راه بلند «آفتاب»

محمدناصر احدی - روزنامه‌نگار

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی کشور است که در 2سال گذشته به‌دلیل شیوع کرونا برگزار نشد، اما امسال که به‌نظر می‌رسد کرونا تا حدی فروکش کرده، قرار است سی‌و‌سومین دوره آن از بیست‌ویکم تا سی‌ویکم اردیبهشت‌ماه به‌صورت فیزیکی در مصلای امام خمینی(ره) برگزار شود. صحبت از نمایشگاه کتاب همیشه سخن از محل برگزاری آن را به میان می‌آورد. نخستین نمایشگاه کتاب در سال 1366در محل دائمی نمایشگاه‌های تهران برگزار شد و تا سال 1385مکان برگزاری آن تغییر نکرد، اما از سال 1386نمایشگاه کتاب به‌دلیل ایجاد ترافیک شدید در بزرگراه چمران که مسیر دسترسی به نمایشگاه‌های دائمی است، به مصلای تهران منتقل شد. این جابه‌جایی به‌معنای حل معضل ترافیک نمایشگاه نبود؛ تغییر محل نمایشگاه صرفا به‌معنای انتقال ترافیک از شمال شهر به مرکز شهر بود. برای حل این مشکل، نمایشگاه در سال 1395به شهرآفتاب رفت تا شاید خورشید بختش طلوع کند. اما بارش باران و آب‌گرفتگی غرفه‌ها خاطره تلخ بیست‌ونهمین دوره نمایشگاه برای ناشرانی شد که آب قاتل کتاب‌هایشان است. سال بعد، دوره سی‌ام هم نمایشگاه در شهر آفتاب برگزار شد، اما اعتراض‌ها و نارضایتی‌ها، نمایشگاه را دوباره به مصلی بازگرداند. در این گزارش به‌دنبال پاسخ به این پرسش‌ هستیم که دلیل اصلی استقبال نکردن اغلب ناشران از نمایشگاه شهرآفتاب چیست؟

برگزاری نمایشگاه در مصلی مغایر با مصوبه شورای شهر
با اینکه اغلب ناشران و بازدیدکنندگان خواستار برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلای تهران هستند، اما همه با این قضیه موافق نیستند. روز گذشته سیدجعفر تشکری‌هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای اسلامی شهر تهران در آغاز پنجاه‌وهشتمین جلسه شورا با اشاره به مصوبه شورای اسلامی شهر تهران در دوره ششم و تأکید بر برگزاری تمامی نمایشگاه‌ها در محل نمایشگاه شهر آفتاب گفت: «نمایشگاه کتاب ازجمله نمایشگاه‌های پرمخاطب است و نباید در سطح شهر تهران برگزار شود. برگزاری این نمایشگاه در مصلی در مغایرت با مصوبه شورای اسلامی شهر تهران است. اگر نمایشگاه کتاب در مصلای امام (ره) برگزار شود، افزایش ترافیک و تردد حجم بسیار بالای خودروها را در ساعت‌های طولانی در سطح شهر شاهد خواهیم بود و شهروندان برای سفرهای داخلی شهر با مشکل روبه‌رو خواهند شد.» به اعتقاد تشکری‌هاشمی، نمایشگاه کتاب باید در شهرآفتاب برگزار شود، اما همه با او هم‌عقیده نیستند. مهر سال 1398، عده‌ای از ناشران طوماری به اسحاق جهانگیری، معاون رئیس‌جمهور وقت نوشتند و مخالفت خود را با انتقال نمایشگاه به شهرآفتاب اعلام کردند. در آن طومار، دسترسی سخت اغلب پایتخت‌نشینان به مجموعه شهرآفتاب دلیل اصلی مخالفت ناشران با برگزاری نمایشگاه در این مکان عنوان شده بود.

کتاب همیشه قربانی اول است
مرتضی کاردر، مدیرعامل نشر هرمس، پیش از اینکه موافقت یا مخالفت خود را با برگزاری نمایشگاه در شهرآفتاب ابراز کند، به همشهری می‌گوید: «چرا همیشه کتاب و نمایشگاه کتاب قربانی اول است؟ زمانی می‌گفتند راهبندان بزرگراه چمران سرسام‌آور است و نمایشگاه کتاب را به مصلی منتقل کردند، اما هنوز نمایشگاه‌های مختلف دیگر از نفت و گاز گرفته تا مبلمان در محل نمایشگاه‌های دائمی واقع در چمران برگزار می‌شود. البته قبول دارم که تعداد بازدیدکنندگان نمایشگاه‌های دیگر به اندازه نمایشگاه کتاب نیست، اما مسئله این است که به‌راحتی درباره نمایشگاه کتاب تصمیم می‌گیرند. سؤال این است که آیا همین 10روز برگزاری نمایشگاه کتاب نظم شهر را به‌هم می‌زند؟ سال 1386که نمایشگاه به مصلی آمد، مصلی ساده‌ترین امکانات را هم برای میزبانی از نمایشگاه نداشت. روزی هم که نمایشگاه به شهرآفتاب رفت، باز هم امکانات اولیه برگزاری نمایشگاه مهیا نبود. مسئولان به‌طور کلی به مشکلات نمایشگاه بزرگی مثل نمایشگاه کتاب فکر نمی‌کنند. قیمت کاغذ به‌زودی به بندی یک میلیون تومان می‌رسد و انتشار کتاب بسیار گران‌تر از امروز می‌شود و انتقال نمایشگاه کتاب به شهرآفتاب باعث افزایش هزینه‌های رفت‌وآمد و نیروی انسانی ناشران می‌شود.» وی در ادامه می‌افزاید: «البته شهرآفتاب مزایایی هم دارد و به استانداردهای فضای نمایشگاهی نزدیک‌تر است. 

