گزارش
تمدید حکومت ماسک بر صورت‌ها
متخصصان می‌گویند تا زمان حذف کامل کرونا در دنیا و قطع‌شدن چرخه انتقال ویروس، باید از ماسک استفاده کرد؛ ماسک یکی از حلقه‌های قطع زنجیره کرونا به شمار می‌رود
زهرا جعفر زاده، روزنامه‌نگار
21ماه از زمانی که استفاده از ماسک در کشور اجباری شد، می‌گذرد؛ نخستین‌بار در اواسط تیر سال 99 بود که معاون وقت وزیر بهداشت، اعلام کرد که از پانزدهم همان ماه، استفاده از ماسک در مکان‌های عمومی اجباری می‌شود و هر‌کس ماسک نزند، جریمه و از برخی خدمات محروم می‌شود. همان موقع هم نهادهای مرتبط موظف شدند تا ماسک ارزان تولید کنند و به‌دست مردم برسانند. همه جا پر شد از ماسک‌فروشی؛ در کوچه‌ها و خیابان‌ها و میدان‌های شهر، در فروشگاه‌ها و در بساط دستفروشان. ماسک دیگر در سبد خرید مردم قرار گرفت. بیش از 2سال است که ماسک، مثل مهری بر صورت مردم بسیاری از کشورهای دنیا، نشسته. هر چند که با فروکش‌کردن بیماری، درصد استفاده از آن هم کم شده و به استناد آمارهای اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت در ایران به زیر 50درصد رسیده، اما به‌نظر می‌رسد، در شرایط فعلی با سویه‌ها و زیرسویه‌های کرونا، نمی‌توان تاریخی برای پایان خرید و استفاده از ماسک اعلام کرد. متخصصان عفونی و اپیدمیولوژیست‌ها می‌گویند که تا زمانی که چرخه ویروس در جهان قطع نشود، تا وقتی که ویروس ریشه‌کن نشود، نمی‌توان ماسک را حذف کرد. ویروس چه وقت حذف می‌شود؟ نمی‌توان پیش‌بینی کرد اما فعلا زندگی‌ها زیر سایه ماسک ادامه دارد.
میزان استفاده از ماسک کمتر هم می‌شود
بیش از 2سال است که مردم از ماسک‌های اجباری استفاده میکنند؛ هر‌چند که ورود و خروج به هر پیک کرونا، آمارهای استفاده از ماسک را بالا و پایین می‌برد. آمارهای اعلام‌شده از سوی معاونت بهداشت وزارت بهداشت هم بر این موضوع صحه می‌گذارد. به‌طوری‌که در 5ماه گذشته، پیش از پیک ششم، میزان استفاده از ماسک پایین رفت و در آستانه پیک، آمارها کمی افزایش پیدا کرد. اما پس از خروج از پیک، بار دیگر میزان استفاده از ماسک کم شد. در آذر سال گذشته، زمانی‌که کشور در پیک کرونا قرار نداشت و جمعیت قابل‌توجهی هم واکسن زده بودند، میزان استفاده از ماسک، 49.94درصد بود. در دی که کشور وارد پیک ششم شده بود، این عدد روی 57.53درصد قرار گرفت. در بهمن اما کمی کاهش پیدا کرد و به 55.38درصد رسید، در اسفند با خروج از پیک، به 56.39درصد رسید و در نهایت در فروردین امسال که میزان فوتی‌های کرونا کم شد و آمار ابتلا و بستری، وضعیت پایدارتری را تجربه کرد، میزان استفاده از ماسک، 48.63درصد اعلام شد؛ عددی که به‌گفته حمید سوری، اپیدمیولوژیست و رئیس کارگروه پیشگیری و بهداشت ستاد ملی مقابله با کرونا، از این هم کمتر می‌شود: «زمانی‌که در جامعه نسبت به موضوعی عادی‌انگاری شود، دیگر نمی‌توان جلوی آن را گرفت. اینگونه اقدامات به دیگران سرایت می‌کند و این رفتار برای دیگران هم الگو می‌شود. درحالی‌که مدیریت اپیدمی باید در این زمینه دخالت کند. ما برای مدیریت کرونا، برنامه جامعی نداریم، تنها اقدامی که انجام شد، تشویق مردم به تزریق واکسن بود و سایر پروتکل‌ها رها شد.» به‌گفته او، استفاده از ماسک یکی از 5مداخله مهمی است که در مقابله با اپیدمی‌های تهدید‌کننده در تاریخ بشر مورد استفاده قرار گرفته و یکی از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های تنفسی یا بیماری‌هایی است که از طریق هوا منتقل می‌شوند، بنابراین در اثربخشی ماسک برای محافظت از افراد به‌ویژه بیماران، تردیدی وجود ندارد. البته که باید ماسک استاندارد باشد و به‌صورت اصولی هم استفاده شود.
