اخلاق‌مداری و سیاستمداری

صفیه رضایی؛ روزنامه‌نگار

از نظر امام خمینی(ره) رابطه اخلاق و سیاست رابطه متقابلی است. این اخلاق است که به‌عنوان پلی متحرک اندیشه سیاسی امام را به سمت ایجاد ساختارهای سیاسی جدید بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می‌برد. از سویی برای عمل به قوانینی چون عدالت و رفع و دفع ظلم و جور، وجود مجری و تشکیل حکومت ضروری است و از سوی دیگر دستگاه‌های حکومتی و مسئولین موظف به مراعات اخلاق اسلامی هستند. از طرف دیگر، سیاست اخلاقی در اندیشه امام آرمان‌گرایی صرف نبوده، بلکه آن حضرت با تاسیس جمهوری اسلامی و رهبری آن، اخلاق را سیاسی و سیاست را اخلاقی کرد. وقوع انقلاب اسلامی تحت‌تأثیر شخصیت اخلاقی – سیاسی امام(ره) واکنشی بود به بحران اخلاقی و سیاسی زمانه. امام(ره) در عرصه داخلی، از منظر احیاگرایانه بر مقیاس‌های دینی - اخلاقی به پاکسازی نظام سیاسی اخلاق‌زدا پرداخت و جامعیت علمی، عدالت و منش اخلاقی حاکمان مسلمان را مطرح کرد. در عرصه خارجی نیز سیاست نه شرقی نه غربی را که مبتنی بر اصول اخلاقی – اسلامی است، سرلوحه سیاست خارجی و روابط دیپلماتیک قرار داد. در نتیجه حضور فعال و مستمر امام(ره) در صحنه حیات اجتماعی – سیاسی ایران و رهبری انقلاب، هدفی جز اخلاقی کردن سیاست نداشت.
اخلاق عملی امام در واقع، ماهیتی انعطاف‌پذیر براساس مقتضیات زمان و مکان و درک اجتماعی و در چارچوب ارزش‌های دینی و اعتقادی دینی دارد. همچنین اخلاق براساس رابطه تلازمی بین وجوه مختلف سیاست، اقتصاد و فرهنگ بنا شده است. این رابطه تلازمی در همه حوزه‌های ساختاری و کارگزاری ضامن مشروعیت نظام سیاسی است. از منظر امام کارکرد پل محرک اخلاقی این است که اگر پل محرک اخلاق، نظام فرهنگ، سیاست، اقتصاد و... را به هم متصل کند و ارزش‌های نظام فرهنگی را در ساختارها و کارگزارهای نظام اقتصادی بازتاب دهد، در آن صورت رویکرد ایجابی و مثبت در جامعه ایجاد و به شکل‌گیری و ماندگاری ارزش‌ها منتهی می‌شود. این پل محرکه اخلاق دارای شاکله‌ای چرخشی است که در طول زمان فرایند انتقال ارزش‌ها از نظام فرهنگی به نظام اقتصادی، سیاسی را انجام می‌دهد و استمرار این فرایند، به بازتولید مشروعیت نظام سیاسی و ارتقای کارآمدی آن منجر می‌شود. در واقع اخلاق به‌عنوان یک پل محرک دوطرفه این قابلیت را دارد که با تأثیرگذاری و پایداری بین اجزا، موجبات کارآمدی نظام سیاسی را استحکام بخشد و تجربه این روش در دوران مبارزاتی انقلاب اسلامی مؤید این مطلب است. اخلاق محوری امام به بازتولید مشروعیت نظام سیاسی و ارتقای کارآمدی آن و افزایش سطح مشارکت، مقاومت، اعتماد ملی، نشاط فرهنگی و امید به آینده منجر شد. بر این اساس می‌توان گفت پل محرک اخلاق، عامل پیوند‌دهنده‌ای است که روندهای حاصل از آن بر انسجام درونی می‌انجامد.