ساماندهی تازه برای رقیب سابق سینمای ایران

مسعود پویا  - روزنامه‌نگار

در شرایطی که سال‌هاست چیزی به‌نام اکران فیلم خارجی، تقریبا موضوعیت ندارد و در این سال‌ها صرفا شاهد نمایش تک‌سانس و محدود آثار خارجی در برخی پردیس‌ها بوده‌ایم، قرار است شاهد تحولی در این زمینه باشیم. این خبری است که به نقل از شورای راهبردی اکران منتشر شده: «با توجه به پیگیری و تقاضای تعدادی از سینماگران درباره اکران فیلم‌های خارجی مقرر شد «گروه تحقیق و ارزیاب متخصص» در این زمینه مطالعات دقیق و تخصصی را انجام دهند و پس از بررسی ابعاد مختلف و درنظر داشتن همه جوانب مثبت و منفی این موضوع، در آینده نسبت به انجام آن و احتمالا شیوه‌نامه اجرایی تصمیم‌گیری و اقدام شود.» 
هنوز ترکیب این گروه تحقیق و تفحص معلوم نشده و مشخص نیست که این گروه با چه اعضایی تشکیل خواهد شد و با چه رویکردی سراغ موضوع اکران فیلم خارجی خواهد رفت. اما می‌شود حدس زد که مثل همه این سال‌ها عده‌ای از تهیه‌کنندگان نگرانی‌شان را از اکران گسترده فیلم خارجی و آسیبی که از این موضوع به سینمای ایران خواهد رساند، باز هم اعلام خواهند کرد. در این 4دهه هر وقت صحبت از اکران فیلم خارجی به میان آمده طیفی از سینماگران داستان تکراری ورشکستگی سینمای ایران در دهه۵۰ را روایت کرده‌اند؛ ماجرایی که در دهه۶۰ دست بخش خصوصی را در این حوزه کوتاه کرد و همه‌‌چیز را تحت کنترل دولت درآورد تا سینمای ایران بدون حضور جدی‌ترین رقیبش در سال‌های قبل از انقلاب، بتواند رشد کند؛ ماجرایی که همیشه روایتش مانع از اکران گسترده فیلم خارجی شده این است: در دهه۵۰ ورود بی‌رویه فیلم‌های خارجی و ارزان‌تر تمام‌شدن خرید و دوبله این فیلم‌ها نسبت به تولید فیلم ایرانی، سینمای فارسی را به ورشکستگی کشاند. جوری که تولیدات بخش خصوصی از میانه‌های دهه۵۰ به‌شدت کاهش یافت چون نسبت به وارد‌کردن فیلم خارجی هم گران تمام می‌شد و هم بازگشت سرمایه‌اش به هزار اما و اگر وابسته بود. در آن سال‌ها کمپانی‌های مهم در ایران دفتر نمایندگی داشتند و شاخص‌‌ترین فیلم‌های روز دنیا در سینماهای تهران و برخی شهرستان‌ها به نمایش درمی‌آمدند. فیلم‌هایی چون «پدرخوانده»، «راننده تاکسی»، «دیوانه از قفس پرید» و.... اما نکته اینجا بود که تماشاگر فیلم‌های مطرح و اسکاری اساسا مخاطب هدف سینمای بدنه ایران نبودند. 
رقیب سینمای فارسی انبوه فیلم‌های هندی، کمدی‌های ایتالیایی و اکشن‌های آسیای جنوب شرقی (موسوم به فیلم‌های کاراته‌ای) بودند؛ فیلم‌هایی که با رایت ارزان‌قیمت خریداری و به سرعت دوبله می‌شدند و به نمایش درمی‌آمدند. در فاصله سال‌های ۵۸ تا ۶۲ در یکی از متنوع‌ترین دوران اکران فیلم خارجی، همه‌جور فیلمی در سینماها به نمایش درمی‌آمد. از فیلم‌های سیاسی سابقا ممنوع چون فیلم «زد» تا مورد عجیبی چون ملودرام «دختر گلفروش» محصول کره‌شمالی و فیلم هندی محبوبی چون «شعله» تا انبوهی فیلم قدیمی آمریکایی که از انبارها بیرون کشیده شده بودند. در این سال‌ها هم تعداد تولیدات ایرانی روز انگشت‌شمار بودند و هم آثار قابل نمایش بازمانده از گذشته اندک بودند. از سال۶۲ که مدیریت منسجمی در رأس هدایت سینمای ایران قرار گرفت، اکران فیلم خارجی هم در راستای حمایت از تولید داخلی کنترل شد.
پس از آن هر وقت زمزمه اکران فیلم‌های روز سینمای جهان به گوش رسید، گروهی از تهیه‌کنندگان و کارگردان‌ها، پای داستان ورشکستگی سینمای ایران در دهه۵۰ را پیش کشیدند؛ چنان‌که در ابتدای دهه۷۰ سر اکران فیلم اسکاری «رقص با گرگ‌ها» مخالفت‌های زیادی توسط همین گروه در رسانه‌ها منتشر شد. در این سال‌ها که اکران فیلم خارجی به‌صورت محدود، باری به هر جهت و بی‌خطر دنبال شده، سینمای ایران رقیبان بسیار قدرتمندتری یافته که تقریبا از پس هیچ‌کدامشان برنیامده؛ از انبوه برنامه‌ها و سریال‌های تلویزیونی تا دسترسی آسان به هر فیلم و سریال روز خارجی و داخلی و..‌‌. ولی هنوز هم دشمن اصلی همان اکران فیلم خارجی است. دلیلش هم فضایی است که از ظرفیت نمایشی کشور اشغال می‌کند؛ فضایی که تهیه‌کنندگان ایرانی ۴دهه است به در اختیار داشتن تقریبا تمامش عادت کرده‌اند و حاضر نیستند سالن‌های سینما در اختیار فیلم خارجی قرار گیرد مگر به‌صورت بسیار محدود؛ یعنی همان چیزی که در این سال‌ها اتفاق افتاده است. اما چه فضایی در این سال‌ها در اختیار فیلم خارجی قرار گرفته است؟ در میانه‌های دهه۹۰ در نظام‌نامه اکران، فصلی هم برای ساماندهی اکران فیلم خارجی درنظر گرفته شد. براساس این نظام‌نامه پردیس‌‌های دارای 3 تا 7 سالن امکان اکران فیلم خارجی در 2سانس فوق‌العاده را داشتند و پردیس‌های دارای 7سالن و بیشتر اجازه اختصاص کامل یک سالن با ظرفیت کمتر از ١٥٠صندلی را هم پیدا کردند. مؤسسه رسانه‌های تصویری هم به‌عنوان تأمین و توزیع فیلم خارجی برای اکران معرفی شد. پس از یک‌سال اجرای این نظام‌نامه و اکران چند فیلم خارجی در سینماها در طول سال۹۷، دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهش‌های مجلس در قالب گزارشی تحلیلی به بررسی عملکرد سازمان سینمایی در این حوزه و نیز اعلام نظر درباره تهدیدها و فرصت‌های اجرای فراگیرتر این طرح پرداخته است. دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «اکران فیلم‌های سینمایی خارجی در سینماهای کشور» به موضوع اکران فیلم خارجی و تبعات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آن پرداخته است. پس از بحث‌های مفصلی که در سال۹۶ نسبت به موضوع مناقشه‌برانگیز اکران فیلم خارجی در رسانه‌ها به‌وجود آمد، سازمان سینمایی اکران فیلم خارجی را طی دستورالعملی برای سال۹۷ اجرایی کرد و در سال۹۸ این طرح به‌صورت آزمایشی در برخی سینماهای کشور اجرا شد. پس از آن هم کرونا همه‌‌چیز را در حوزه اکران تحت‌تأثیر قرار داد. باید دید آیا شورای راهبردی اکران می‌تواند تغییری در ماجرای اکران فیلم خارجی ایجاد کند یا خیر؟

