جاده‌های قاتل

سیده زهرا عباسی - خبرنگار 

ساعت از نیمه‌شب گذشته. رنگ زمین و آسمان به سیاهی درآمده و جز چند علامت رنگ و رو رفته سفید کف جاده، هیچ چیز پیدا نیست. هر چند دقیقه یک‌بار شوتی‌ها در کاروان‌های سه یا چهارتایی با سرعت می‌آیند و در سیاهی محو می‌شوند و تا رد‌ خاک و صدای عبورشان به پایان برسد، انگار اصلا نبوده‌اند.
راه، باریک و دوطرفه است. باید خودرو را به راست هدایت کرد و مراقب شانه‌خاکی جاده هم بود تا دو ماشین به هم برخورد نکنند. 
سیاهی شب، مسیر باریک و دست‌اندازهای عجیب اجازه تردد ماشین با سرعت بالا را نمی‌دهد، اما در همین سرعت پایین (40-30 کیلومتر) هم امکان غافلگیری بالاست؛ جاده بدون علائم راهنمایی و رانندگی تمام می‌شود و پیش‌رویمان فقط بلوک‌های سیمانی ردیف شده در عرض جاده می‌ماند. چاره‌ای نیست، باید پشت سر شوتی‌ها از بیابان پر خار و خاشاک اطراف عبور کنیم.
شهرهای طول مسیر در خاموشی فرورفته‌اند، در مسیر رفت و برگشت به جز شوتی‌ها و افغانی‌کش‌ها ردی از زندگی نیست، علائم راهنمایی و رانندگی و خطوط سفید ما را راهنمایی نمی‌کنند، راهداری، پلیس راه و هیچ علامتی برای اینکه اضطراب‌مان را بکاهد، نیست. انگار غریبه‌هایی هستیم که به سیاره دیگری پرتاب شده‌ایم؛ نگاه‌های پرسشگرمان به هم دوخته شده‌، آیا اینجا سیستان‌وبلوچستان‌مقصد گردشگری جدید و بهشت گمشده ایران است؟‌

تلفات 18برابری تصادفات جاده‌ای 
با وجود اینکه محلی‌ها، جاده کرمان-جیرفت- رودبار-بم‌پور را مسیر فرعی می‌دانند و معتقدند مسیر اصلی تردد بین سیستان و بلوچستان و کرمان، بم‌پور، بزمان، ریگان-بم است،‌ اما قصه بقیه راه‌های سیستان‌وبلوچستان به عنوان پهناورترین استان ایران به همین تلخی روایت می‌شود. حسین مدرس خیابانی، استاندار سیستان‌وبلوچستان از آمار اجرای طرح ویژه نوروز از ۲۵اسفند تا ۱۵فروردین یاد می‌کند که طبق آن، سیستان‌وبلوچستان با وجود کمترین تصادف در بین استان‌های کشور، بالاترین فوت را داشته و در تصادف منجر به فوت، اول شد.
۴۵۸تصادف و ۸۲فوت از اجرای طرح نوروزی مربوط به سیستان و بلوچستان است؛ به ازای هر 5.5 تصادف یک نفر فوت رخ داده در حالی که در کشور این آمار به ازای هر ۹۰تصادف یک نفر فوت است. آمار سیستان‌وبلوچستان ۱۸برابر میانگین کشوری است.

