کالبدشکافی یک کتاب

آرش نهاوندی-روزنامه‌نگار

کتاب «کالبدشکافی ترور» که خسرو صبری آن ‌را به فارسی برگردانده و توسط انتشارات نشر نو به چاپ رسیده، ازجمله متأخرترین آثار اندرو سینکلر، نویسنده، مورخ، زندگینامه‌نویس، منتقد و فیلمساز بریتانیایی است. او علاوه بر نویسندگی و فیلمسازی در زمینه آکادمیک نیز فردی شناخته‌شده است. او فیلمنامه‌های زیادی را نیز به نگارش درآورده است. کتاب «ارنستو چه‌گوارا» ازجمله آثار اندرو سینکلر است که خوانندگان فارسی‌زبان نسبت به آن اقبال بسیاری نشان داده‌اند. این کتاب یک‌بار با نام «ارنستو چه‌گوارا» با مقدمه‌ای از ژان پل سارتر به ترجمه حیدرعلی رضایی توسط انتشارات خوارزمی و بار دیگر با عنوان «ارنستو چه‌گوارا» به ترجمه شهریار خواجیان توسط انتشارات آشیان، به فارسی برگردانده شده است. اندرو سینکلر اما در کتاب کالبدشکافی ترور در یک گستره وسیع تمدنی، از شرق تا غرب، شیوه‌ها و تفکرات تروریستی را در شکل‌های گوناگون می‌کاود و نشان می‌دهد سرشت ترور از روزگاران قدیم تا به امروز یکسان بوده است. کالبدشکافی ترور با ارائه جزئیاتی مفصل و دقیق، تصاویر قساوت در تاریخ بشر را ترسیم می‌کند؛ از نابودی کارتاژ به‌دست رومیان تا انهدام انتحاری مرکز تجارت جهانی در نیویورک. گفت‌وگویی با خسرو صبری، مترجم کالبدشکافی ترور درباره اندرو سینکلر و این رمان انجام داده‌ایم که درپی می‌آید.

شما با اندرو سینکلر و آثارش از طریق دیدن فیلم‌ها یا خواندن کتاب‌های ایشان آشنا شدید؟ زمینه ترجمه اثر کالبدشکافی ترور چگونه در ذهن شما شکل گرفت؟
 آشنایی من با اندرو سینکلر از طریق کتاب چاپ‌شده‌اش توسط انتشارات خوارزمی به‌نام چه‌گوارا به ترجمه حیدرعلی رضایی بود و تا زمان آغاز به ترجمه کالبدشکافی ترور، آشنایی بیشتری با ایشان به‌عنوان کارگردان و ادیب نداشتم تا اینکه ناشری در اواسط دهه1380چند کتاب (ازجمله همین کتاب) را برای ترجمه به من معرفی کرد و از من خواست که یکی را انتخاب و آغاز به ترجمه آن کنم. با تورق این کتاب مطالب آن ‌را وصف حال یکی از پدیده‌های گریبانگیر دنیای امروز یافتم و باتوجه به آشنایی ابتدایی با نویسنده، آغاز به ترجمه کردم. ترجمه این کتاب 2سال طول کشید و به‌دلایلی که فرصت طرح آن در اینجا نیست پس از گذشت سال‌ها از ترجمه آن، به‌همت نشر‌نو چاپ شد.

چه ویژگی‌ای در آثار اندرو سینکلر سبب شد نسبت به ترجمه کتاب کالبدشکافی ترور اشتیاق پیدا کنید؟
پس از مطالعه اولیه کتاب، آن‌را نه‌تنها پاسخگوی مسائل روز دیدم، بلکه از لحاظ سبک نوشتاری آن ‌را جذاب و پرکشش دیدم. این کتاب ازجمله آثاری در این زمینه نبود که آکادمیک صرف و خسته‌کننده باشد و از این لحاظ در دنیای فارسی‌زبانان منحصربه‌فرد بود و جای خالی آن به‌شدت حس می‌شد. سبک ادبی نویسنده، خواننده را با پوست و گوشت با مصیبت ترور آشنا می‌کند. ضمن اینکه نویسنده تمام ادوار تاریخ بشر را در جست‌وجوی این پدیده کهن می‌کاود. به‌نظر من می‌توان نام دیگر کتاب را «تاریخ موجز توحش در مقابل تاریخ تمدن» نامید.