مکث

مخالفان اکران فیلم خارجی چه می‌گویند؟ 
معمولا گروه ثابتی از تهیه‌کنندگان سینمای ایران به‌عنوان مخالف اکران گسترده فیلم خارجی در این رابطه اظهارنظر می‌کنند. به‌عنوان نمونه، نظر 2تهیه‌کننده قدیمی را در این رابطه به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان می‌خوانید. 
   حسین فرحبخش: در شرایطی که تهیه همه فیلم‌های خارجی برای مردم آسان و امکان‌پذیر است، چه دلیلی دارد فرصت اکران فیلم خودمان را بگیریم؟ در سال۱۳۵۶ سینمای ایران ۱۱۰ فیلم ایرانی تولید می‌کرد، اما با ورود فیلم‌های خارجی تولیداتمان به ۱۳فیلم رسید؛ همین رویه سینمای ایران را تا مرز ورشکستگی کشاند. حال امروز باز هم با چنین تصمیم غلطی می‌‌خواهند همان اتفاق را تکرار کنند. توجیهی که امروز برای نمایش فیلم‌های خارجی می‌آورند، پیشرفت سینما و فیلمسازان است. به‌نظرم این تفکر به‌شدت اشتباه است؛ مگر تا قبل از این اکران‌ها فیلمسازان فیلم‌های خارجی را نمی‌دیدند و در دسترسشان نبود که امروز دست به گریبان چنین توجیه کوته‌فکرانه‌ای شدند؟ بسیاری از شهرستان‌های ما سینما ندارند؛ مسئولان به جای اینکه هزینه‌های هنگفتی را برای خرید فیلم‌های خارجی خرج کنند، سالن‌های سینما را در تهران و شهرستان‌ها افزایش دهند که آنها هم بتوانند از دیدن فیلم‌های ایرانی لذت ببرند. 
   غلامرضا موسوی: اکران فیلم‌های خارجی در پردیس‌‌های سینمایی کاری بسیار اشتباه است و با این حرکت نه‌تنها پیشرفتی صورت نمی‌گیرد، بلکه فیلم‌‌های ایرانی خودمان هم پشت در‌ اکران می‌ماند و این کار تیشه به ریشه سینمای ما می‌زند.