استفاده از ماسک تا حذف کامل ویروس
این اپیدمیولوژیست تأکید می‌کند تا زمان حذف اپیدمی و خاموشی کامل آن در جهان، باید از ماسک استفاده کرد: «آنطور که شرایط شیوع نشان میدهد، هم‌اکنون وقت کنار‌گذاشتن ماسک نیست و به‌نظر نمی‌رسد به این زودی‌ها هم چنین اتفاقی بیفتد؛ چراکه هنوز ویروس در جامعه در چرخش است و افراد از یکدیگر مبتلا می‌شوند.» به‌گفته سوری، بررسیها نشان میدهد، بیشتر افرادی که مبتلا و بستری می‌شوند، همان کسانی‌اند که پروتکل‌های بهداشتی را کمتر رعایت کرده‌اند و ماسک را جدی نگرفته‌‌اند: «زنجیره انتقال ویروس، 6حلقه دارد؛ یکی عامل بیماری‌زا، دوم مخزن و منبعی که عامل بیماری‌زا را در خودش داشته باشد، سوم درگاه خروجی ویروس که بدن انسان است، چهارم درگاه ورودی که باز هم در بدن است، پنجم راه انتقال که همان ترشحات و ریزقطره‌هایی است که در هوا منتقل می‌شود و ششم فرد حساس یا بیمار. هم‌اکنون ما تمام این شرایط را داریم. در این وضعیت ماسک چطور می‌تواند کمک کند؟ ماسک درگاه خروجی و ورودی انتقال ویروس را مسدود می‌کند، بنابراین 2 حلقه از زنجیره انتقال تحت کنترل قرار می‌گیرد.» او ادامه میدهد: «تا زمانی که این عوامل خطر وجود داشته باشند، باید از ماسک استفاده کرد. تلاش بشر این است که خطر ابتلا و مرگ را به حداقل برساند و چرخش ویروس را کم کند تا احتمال مواجهه افراد با فرد آلوده در جامعه کم شود. اما فعلا با این شرایط فاصله زیادی داریم.» به‌گفته او، هم‌اکنون برخی کشورها مثل چین که قوانین بسیار شدیدی اعمال می‌کردند، با موارد جدیدی از ابتلا مواجه شده‌اند. بنابراین هم‌اکنون نمی‌توان منتظر قطع زنجیره ماند.
