شود. به‌نظر می‌رسد با روش‌هایی که آنها در پیش گرفته‌اند دیگر هیچ عامل جذابی در منطقه باقی نماند تا گردشگر برای دیدن آن به میانکاله برود. اگر پرنده‌ها به‌دلیل ریزگرد یا تردد زیاد انسان‌ها از منطقه بروند، گردشگر به چه دلیلی می‌خواهد به میانکاله و خلیج گرگان بیاید. اگر «کمیته ملی طبیعت‌گردی» بخواهد برای گردشگری در میانکاله مشاوره بدهد، ما هیچ ایرادی نمی‌گیریم.