نگاه
زنان واقف؛ ایرانی نمادهای نیازسنجی و ابتکار
اندیشه‌هایی نوآور و خیراندیش
زکیه عاقلی؛ تاریخ‌پژوه
شاید بهتر باشد که در باب موضوع یادداشت، از این نکته آغاز کرد که حضرت آیت‌الله جوادی آملی از مراجع تقلید حاضر، در متن وقفنامه زمین ارثی خود برای حوزه علمیه آمل، چنین مرقوم کرده‌اند: «مال در اسلام، نماد اقتصاد است و تأثیر آن در حریت یک امت و استقلال یک ملت، به قدری است که [خداوند] سبحان از آن به قیام، ایستادگی و مقاومت در برابر حوادث یاد کرد (و لا توتوا السفهاء اموالکم التی جعل‌الله لکم قیاما) و فرد یا جامعه فاقد مال را، از آن جهت فقیر می‌گویند که ستون فقرات آنها شکسته و توان قیام در برابر نظام سلطه و استکبار یا طغوای محروم از تقوی را ندارد...».
ایشان بر این مبنا، وقف را که مزایای اقتصادی فراوانی برای امت اسلام دارد، مقدس شمرده‌اند ولی عظمت آن را، به‌دلیل دیگری یعنی نیت خالص و به قصد نزدیکی به خدا دانسته‌اند؛ «وقف که نموداری از این رهنمود حیات مستمر است، راز تداوم آن تنها این نیست که اصل آن ثابت و در آمد آن سیال است بلکه قصد قربتی که در آن معتبر و اعمال می‌شود و از این منظر در بخش عبادت‌های مالی فقه امامیه قرار دارد، مایه پایداری آن خواهد بود. نهاد وقف همانند به بارآوردن فرزند صالح، سالک و داعی، محبوب و ماناست چنان‌که همسان سنت صحیح و ماندگار است، لذا این امور در کنار هم قرارگرفته‌اند... .»
حال بر این اساس، باید به نیت‌های پاک واقفان به‌ویژه بانوان واقف، برای کمک به نیازمندان و ارتقای سطح علمی مسلمانان و رشد دانش دینی، رفاه عمومی و نیازهای هموطنان‌شان در طول تاریخ ایران‌زمین آفرین گفت. با این همه باید انصاف داد که اگر در تاریخ بیشتر نام زنان درباری به‌عنوان واقف ثبت شده است، قطعا به این معنا نیست که سایر اقشار بانوان، سهمی در سنت حسنه وقف نداشته‌اند، بلکه این موضوع به این دلیل بوده است، که بانوان درباری از تمکن مالی بالاتری نسبت به عموم بانوان هم‌عصر خود برخوردار بوده‌اند وگرنه قدرمسلم بانوان بسیاری بوده‌اند که در اعصار مختلف تاریخ ایران، اموال و املاک خود را (هرچند به میزان کم) وقف برآورده‌شدن نیاز مردم کرده‌اند ولی به‌علت عدم‌ثبت وقفنامه یا عدم‌نگهداری صحیح از وقفنامه‌های ایشان، امروز ردپای آنها در تاریخ کمتر دیده شود. این موضوع در عداد سایر وقایعی است که در تاریخ گذشته ایران، اسناد مکتوب آن کمتر مورد صیانت قرار گرفته است. با این همه با گسترش ارتباطات و رسانه‌ها در دهه‌های اخیر، انبوه اسناد ثبت‌شده از وقفنامه‌های بانوان در سازمان اوقاف، نشان می‌دهد که بانوان بسیاری از اقشار متمکن، متوسط مالی و حتی از اقشاری که تمکن مالی آنچنانی نداشته، با وقف اموال و املاک خود در این عرصه ورود کرده‌اند و همچنان به این اقدام دینی و انسانی، رغبت نشان می‌دهند.
جالب است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، علاوه بر رشد فراوان وقفیات، شاهد تنوع انواع وقف، با نیات بعضا متفاوت و جالب بانوان واقف نیز بوده‌ایم؛ از ساخت و وقف مجتمع‌های درمانی و آموزشی، تا وقف یک سیم‌کارت و گوشی تلفن همراه برای انجام کارهای فرهنگی در یک بقعه متبرکه! از وقف یک دستگاه بلندگو برای جلسه قرآن زنانه محله تا وقف یک خانه توسط مادر یکی از شهدای دفاع‌مقدس، برای گسترش فعالیت‌های فرهنگی بسیجیان یک مسجد. از وقف یک منزل در خرمشهر برای حمایت از تحقیقات و پژوهش‌های دانشمندان جوان ایرانی در رشته انرژی هسته‌ای، تا وقف یک خانه در جمکران برای گسترش فرهنگ مهدویت. از وقف 100درخت یک باغ برای تامین هزینه ازدواج طلاب در کرمان تا وقف یک مغازه برای گسترش فرهنگ کتابخوانی. این همه نمادی از اندیشه مبتکر و ذوق سرشار زنان فرهیخته کشورمان به شمار می‌رود؛ نیت‌هایی که نشان می‌دهد بعد از انقلاب و تاسیس نظام اسلامی، بانوانی از اقشار گوناگون، با ابتکار و شناسایی مسائل و نیازهای اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی اطراف خود [در حد توانایی مالی شخصی]، سعی کرده‌اند علاوه بر باز‌کردن گره‌ای از مشکلات مردم و کشور، باقیات و صالحاتی از خویش برجای بگذارند و در راستای توسعه این فرهنگ و سنت حسنه، کوشش کنند.