ضرورت اطلاع‌رسانی دوباره
در ماه‌های ابتدایی شیوع کرونا، کمپین‌های زیادی برای استفاده از ماسک راه‌اندازی شد، گروه‌های زیادی در خانه‌ها و کارگاه‌ها شروع به تولید ماسک رایگان کردند و آن را در محله‌های مختلف به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار توزیع کردند، ماسک‌ها به شکل‌های مختلف در بسته‌های خرید مردم قرار می‌گرفت و افراد به‌طور جدی آن را مورد استفاده قرار می‌دادند. آن زمان کشور در پیک‌های دوم و سوم قرار داشت و کرونا بحرانی را رقم زده بود. حالا اما، به جز در آمارها، گزارش‌های میدانی هم حکایت از کاهش استقبال مردم از ماسک دارد و در بسیاری از موارد، ماسک‌ها به‌درستی استفاده نمی‌شود. رئیس کارگروه پیشگیری و بهداشت ستاد ملی مقابله با کرونا در این وضعیت معتقد است که باید دوباره در زمینه استفاده از ماسک، اطلاع‌رسانی‌های گسترده شود: «نکته اینجاست که در کشور خیلی انعطاف‌پذیری در مدیریت اپیدمی وجود ندارد، یعنی مثلا اینطور نیست که اگر مداخله‌ای در شرایط فعلی، به صلاح نیست، کنار گذاشته شود و بعدا دوباره به‌کار گرفته شود. بازگرداندن دوباره محدودیت‌ها در جامعه ما بسیار سخت است. نمونه آن را در سفرها شاهد بودیم، پس از آزاد گذاشتن سفرها، دیگر نمی‌توان محدودیت‌های تردد ایجاد کرد. درباره ماسک هم همینطور است. هم‌اکنون مردم بسیار کمتر از ماسک استفاده میکنند و سخت است دوباره آنها را به سمت استفاده از این پروتکل بهداشتی کشاند.» به‌گفته او، اپیدمی‌هایی مثل آنچه در حال رخ‌دادن است، نیاز به واکنش‌های سریع دارد، اگر دیر اقدام شود، احتمال بالا‌رفتن موارد ابتلا و مرگ و بستری هم بالا می‌رود.
به اعتقاد سوری، متولیان امر باید نسبت به رعایت پروتکل‌های بهداشتی کرونا ازجمله ماسک، اقدام جدی داشته باشند: «تا زمانی‌که وزارت بهداشت احساس نیاز به رعایت این پروتکل نداشته باشد، اتفاقی نمی‌افتد و مردم حساس نمی‌شوند. هم‌اکنون برای جلوگیری از تجمع‌ها چه اقدامی صورت گرفته که برای افزایش استفاده از ماسک اقدامی انجام شود؟ به‌نظر می‌رسد رعایت پروتکل‌های بهداشتی تبدیل به یک کار شخصی شده و الزامی برایش درنظر گرفته نمی‌شود.» براساس اعلام این اپیدمیولوژیست، استفاده از ماسک در سالی که گذشت مردم را از ابتلا به سایر بیماری‌های ویروسی هم در امان نگه داشت. به‌طوری‌که سال گذشته، موارد ابتلا به آنفلوآنزا خیلی بالا نبود، هر‌چند که در اپیدمی تشخیص این بیماری‌های ویروسی راحت نیست.
میزان خطر، رعایت پروتکل‌ها را تعیین می‌کند
شرایط هر منطقه و اطلاعاتی که به مردم می‌رسد، میزان رعایت پروتکل‌ها را رقم می‌زند. این نظر فرشید رضایی، متخصص بیماری‌های عفونی و مسئول دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت در گفت‌وگو با همشهری است. به‌گفته او، ماسک‌زدن و رعایت پروتکل‌های بهداشتی با توجه به میزان و سطح خطر شیوع کرونا در هر منطقه، متفاوت است. بنابراین قرمز‌بودن یا زرد و نارنجی بودن هر شهری، نشان میدهد که چقدر باید در آن منطقه، پروتکل‌های بهداشتی جدی گرفته شود. او میگوید: «اگر افراد در مکانی قرار دارند که فضا باز است و کسی در اطرافشان نیست، نیازی به استفاده از ماسک ندارند، اما در مکانی مثل مترو و اتوبوس، حتما باید از ماسک استفاده شود. با توجه به‌وجود عوامل خطر، نمی‌توان گفت که مردم در فضای باز ماسک‌هایشان را بردارند، چراکه مثلا خیابان با اینکه مسقف نیست، اما به‌دلیل رفت‌وآمد افراد و احتمال ورود به مغازه و بانک و...، افراد باید از ماسک استفاده کنند. اگر هم گفته می‌شود در مکان باز نیازی به استفاده از ماسک نیست، منظور، فضای کوهستانی و باز بدون تجمع افراد است.» به‌گفته این مسئول در وزارت بهداشت، با اینکه هم‌اکنون، وضعیت شیوع کرونا خیلی شدید نیست، اما آموزش‌ها درباره استفاده از ماسک همچنان برقرار است: «مردم همچنان باید توجه کنند، اگر به مکان‌های کم‌خطر می‌روند، از همان ماسک‌های سه‌لایه پزشکی استفاده کنند، اگر در مکان‌های شلوغ و پرجمعیت تردد دارند، از 2ماسک استفاده کنند. بهتر است لایه پایینی پزشکی باشد و ماسک دوم پارچه‌ای.» رضایی میگوید کرونا فعلا در همه جای دنیا وجود دارد، تا زمانی که این ویروس شناسایی می‌شود، باید هشدارها داده شود: «ماسک یک وسیله دفاعی در برابر ویروس است تا بیماری از طریق بینی وارد بدن نشود یا از همان طریق کسی را آلوده نکند.»
