سیاست‌های اصلاحی و ماجرای خودکفایی

یکی از بحث‌هایی که بر سر چند و چون سیاست تحول یارانه‌های محصولات کشاورزی وجود دارد طرح این مطلب است که « ما که سال‌ها صحبت از خودکفایی و بی‌نیازی در محصولات کشاورزی و به‌ویژه گندم داشتیم؛ چرا یکباره جنگ اوکراین و روسیه در امنیت غذایی ما تأثیرگذار شد؟یا شعار خودکفایی و خوداتکایی بیهوده است و ما در تامین نان نیز توانا نیستیم!»
به گزارش همشهری،  در بررسی و پاسخ به این مسئله باید چند نکته را از نظر گذراند؛ نخست اینکه خودکفایی یا خوداتکایی به معنی بی‌نیازی از دیگر کشورها آن هم در شرایط فعلی جهانی نیست، در واقع هیچ کشوری در جهان نمی‌تواند ادعا کند که بی‌نیاز از دیگر کشورها است؛چرا که کشورها در گردونه‌ای از وابستگی به همدیگر هستند که اتفاقا در این میان با هم تعامل دارند. از این‌رو وقتی بحث خودکفایی و خوداتکایی می‌شود به معنی انزوا نیست بلکه به معنی توانمندی در حل چالش‌ها و تامین زنجیره تامین است. این توانمندی را تمامی کشورها با هر گفتمانی دنبال می‌کنند. چرا که دنیای امروز با وجود تعاملی بودن رقابت پذیر نیز است. بنابراین توانمندی و توانمند‌سازی‌ در راستای اصل خودکفایی و خوداتکایی دنبال می‌شود که از اصول سیاست‌های پذیرفته شده ما نیز است.
نکته دیگر اینکه کشورهای اروپایی نیز از ماجرای جنگ روسیه و اوکراین متاثر شده‌اند. از این‌رو دولت‌ها در یک چیدمان و موازنه تصویر شده از همدیگر تأثیر می‌پذیرند و این خاصه کشور ما نیست.
به علاوه اینکه سیاست‌های اصلاحی یارانه‌های محصولات کشاورزی گندم و آرد تنها مربوط به مسئله کمبود نیست که مربوط به عزم دولت برای اجرای سیاست‌های تحول اقتصادی و کوتاه کردن دست دلالان و رانت خواران است. علیرضا نظری، نماینده مجلس در این زمینه معتقد است: «هم‌اکنون ۲ الی ۳میلیون تن محصول غله‌ای یا به خارج از مرزها منتقل و یا برای خوراک دام در دامداری‌ها استفاده می‌شود و این بی‌انضباطی در شرایطی که در اقصی نقاط دنیا با کمبود غلات روبه‌رو هستند، خسارت بزرگی به کشور وارد می‌کند.»
نکته دیگر اینکه اصلاح گری دولت همگام با دیگر نهادهای قانونگذار انجام می‌شود و قطعا در این زمینه کار کارشناسی شده است تا مردم آسیب نبینند. اما قیاس سیاستگذاری‌های اصلاحی با اصل خودکفایی یا طرح این مسئله که ما وابسته به محصولات غذایی کشورها هستیم صحیح نیست. چرا که به‌وضوح دیده شده که چگونه ثروت غذایی ما دست دلالان و قاچاقچیان به بیرون از مرزها می‌رود. محمد صفایی، نماینده مجلس در این زمینه معتقد است: «دولت با مدیریت صحیح ارز ترجیحی و اصلاح یارانه‌های پنهان دست دلالان و سودجویان را قطع خواهد کرد تا یارانه پنهان به اقشار کم درآمد اختصاص یابد. البته دولت باید بتواند به نحو احسن این موضوع را مدیریت کند تا اقشار کم‌درآمد در این ماجرا آسیب نبینند.طبیعی است که برخی افراد سودجو در موضوع تخصیص یارانه به کالاهای اساسی سوءاستفاده می‌کنند.»
نکته مهم‌تر اینکه سیاست‌های اصلاحی می‌تواند در راستای گفتمان خودکفایی و خوداتکایی تفسیر شود. به این معنی که سیاست‌های اصلاحی می‌تواند در بلندمدت چارچوب‌های سیاستگذاری را تصحیح و زمینه تخصیص صحیح منابع را تا جایی فراهم کند که اتفاقا خودکفایی و خوداتکایی نیز محقق شود. ضمن آنکه اصلی‌ترین بحث در خودکفایی، عدالت است. به‌عبارتی خودکفایی و خوداتکایی در تامین محصولات آنجایی مهم است که بتواند بستر‌ساز برابری همه‌جانبه باشد.
به علاوه آنکه شاید در مقاطعی بعضی دولت‌ها در برخی از اقلام اعلام خودکفایی یا بی‌نیازی کنند و در مقاطعی به‌دلیل تغییرات جوی، مصرف بی‌اندازه، نبود تراز واردات و صادرات و شرایط بین‌المللی نیاز به تصحیح زنجیره تامین باشد. از این‌رو نمی‌توان گفت شعار خوداتکایی و خودکفایی بیهوده است یا دولت نمی‌تواند ضامن امنیت غذایی باشد. ضمن آنکه باید درنظر گرفت که سیاستگذاری‌های دولت‌های گذشته باعث شده که نابسامانی ایجاد شود. محسن زنگنه، نماینده مجلس معتقد است: «ارز ترجیحی سیاست غلطی بود که دولت قبل بنای آن را گذاشت و هزینه زیادی را کشور پرداخت کرد و می‌کند.»
بدیهی است که تلاش دولت ایجاد عدالت، رفع نابرابری و معیشت عامه است. حالا دولت می‌خواهد اقدامی جراحی گونه انجام دهد که قطعا تبعات کوتاه‌مدت و تأثیرات میان‌مدت و بلندمدت خواهد داشت. از این‌رو هرگونه کنش سیاستی به معنی ناتوانی یا بیهوده بودن برخی شعارها و گفتمان‌ها نیست. بلکه گفتمان‌ها باقی می‌مانند و رویه‌ها تغییر می‌کنند.