سیستان و بلوچستان را در اولویت اعتبار بگذارید
جنس جاده‌ها، ۲طرفه و کم عرض بودن و مطلوب نبودن زیرساخت‌های جاده‌ای موجب این تلفات می‌شود که مدیر کل راه و شهرسازی شمال  سیستان و بلوچستان و نماینده وزیر راه و شهرسازی استان در این باره به همشهری می‌گوید: توسعه زیرساخت بزرگراهی از سال75 در کشور آغاز شد،‌ اما متاسفانه این روند در سیستان‌وبلوچستان از سال82 و با تاخیر 7ساله و تازه بعد از  مطرح شدن توسعه مکران و تاکید رهبری مورد توجه قرار گرفت که البته در همه این سال‌ها با اعتبارات حداقلی تقریبا هیچ کاری پیش نرفت. 
عطاالله اکبری می‌افزاید: در یکی، دو سال گذشته وزارتخانه و مدیران ملی را راضی کردیم که تاثیر این استان بر اقتصاد و امنیت کشور مهم‌ترین نکته‌ای است که باید در توسعه راه‌ها مورد توجه قرار گیرد و با پیگیری این نیاز سیستان‌وبلوچستان را روی میز مدیران ملی قرار دادیم. کافی است تنگه هرمز به دلایلی بسته شود و نتوانیم از بندرعباس کالا وارد کشور کنیم، آن وقت سیستان وبلوچستان می‌تواند اقتصاد کشور را نجات دهد. 
او ادامه می‌دهد: حالا از تصمیم‌گیران توسعه درخواست می‌کنیم اگر راه سیستان و بلوچستان که امنیت کشور و اقتصاد کشور به آن پیوند خورده است،‌ برایشان اهمیت دارد، راه‌های این استان را برای 3-4سال به دور از مسائل سیاسی و به رسم دین و آیین در اولویت آمایش سرزمینی بگذارند. ما نمی‌گوییم استان‌های دیگر راه نسازند، اما آیا در این شرایط لازم است یک استان 500میلیارد تومان اعتبار بگیرد که بین 2 شهر کم جمعیت بزرگراه بسازد؟ یا اولویت این است که ما کشور را به منطقه آزاد چابهار و اقیانوس وصل کنیم و کاری برای اقتصاد کشور بکنیم؟

ضرورت ساخت 2کریدور ملی
مدیرکل راه و شهرسازی شمال سیستان و بلوچستان اولویت فعلی استان را دوبانده کردن 2کریدور اصلی چابهار-زاهدان-میلک-مشهد (شمال به جنوب به طول 1200) و بم-زاهدان-میرجاوه (شرق به غرب به طول 300کیلومتر) می‌داند و می‌گوید: کل طول بزرگراه مورد نیاز برای این 2کریدور اصلی که کریدورهای ملی و بین‌المللی هم محسوب می‌شوند بیش از 1400 کیلومتر است که از این عدد تاکنون 450کیلومتر تکمیل شده. 
اکبری هزینه ساخت هر کیلومتر بزرگراه در سیستان و بلوچستان را بین 12 تا 15میلیارد تومان می‌داند و می‌افزاید: برای ساخت هزار کیلومتر بزرگراه باقی‌مانده 13هزار میلیارد تومان نیاز است که ما همه این مبلغ را هم نمی‌خواهیم و چند سال آینده هر سال هزار میلیارد تومان هم به استان پرداخت شود حداقل بخش زیادی از کار به پیمانکاران واگذار خواهد شد و تا 1403 دو نقطه شمال و جنوب استان به هم متصل خواهد شد.
این مقام مسئول با اشاره به اولویت دولت یعنی مسکن تاکید می‌کند که این اولویت در سیستان‌وبلوچستان اول،‌ راه و بعد مسکن است و به همین منظور برای پیگیری اعتبار راه استان به سازمان برنامه و بودجه رفته؛ رفت‌وآمدهایی که اکبری تاکید می‌کند اگر در دوره وفور اعتبار و شرایط اقتصادی 2دهه گذشته صورت گرفته بود بخش زیادی از عقب‌ماندگی سیستان‌وبلوچستان را جبران می‌کرد. 