آخرین آمار رعایت استفاده از ماسک به‌عنوان یکی از پروتکل‌های بهداشتی، 48.63درصد است و نشان میدهد بالاترین میزان رعایت استفاده از ماسک در استان هرمزگان است و کمترین آن مربوط می‌شود به استان مازندران. دانشگاه‌ها هم بیشترین استفاده از ماسک و نانوایی‌ها کمترین میزان استفاده از ماسک را به نام خود ثبت کرده‌اند. با این حال، مسئول دفتر آموزش ارتقای سلامت وزارت بهداشت میگوید که ملاک اصلی برای رعایت پروتکل‌ها، کم‌خطر یا پرخطر بودن شهرهاست: «اگر مردم احساس کنند که خطر در نزدیکی آنهاست و احتمال ابتلایشان در کوچه و خیابان و بازار زیاد است، از ماسک استفاده میکنند، زمانی‌که آمار پایین آمد، اما این حساسیت کمتر می‌شود. میزان استفاده از ماسک بستگی به اطلاعاتی دارد که به مردم در هر منطقه
داده می‌شود.»
تجمع، از ماسک‌نزدن پرخطرتر است
به اعتقاد این مسئول در وزارت بهداشت، ماسک به‌تنهایی نمی‌تواند شرایط را برای افراد ایمن کند، بررسیها نشان میدهد که تجمعات از ماسک‌نزدن هم خطرناک‌تر است: «افراد زمانی‌که در تجمع‌ها شرکت میکنند، دیگر فقط ماسک‌زدن نمی‌تواند آنها را نجات دهد، چراکه آن شرایط، قدرت ماسک را کم می‌کند. در تجمع‌ها، مسئله تهویه، اهمیت بالاتری پیدا می‌کند. مثلا براساس آخرین بررسیها، در نانوایی‌ها که میزان استفاده از ماسک پایین است، باید تهویه مکان را بالا برد. ما مواردی از ابتلا به کرونا را در فضای باز هم داریم، مثل مراسم ختم که در آرامگاه‌ها برگزار می‌شود. آنجا هم فضا باز است اما انتقال صورت می‌گیرد. در مورد ورزشگاه‌ها هم همینطور است. زمانی‌که به هر دلیلی نمی‌توان پروتکلی را رعایت کرد، باید از پروتکل‌های دیگر که نقش مهم‌تری می‌توانند داشته باشند،
استفاده کرد.»
استفاده از ماسک پزشکی و پارچه‌ای در آلودگی
پایتخت‌نشینان، پیش از شیوع کرونا هم با ماسک آشنا بودند، در تابستان و زمستان که پدیده وارونگی هوا رخ می‌داد، تعداد استفاده‌کنندگان از ماسک در خیابان‌ها هم بالا می‌رفت. شیوع کرونا اما دیگر همه را به سمت ماسک‌ها کشاند و حالا در وضعیتی که بار دیگر تهران در کنار چندین کلانشهر دیگر، درگیر بحران گردوغبار شده، حالا ماسک چندین کاربرد دارد. هر‌چند که گفته می‌شود ماسک‌های سه‌لایه پزشکی، قدرتی برای جلوگیری از ورود ذرات معلق به دستگاه تنفسی افراد را ندارند: «توصیه ما در دوران کرونا این بود که افراد از ماسک‌های سوپاپ‌دار استفاده نکنند، چراکه افراد با هر بازدم، نفس خود را بیرون می‌دهند و از طریق همین سوپاپ‌ها نفس‌شان خارج می‌شود. اگر فرد مبتلا به کرونا باشد، از این طریق می‌تواند دیگران را مبتلا کند. به همین دلیل استفاده از همان ماسک‌های سه‌لایه یا 2 ماسک روی هم توصیه شد. در وضعیت آلودگی هوا اما دیگر این روش پاسخگو نیست. افراد حساس باید از ماسک‌های فیلتردار استفاده کنند که مانع ورود ذرات معلق به ریه‌هایشان می‌شود. اما اگر همین ماسک‌ها هم در دسترس نبود، یک ماسک پزشکی و یک ماسک پارچه‌ای روی آن، می‌تواند مناسب باشد.» با این همه، رضایی معتقد است، هشدار نسبت به استفاده از هر پروتکلی باید به اندازه و به‌موقع باشد، اگر دائما آژیر کشیده شود، مردم دیگر آن را نمی‌شنوند. بهتر است، با توجه به شرایط خطر، به مردم پیام‌های لازم داده شود.
