روزهای خونین شیعیان‌ افغانستان

4روز، 4حمله، 80کشته؛ این بخشی از کارنامه طالبان و داعش در کشمکش بر سر قدرت در افغانستان است. گروهی که طی 20سال جنگ افغانستان، حملات متعدد تروریستی علیه نظامیان و غیرنظامیان افغان ترتیب می‌داد، اکنون خود در گرداب حملات تروریستی رقیب فرو رفته است. طالبان یکی پس از دیگری، ضربات امنیتی داعش را دریافت می‌کند و تنها نظاره‌گر به خون غلتیدن مردم افغانستان است.
هفته گذشته دانش‌آموزان دبیرستان پسرانه عبدالرحیم شهید در منطقه شیعه‌نشین دشت برچی در غرب کابل، صبح را با 2انفجار خونین آغاز کردند. لحظاتی بعد، انفجاری دیگر شاگردان مرکز آموزش زبان ممتاز را در همان منطقه هدف قرار داد. در مجموع 9دانش‌آموز در این 3حمله شهید و بیش از 50دانش‌آموز دیگر زخمی شدند. منطقه دشت برچی محل زندگی شیعیان هزاره افغانستان است و در گذشته هم صحنه حملات متعدد تروریستی بوده است. شاخه خراسان داعش مسئولیت این حمله را به‌عهده گرفت.
روز پنجشنبه، حمله‌ای دیگر، این بار نمازگزاران در مسجد شیعیان هزاره در محله «سه‌دکان» در مزار شریف را هدف قرار داد. طبق اعلام مسئولان محلی، بر اثر این حمله دست‌کم 31نفر شهید و 90نفر دیگر زخمی شده‌اند. تعداد زیادی از قربانیان، کودک و زن بودند. مسئولیت این حمله را هم شاخه خراسان داعش به‌عهده گرفت. حمله به مسجد مزارشریف، یکی از خونین‌ترین حملات داعش علیه شیعیان از زمان به قدرت رسیدن طالبان به شمار می‌رود. در همان روز، 2انفجار دیگر در ولایت قندوز در شمال افغانستان، 8کشته به جا گذاشت که تعدادی از آنها، جزو نیروهای طالبان بودند.
روز بعد، مراسم گروهی از صوفیان در خانقاه مولوی سکندر در شهر «امام صاحب» در ولایت قندوز هدف حمله تروریستی داعش قرار گرفت. در جریان این حمله نیز 33نفر قربانی و بیش از 40نفر هم زخمی شدند. همزمان در کابل، بمبی در نزدیکی ساختمان وزارت تجارت طالبان منفجر شد که در اثر آن یک غیرنظامی زخمی شد. حمله به خانقاه قندوز، یادآوری دشمنی داعش با اهل تصوف است. داعش هم شیعیان و هم صوفیان را از دین خارج می‌داند.
حملات روزهای اخیر داعش به شیعیان، به‌خصوص حمله به دبیرستان عبدالرحیم شهید در غرب کابل، یادآور حمله تروریستی اردیبهشت سال گذشته در منطقه دشت برچی بود که در جریان آن بیش از 80دانش‌آموز دختر مدرسه سیدالشهدا به خاک و خون کشیده شدند. 200دانش‌آموز هم زخمی شدند. این واقعه غم‌انگیز، افغانستان را عزادار و جهان را بهت‌زده کرد. تا ساعت‌ها پس از حمله، مردم جنازه تکه تکه شده کودکان‌شان را از کف خیابان جمع می‌کردند. شاخه خراسان داعش مسئولیت حمله به مدرسه سیدالشهدا را به‌عهده گرفت تا نشان دهد که دشمنی‌اش با شیعیان هزاره افغانستان بسیار جدی است و در این مسیر حاضر است حتی کودکان آنها را هم هدف حملات خود قرار دهد.

طالبان، عامل قدرت‌گیری داعش
8ماه قبل که طالبان در پی سقوط کابل به قدرت رسید، نخستین وعده سران این گروه تامین امنیت بود. تصور می‌شد حالا که عامل ناامنی خود به مجری امنیت تبدیل شده، وضعیت در افغانستان هم دگرگون خواهد شد و امنیت اقلیت‌ها ازجمله اقلیت شیعه نیز تامین خواهد شد. طالبان وعده داده بود که با دیگر عامل ناامنی در افغانستان یعنی گروه تروریستی داعش، با مشت آهنین برخورد خواهد کرد و کنترل امور را به‌طور کامل در دست خواهد گرفت.
داعش اما در همان ابتدای کار، در هفته دوم تسلط طالبان بر کابل، با یک حمله مرگبار در دروازه‌های ورودی فرودگاه کابل اعلام کرد که جایی نرفته و همچنان یک پای معادلات افغانستان است. در حمله انتحاری به مردمی که پشت دیوارهای فرودگاه بست نشسته و چشم انتظار باز شدن مسیر خروج از کابل بودند، دست‌کم 169افغان و 13نیروی آمریکایی کشته شدند. این حمله درست در روزهایی اتفاق افتاد که چشم همه جهان به فرودگاه کابل و بحرانی بود که غرب در جریان خروج نیروها و اتباع خود در آن گرفتار شده بود؛ فرصتی مناسب برای عرض اندام یک گروه تروریستی.
طالبان با دستگیری افرادی که گفته می‌شود در ارتباط با داعش بوده‌اند، به حمله کابل واکنش نشان داد. رسانه‌های افغانستان به نقل از ملا ندا محمد، والی ننگرهار که به تازگی از سوی طالبان به این سمت گماشته شده بود، اعلام کردند که دست‌کم 80نفر در جریان عملیات نیروهای طالبان علیه گروه داعش در جلال‌آباد و مناطق اطراف آن دستگیر شده‌اند. شماری از فرماندهان داعش نیز اعدام یا در عملیات نیروهای طالبان به ضرب گلوله کشته شدند. اما قدرت اصلی را خود طالبان به داعش داده بود. در جریان حمله این گروه به زندان‌های افغانستان پیش از سقوط حکومت اشرف غنی، صدها نفر از نیروهای داعش نیز همراه با نیروهای طالبان از بند گریختند. نهادهای امنیتی برآورد می‌کنند که دست‌کم 1800نفر از نیروهای داعش در آن زمان از زندان فرار کرده و بار دیگر به صفوف این گروه ملحق شدند. از آن زمان، حملات داعش نیز در کابل و مناطق مختلف در شمال، جنوب و شرق و غرب افغانستان شدت گرفته است.