اعتباری که باز هم کافی نیست 
سیستان‌وبلوچستان امسال و سال گذشته رتبه اول در دریافت اعتبار حوزه راه را در کشور به خود اختصاص داده است،‌ اما با وجود این رتبه، کل اعتباری که شمال استان امسال بر اساس پیوست بودجه برای ایجاد راه دریافت کرده 600میلیارد تومان است و حالا امید مسئولان راه و شهرسازی به 200میلیارد تومان از محل توازن، 200میلیارد تومان از محل مصوبه‌های سفر، 200 میلیارد تومان از محل هدفمندی و رقمی از محل تهاتر نفت است تا بلکه اعتبار سال جاری بزرگراه‌های سیستان به 1500میلیارد تومان برسد. 
‌اعتبار جنوب استان در حوزه راه‌وشهرسازی هم رقم مورد توجهی نیست و به گفته مدیرکل راه و شهرسازی جنوب سیستان و بلوچستان (ایرانشهر) برای امسال در قانون بودجه فقط 600میلیارد تومان برای راه‌های جنوب در نظر گرفته شده است. 
حمزه امیریان در این باره به همشهری توضیح می‌دهد: در حوزه جنوب سیستان‌وبلوچستان 12هزار و 425کیلومتر شبکه راه وجود دارد که هیچ بخشی از آن آزادراهی نیست، فقط 65کیلومتر آن بزرگراه و 1035کیلومتر راه اصلی و 8663کیلومتر هم راه‌ روستایی است. وی با بیان اینکه اولویت‌های شمال و جنوب سیستان‌وبلوچستان در صرف اعتبار متفاوت است، اظهار می‌کند: در جنوب استان اولویت راه دسترسی و پل‌های روی رودخانه‌هاست که ما در سال 99 فقط بیش از 600میلیارد تومان برای ساخت آن‌ها هزینه کردیم. 
مدیرکل راه و شهرسازی جنوب سیستان و بلوچستان (ایرانشهر) البته توضیح می‌دهد که جنوب نیز در راستای اولویت‌های استان مبنی بر ایجاد باند دوم و شبکه بزرگراهی به 2کریدور شمال-جنوب به (345کیلومتر از کل کریدور در حوزه جنوب است) و کریدور ساحلی (312کیلومتر از 1850کیلومتر کریدور ساحلی کشور در حوزه سیستان‌وبلوچستان قرار دارد) توجه ویژه نشان داده. 
بر این اساس به گفته امیریان، هر یک از این 2کریدور امسال بیش از 600میلیارد تومان اعتبار و جمعا 1200میلیارد تومان اعتبار دریافت می‌کنند.  او نیاز بزرگراهی اصلی جنوب سیستان‌وبلوچستان را در حال حاضر 600کیلومتر اعلام می‌کند و می‌گوید: برای این شبکه بزرگراهی که به نوعی نیاز اولیه سیستان‌وبلوچستان در حوزه راه محسوب می‌شود، بیش از 6هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم.
یکی از مصوبه‌های خوب سفر رئیس‌جمهوری به سیستان‌وبلوچستان 10هزار میلیارد تومان تهاتر نفت است که 6هزار میلیارد تومان آن با اولویت کریدور شمال-جنوب اختصاص خواهد یافت و 4هزار میلیارد تومان دیگر بین بقیه راه‌ها توزیع  خواهد شد.
‌
درخواست ردیف ملی 
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار سیستان‌وبلوچستان هم با مدیران شمال و جنوب استان همراه است و روز گذشته (دوشنبه 22فروردین) به همراه استاندار و مدیرکل راه ‌وشهرسازی شمال برای پیگیری اعتبار راه‌ به وزارت راه و شهرسازی و سازمان برنامه و بودجه مراجعه کرده.  منصور بیجار با تاکید بر اینکه اعتبار راه سیستان و بلوچستان در 3-2 سال گذشته چند برابر شده به همشهری می‌گوید: بیش از 37درصد از منابع اعتباری استان مربوط به حوزه راه است، اما این رقم نمی‌تواند مشکل زیرساخت‌های این استان پهناور را حل کند و باید ردیف‌های ملی برای رفع محرومیت‌های سیستان‌وبلوچستان
 تعریف شود.  وی تلفات بالای تصادف‌های جاده‌ای در سیستان‌وبلوچستان را نتیجه فقدان بزرگراه می‌داند و می‌افزاید: در همه شاخص‌های حوزه راه با میانگین کشوری فاصله داریم، فاصله شهرهای استان با هم و فاصله استان با سایر استان‌ها بسیار زیاد است و در نتیجه جاده‌های ناایمن و مسیر طولانی رانندگان را خسته می‌کند و حوادث مرگ‌بار را رقم می‌زند. این جاده‌ها جان بسیاری از عزیزان ما را گرفته است و به همین دلیل از رسانه‌ها می‌خواهیم به ما کمک و  تلنگری به مدیران ملی بزنند.

