وزن‌کشی سیاسی در انتخابات هیأت رئیسه مجلس

حمیدرضابوجاریان، روزنامه‌نگار

میان نمایندگان مجلس، چهره‌های سرشناس اصولگرای زیادی حضوردارند؛ چهره‌هایی که هرکدام به طیف‌های خاصی از جریان اصولگرایی وابستگی دارند. جریان‌هایی مانند نیروهای انقلاب اسلامی، جبهه پایداری، مدیران موسوم به احمدی‌نژادی‌ها و نیز گروه‌های اصولگرای سنتی نزدیک به موتلفه اسلامی که ترکیب کلی جریان اصولگرا را شکل می‌دهند. درکنار اصولگرایان؛ طیفی از نیروهای سیاسی که خود را مستقل می‌نامند نیز در مجلس حضوری فعال دارند که مواضع‌شان در برخی موارد به اصولگرایان و در برخی موارد نیز به اصلاح‌طلبان نزدیکی دارد اما، این نمایندگان به شکل رسمی تابلوی جریان سیاسی را به‌دست نمی‌گیرند.  نیروهای جریان اصلاح‌طلب گرچه با تعداد کمتر اما در پارلمان حضور دارند و این نگاه سیاسی را نمایندگی می‌کنند. ترکیبی که سبب شده است ازمیان 290نماینده راه یافته به مجلس، 222نفر را اصولگرایان ومابقی را مستقلان و اصلاح‌طلبان تشکیل دهند.

هیأت رئیسه؛ دماسنج فضای سیاسی مجلس
گرچه موضوع برگزاری سالانه انتخابات هیأت رئیسه مسئله جدیدی درنهاد قانونگذاری نیست اما، با نزدیک شدن به خرداد هرسال و زمان برگزاری انتخابات هیأت رئیسه شاهد برخی رقابت‌های سیاسی وحاشیه‌ها پیرامون آن هستیم؛ حاشیه‌ها و رقابت‌هایی که سبب شده است این سؤال در اذهان عموم ایجاد شود که چرا نمایندگان را تا این اندازه درگیرخود می‌کند؟ نماینده ادوارمجلس و مشاور رئیس سابق مجلس شورای اسلامی در پاسخ این سؤال به همشهری می‌گوید: اصل رقابت میان نمایندگان یا جریان‌های سیاسی داخل مجلس برای رسیدن به جایگاه هیأت رئیسه موضوع ناپسندی نیست چراکه جایگاه هیأت رئیسه هم کارکردهای شخصی برای نماینده دارد و هم می‌تواند وزن و جایگاه مجلس را نزد افکارعمومی نشان دهد. منصور حقیقت‌پور با بیان اینکه ترکیب هیأت رئیسه نشان می‌دهد که کدام جریان‌های سیاسی یا حتی منطقه‌ای وزن بالاتری در مجلس دارند، ادامه می‌دهد: اعضای هیأت‌رئیسه به شکل مستمر در جریان مسائل کلان کشور قرار می‌گیرند و به این دلیل گروه‌های سیاسی تلاش می‌کنند عضوی از آنان درهیأت رئیسه باشد تا به این شکل در جریان امورات کشور قرار بگیرند. این موضوع می‌تواند یک جریان سیاسی را در مجلس در مقابل دیگر رقبا در موقعیت دست بالاتر قرار دهد و جایگاه آن گروه را مقابل دیگرجریان‌ها ارتقا دهد.

کارکرد هیأت رئیسه خارج از پارلمان 
به هرتعداد که پارلمان تعداد نماینده بیشتری داشته باشد، تعداد آرا و نظرات آنان درباره یک موضوع مشترک نیزممکن است متفاوت و بعضا با یکدیگر متضاد باشد و به این دلیل، نمی‌توان نوع نگاه مجلس به یک طرح، لایحه یا مسائل کشور را به شکل دقیق در قالب گفت‌وگو با تک‌تک نمایندگان شناخت. درچنین شرایطی است که جایگاه هیأت رئیسه اهمیت و کارکرد تازه‌ای به‌خود می‌گیرد. اظهارنظراعضای هیأت رئیسه مجلس را می‌توان نشان‌دهنده نگاه کلی مجلس به یک موضوع دانست. مسئله‌ای که منصور آرامی، نماینده بندرعباس آن را تأیید می‌کند و به همشهری می‌گوید: براساس قانون اداره امور مجلس برعهده هیأت رئیسه است و به این دلیل، اعضای هیأت رئیسه مجلس ارتباط تنگاتنگی با نمایندگان و دیدگاه‌های آنان در مورد مسائل مختلف کشور دارند. چنین شرایطی سبب آشنایی اعضای هیأت رئیسه با تفکرات درون مجلس درباره موضوعات مختلف می‌شود. چنین ویژگی سبب می‌شود، برآیند کلی نظرات نمایندگان در اختیار اعضای هیأت رئیسه قرار بگیرد و آنان به استناد این موضوع بتوانند از نگاه نمایندگان در بیرون از مجلس و درجلسات مختلف دفاع کنند. به‌گفته آرامی، چنین نقشی در هیأت رئیسه یا مجموعه اداره‌کننده اغلب مجالس کشورها وجود دارد. او به نقش مهم دیگر هیأت رئیسه نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: ممکن است عده‌ای با زیر سؤال بردن جایگاه نمایندگان و مجلس در میان افکار عمومی تلاش کنند که جایگاه نهاد قانونگذاری زیر سؤال برود. این امکان نیز وجود دارد که به نماینده‌ای توهین شود که در چنین شرایطی، هیأت رئیسه وظیفه دفاع از جایگاه مجلس را برعهده دارد و نسبت به موضوع ورود می‌کند. ورود هیأت رئیسه به چنین موضوعاتی به‌معنای ورود مجلس به مسئله است و به این دلیل، پاسخگویی افراد و نهادهایی که جایگاه یا ‌شأن مجلس و نمایندگان آن را زیر سؤال می‌ببرند با سرعت و حساسیت انجام می‌شود.

جهت‌دهی به آرای نمایندگان؛ ناممکنی که ممکن است 
یکی از موضوعاتی که در اذهان عمومی و برخی فعالان سیاسی مطرح می‌شود، نقش هیأت رئیسه مجلس در جهت دادن به آرای نمایندگان است. گرچه درقانون اساسی نماینده‌ای نمی‌تواند حق رأی خود را به فرد دیگری واگذارکند اما، جایگاه هیأت رئیسه در مرتبه‌ای قرار می‌گیرد که برخی آن را عاملی برای تغییر رأی یک نماینده یا نمایندگان می‌دانند. منصور حقیقت‌پور در پاسخ به این سؤال همشهری درباره اینکه آیا اعضای هیأت رئیسه می‌توانند با عملکرد خود به آرای دیگر نمایندگان جهت دهند، این موضوع را رد می‌کند اما، به مسئله مهم دیگری اشاره می‌کند: هیأت رئیسه تنها می‌تواند بررسی لوایح یا طرح‌ها را به تأخیر بیندازد اما نمی‌تواند آرای نمایندگان را جهت دهد اما، رئیس مجلس به‌دلیل نفوذ کلامی که میان نمایندگان دارد قادر است از این توانایی خود برای ترغیب نمایندگان به رأی دادن یا ندادن به طرح یا لایحه‌ای استفاده کند. از این‌رو است که قرارگرفتن فردی در جایگاه ریاست مجلس می‌تواند علاوه بر جایگاه ریاست قوه مقننه و همنشینی با سران قوای دیگر، از اهمیتی بالا برخوردار باشد.