داعش، شر ممتد افغانستان
در سال2014، چند‌ماه پس از آنکه قدرت داعش در سوریه و عراق به اوج خود رسید، نیروهای جدا شده از گروه تحریک طالبان پاکستان و القاعده به همفکران خود در افغانستان پیوستند تا شاخه‌ای جدید از داعش را در این کشور تشکیل دهند. آنها با ابوبکرالبغدادی، رهبر داعش، بیعت کردند. در سال2015 و همزمان با ریشه دواندن این گروه در شمال شرق افغانستان، به‌خصوص در مناطق کنر، ننگرهار و نورستان، خلیفه خودخوانده داعش از عراق، این گروه را به‌عنوان «شاخه خراسان» به رسمیت شناخت. داعش منطقه بزرگی شامل ایران، افغانستان، بخش‌هایی از آسیای میانه، پاکستان و بخش‌هایی از هند را ولایت خراسان اعلام کرد.
هدف اولیه داعش خراسان، ساقط کردن حکومت‌های پاکستان، افغانستان و ایران، برای ایجاد حکومتی مبتنی بر خوانش داعش از اسلام در این منطقه بود. اما شکست‌های داعش در مناطق دیگر باعث تضعیف شاخه خراسان هم شد و تنها افغانستان به کانون فعالیت این گروه تبدیل شد. حملات دولت افغانستان، نیروهای آمریکایی و نیروهای طالبان علیه داعش خراسان، قدرت این گروه را باز هم تقلیل داد اما داعش خراسان هرگز از بین نرفت. حمله مرگبار به فرودگاه کابل، اعلام بازگشت این گروه به معادلات افغانستان بود.
در دوره حکومت قبل در افغانستان، داعش اغلب علیه منافع دولت مرکزی دست به عملیات و انتحار می‌زد. داعش و طالبان هرگز نتوانستند علیه حکومت مرکزی افغانستان هم‌پیمان شوند؛ چرا که داعشی‌ها «سلفی» هستند و طالبانی‌ها، پشتون‌های سنی «حنفی». داعش خراسان، طالبان را هم از دین خارج می‌داند و معتقد است در مسیر ایجاد یک حکومت اسلامی، باید این گروه را هم از سر راه برداشت. همین مسئله به کشمکشی خونین میان 2گروه منجر شده است.
 اما در همه این سال‌ها، نوک پیکان خونین‌ترین حملات داعش به سمت شیعیان هزاره بوده است؛ اقلیتی که داعش برای آنها حق زندگی در افغانستان قائل نیست. ناتوانی طالبان در برقراری امنیت، دست داعش را در انجام عملیات تروریستی علیه شیعیان افغانستان باز گذاشته است. فضای ایجاد شده در افغانستان بعد از به قدرت رسیدن طالبان، به داعش خراسان فرصتی برای سازماندهی مجدد نیروهای خود داده و این گروه دامنه حملاتش را حتی به خاک پاکستان کشیده است. در پاکستان هم شیعیان هدف اصلی این گروه بوده‌اند. حمله انتحاری ماه گذشته به مسجد شیعیان پیشاور، دست‌کم 50شهید و بیش از 200زخمی به جا گذاشت. داعش خراسان جان تازه گرفته و گروه طالبان توان یا اراده مقابله جدی با آن را ندارد.

مکث
شهاب المهاجر، رهبر داعش خراسان

پس از کشته شدن حافظ سعید خان، مؤسس گروه داعش خراسان در حمله‌ نیروی هوایی آمریکا در سال2016، شهاب المهاجر که یک شهروند عراقی است، هدایت گروه را به‌عهده گرفت. المهاجر از سال2020 به‌صورت رسمی به‌عنوان رهبر این گروه معرفی شد. او نخستین فرد غیرافغان و غیرپاکستانی است که به رهبری داعش خراسان انتخاب شده است. پیش‌تر او یک فرمانده میان‌رده در شبکه حقانی و عضوی از القاعده بود. روزنامه هشت صبح افغانستان به نقل از آنچه رسانه‌های مرتبط با داعش در خرداد سال1399 در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند می‌نویسد: المهاجر سابقه‌ای طولانی در طراحی و ساماندهی حملات مسلحانه در کابل و ننگرهار داشته و همچنین گفته می‌شود مغز متفکر حمله مرگبار به فرودگاه کابل در سال2021 بوده است.