برای نمونه، در مصلی، تخلیه کتاب‌ها از خودروها کار بسیار سختی است، اما شهرآفتاب چنین مشکلی ندارد. درضمن، شهرآفتاب برای بازدیدکنندگان شهرستانی مسیر سرراست‌تری دارد و بدون اینکه وارد شهر و ترافیک شوند، می‌توانند به نمایشگاه برسند. از طرف دیگر، در این چند سال که نمایشگاهی در شهرآفتاب برگزار نشده، کسی نمی‌داند که این مجموعه در چه وضعی است و چه مشکلاتی دارد.» 

احترام به تصمیم صنفی
نمایشگاه کتاب تنها مختص ناشران بزرگ نیست و تعداد زیادی از ناشران کوچک هم در نمایشگاه کتاب حضور دارند. انتشارات بهجت یکی از این ناشران کوچک اما قدیمی است که سال‌هاست آهسته و پیوسته در عرصه نشر حضور دارد و امسال هم به نمایشگاه کتاب خواهد آمد. اردشیر بهجت، مدیر این نشر، درباره محل برگزاری نمایشگاه می‌گوید: «نظر صنف ناشران بر برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلی است. آمدوشد به شهرآفتاب سخت است و هزینه‌های باربری را برای ناشران افزایش می‌دهد، اما به‌نظر من برگزاری نمایشگاه در شهرآفتاب محاسنی هم دارد. این مجموعه برخلاف مصلی سقف بلندی دارد و فضایش تنگ نیست. همچنین به‌نظر من، مخاطب واقعی که به‌دنبال ساندویچ خوردن و سیب‌زمینی سرخ‌کرده نیست به شهرآفتاب می‌آید. یکی دیگر از مزایای شهرآفتاب، این است که به واسطه ساختار و معماری‌اش، تفاوت فروش میان ناشران وجود ندارد؛ یعنی مثل مصلی نیست که جایگاه ناشر در ابتدا، انتها یا وسط سالن تعیین‌کننده میزان فروش باشد. با این حال، چون صنف من مخالف برگزاری نمایشگاه در مصلی است، من هم با آنها همراهی می‌کنم.» بهجت به نکته دیگری هم اشاره می‌کند که جای تأمل دارد: «ناشران کوچک نیروی انسانی محدودی دارند و همزمانی برگزاری نمایشگاه فیزیکی و مجازی کار را برای آنها سخت می‌کند. ما چند نیرو را باید به فروش مجازی اختصاص دهیم و چند نیرو را به غرفه نمایشگاه بفرستیم؟ حتی ناشران بزرگ هم در این وضع مشکل کمبود نیرو پیدا می‌کنند.» 


مکث
بحث حاشیه‌ای 
آیا امکان تغییر محل برگزاری نمایشگاه در روزهای آتی وجود دارد؟ یاسر احمدوند، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی، درباره برگزاری سی‌وسومین نمایشگاه کتاب در مصلای تهران به همشهری می‌گوید: «نمایشگاه امسال قطعا در مصلی برگزار خواهد شد و برای سال‌های آینده نیز با توجه به وضعیت موجود تصمیم‌گیری می‌شود. مکان برگزاری نمایشگاه بحثی حاشیه‌ای است و دوستان ما دارند برای برگزاری نمایشگاه تلاش می‌کنند. پروژه مجموعه شهرآفتاب چند سال خوابیده بوده و هرگاه که تکمیل شود، می‌توان موضوع برگزاری نمایشگاه در آنجا را بررسی کرد.» همچنین احمدوند یادآوری می‌کند که حضور در نمایشگاه فیزیکی اختیاری است و معمولا ناشرانی که فکر می‌کنند در این مدت با کمبود نیرو مواجه می‌شوند، از نیروهای موقت برای این چند روز استفاده می‌کنند. اختصاص تسهیلات به ناشران برای ارسال کتاب‌هایشان خبر دیگری است که احمدوند به همشهری می‌دهد.