قیمت ماسک در 2 سال گذشته نوسان زیادی نداشته است، مردم حالا تقریبا ماسک‌ها را به همان قیمت ماه‌های اول شیوع کرونا می‌خرند. ارزان‌ترین آن همان ماسک‌های معمولی سه‌لایه پزشکی است که هر بسته 50 عددی آن بین 45 تا 50 هزار تومان است. ماسک‌های سه‌بعدی اما قیمت بالاتری دارند، یک بسته 20 عددی آن بین 32 تا 45 هزار تومان است. قیمت کیفیت بالاتر این ماسک‌ها به 73 هزار تومان هم می‌رسد. قیمت ماسک‌های N95 که مخصوص آلودگی هواست اما بالاتر است؛ هر عدد از این ماسک 17 هزار تومان فروخته می شود. در این میان ماسک‌های ضدآلودگی خارجی هم هستند که قیمت‌شان به بالای 100 هزار تومان می‌رسد که البته تقاضای کمتری هم دارند.
نکته ها
رئیس کارگروه پیشگیری و بهداشت ستاد ملی مقابله با کرونا:
زمانی‌که در جــامــعــه نسبت به موضوعی عادی‌انگاری شود، دیگر نمی‌توان جلوی آن را گرفت. اینگونه اقدامات به دیگران ســرایت می‌کند و این رفــــتــار برای دیگران هم الگو می‌شود. در حالی‌که مدیریت اپیدمی باید در این زمینه دخالت کند
استفاده از مـــــاسـک یـــکـــی از 5 مــــداخـله مهـــمی اســـت که در مقابله با اپیدمی‌های تهدید کننده در تاریخ بشر مورد استفاده قرار گرفته و یکی از موثرترین روش‌ها برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های تنفسی و یا بیماری‌هایی است که از طریق هوا منــــتــــقل مــــی‌شــوند، بنابراین در اثربخشی ماسک برای محافظت از افراد به ویژه بیماران، تردیدی وجود ندارد
متخصص بیماری‌های عفونی و مسوول دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت:
مردم اگر به مکان‌های کم خطر می‌روند، از هـــــمــــان ماسک‌های سه‌لایه پزشکی استفاده کنند، اگر در مکان‌های شلوغ و پرجمعیت تردد دارند، از دو ماسک استفاده کنند. بهتر است لایه پایینی پزشکی باشد و ماسک دوم پارچه‌ای. ماسک یک وسیله دفاعی در برابر ویروس است تا بیماری از طریق بینی وارد بدن نشود یا از همان طریق کسی را آلوده نکند
افراد زمانی‌که در تجـــمــع‌ها شرکت میکنند، دیگر فقط ماسک زدن نمی‌تواند آنها را نجات دهد، چرا که آن شرایط، قدرت ماسک را کم می‌کند. در تجمع‌ها، مساله تهویه، اهمیت بالاتری پیدا می‌کند. مثلا بر اساس آخرین بررسیها، در نانوایی‌ها که میزان استفاده از ماسک پایین است، باید تهویه مکان را بالا برد. ما موارد ابتلا به کرونا را در فضای باز هم داریم، مثل مراسم ختم که در آرامگاه‌ها برگزار می‌شود