اهمیت این کتاب را در دنیای معاصر و با توجه به‌شدت گرفتن خشونت‌ها در سراسر دنیا چطور ارزیابی می‌کنید. از موضوع این کتاب برایمان بگویید و اینکه آیا نگاه تاریخی و دید سینمایی و نگاه فلسفی اندرو سینکلر به دنیای پیرامون خود تا چه اندازه در جذابیت و مورد‌توجه قرار گرفتن این کتاب تأثیر داشته است؟
خسرو صبری: باتوجه به اطلاعات اندکم نمی‌توانم در رابطه با اهمیت آن در دنیای معاصر صحبت کنم، ولی می‌دانم که در ایران کتابی که در عین مستند بودن، ترور را همچون یک رمان یا فیلم سینمایی آن هم در درازنای تاریخ بشریت به‌تصویر بکشد، نایاب است.
آنچه از دیدگاه فلسفی نویسنده در نوشتن این کتاب می‌توان گفت تأثیر دیدگاه ایدئولوژیک و جهان‌بینی انسان در دست یازیدن به ترور است. تأثیر دیدگاه ایدئولوژی را در اکثر فصل‌های این کتاب می‌توان دید. در یکی از فصل‌های کتاب، «گاگی‌ها»(لفظی که به راهزنان هندی سده‌های هجدهم و نوزدهم اطلاق می‌شود) برای توجیه اعمالشان ایدئولوژی‌ای ابداع کرده بودند. در ژاپن شقاوت ژاپنی‌ها در ارتباط با چینی‌ها با غیرانسان بودن چینی‌ها توجیه می‌شد. آغازگر جنگ دوم جهانی یهودی‌زدایی بود. داعش، القاعده و طالبان ایدئولوژی‌ها و توجیهات خاص خود را برای جنایت‌هایشان دارند. به هر حال سرشت تلخ بشر برای ارضای خود به ایدئولوژی و توجیه نیاز دارد.
در اینجا ذکر این نکته ضروری است که نویسنده این کتاب را در سال2002و بلافاصله پس از فروپاشی برج‌های تجارت جهانی نوشته و از نظر زمانی به حوادث و رویدادهای سال‌های بعدی نپرداخته، بنابراین به جریانات تروریستی سال‌های پس از آنکه پس از حمله آمریکا به افغانستان و عراق ایجاد شدند، اشاره‌ای نکرده است.


قدری از دیگر آثارشان به‌ویژه آثاری که در ایران بیشتر مورد‌توجه قرار گرفته بگویید.
آثار سینکلر اعم از فیلمنامه و فیلم زیاد هستند که متأسفانه فقط 2مورد از آنها به فارسی برگردانده شده است. علاوه بر این کتاب‌ها که به فارسی برگردانده شده و من یکی از آنها را ترجمه کرده و در زمان برگردان به فارسی به‌طور جز به جز آن را خوانده‌ام، کتاب«آخرین بهترین‌ها» (The Last Of The Best) یکی دیگر از آثار اندرو سینکلر را که موضوع آن درباره اشرافیت آمریکایی است نیز به زبان انگلیسی مطالعه کرده‌ام. تعداد کتاب‌ها و فیلمنامه‌های سینکلر از عدد 20متجاوز است ولی می‌توان نام فارسی بعضی از آنها را (با تسامح) به‌شرح زیر عنوان کرد.
«شمشیر و جام مقدس»، «منع و فراوانی» که موضوع آن درباره تأثیرات منفی مصرف الکل در آمریکای دهه1930است، «فرانسیس بیکن» (زندگینامه)، (باید توجه داشت که سینکلر زندگینامه‌نویس متبحری بود) و  «مرگ برای شهرت» که موضوع آن کشته شدن الیزابت ملکه اتریش توسط تروریست، لوئیجی لوچتی است.

از نظرتان مهم‌ترین و جذاب‌ترین بخش این کتاب کدام بخش بود و ترجمه کدام بخش از کتاب برای‌تان لذتبخش بود؟
به‌نظر من همه فصل‌های کتاب خواندنی و جذاب هستند. البته این را هم اضافه کنم که بعضی از فصل‌های آن به‌ویژه فصل اول ممکن است برای بعضی از خوانندگان خسته‌کننده باشد. این را هم اضافه کنم از آنجا که فصل‌های مختلف این کتاب، از نظر موضوعی ارتباط مستقیم با یکدیگر ندارند و تنها وجه مشترک فصول مختلف این کتاب، نشان دادن چهره خشن بشر است، خواننده کتاب می‌تواند هر فصلی را که دوست داشت مطالعه کند.

برای ترجمه این کتاب و برای افزودن توضیحات به‌صورت پاورقی به چه منابعی رجوع کردید؟
از آنجا که کتاب به حوادث تلخ زیادی در سراسر جهان می‌پردازد، در کتاب نام اشخاص، حوادث و مکان‌های بی‌شماری آمده است که بدون آشنایی خواننده با آنها، فهم کتاب برایش امکان‌پذیر نخواهد بود؛ بنابراین ناگزیر شدم که به‌صورت زیرنویس به توضیح آنها بپردازم.
آوردن زیرنویس به‌ویژه از این نظر ضروری به‌نظر می‌رسید که نویسنده این کتاب را در پاسخی به حادثه 11سپتامبر و کمی با عجله تألیف کرده بود و به‌نظر من در بعضی از موارد اشتباهات سهوی یا اظهارنظرهای نادرستی (به‌ویژه در فصل «پیر کوهستان») از نویسنده مشاهده شد که لازم بود توضیح داده شوند. منابع من در ارتباط با زیرنویس‌ها عمدتا دایره‌المعارف‌های بریتانیکا و کلمبیا و همچنین اطلاعات کسب‌شده از طریق اینترنت بوده است.