    سیستان‌وبلوچستان هیچ آزادراهی ندارد، درصد نسبت بزرگراه به راه اصلی در این استان حدود 24درصد است درحالی که این رقم در برخی استان‌ها تا 265درصد هم می‌رسد. متوسط راه روستایی هم در سیستان‌وبلوچستان 32درصد است در حالی که این عدد در کشور 49درصد میانگین برآورد می‌شود. ‌جان عزیزان‌مان در این جاده‌ها از دست می‌رود، جان عزیزان‌شان را در مسیرهای کوتاه روستا به روستا و شهر به شهر از دست می‌دهند، تا دیر نشده  باید کاری کرد.‌

مکث
‌تجربه‌ای که تکرار نخواهد شد

سیستان و بلوچستان استانی پر رمز و راز است؛ درست مثل جاده‌هایش. دلایل بسیاری را می‌توان برای این مدعا برشمرد، از فاصله طولانی با سایر استان‌ها گرفته تا محرومیت در بسیاری از شاخص‌های کیفی و کمی. در چند سال اخیر به لطف منطقه آزاد چابهار و تبلیغات جاذبه‌های دیدنی این استان پهناور در فضای مجازی، اسم سیستان و بلوچستان بیشتر از گذشته بر سر زبان‌ها افتاده است تا وقتی نام این استان می‌آید فقط محرومیت در ذهن تداعی نشود. اما هنوز هم محرومیت در این استان موج می‌زند. نبود راه و جاده‌های مناسب یکی از دلایل اصلی این عقب‌‌ماندگی است.
وقتی راه استاندارد نباشد، پیشرفت از کجا به دل استان نفوذ کند؟ جاده‌های سیستان و بلوچستان هر لحظه ممکن است رانندگان را به کام مرگ بکشانند و وجود راننده‌های قاچاق‌بر (شوتی) که آنها هم چاره‌ای جز این شغل برای امرار معاش ندارند، رانندگی در جاده‌های غیراستاندارد استان را به‌مراتب مشکل‌تر کرده است. این موضوع را می‌توان مسئله‌ای جدی در پس زدن گردشگر هم دانست. آمار بالای مرگ‌ومیر در این جاده‌ها همواره تیتر اخبار است، اما تا زمانی که رانندگی در این جاده‌ها تجربه نشود، هیچ‌گاه نمی‌توان حق مطلب را بیان کرد. جاده‌های باریک و دو طرفه که برای رسیدن به جنوب استان، زمان طولانی 8-7ساعته را باید در آنها رانندگی کرد. جاده‌هایی بی‌نام و نشان که خیال تمام شدن هم ندارند. از کرمان تا چابهار فقط یک پمپ بنزین فعال در جاده وجود دارد که آن هم در حدود 150کیلومتری چابهار است. در طول مسیر نه اثری از پمپ بنزین است و نه مجتمع‌های خدمات رفاهی. همه این موارد 
دست به‌دست هم داده است تا در طول مسیر طولانی اضطراب تمرکز رانندگان و آرامش مسافران را بر هم بزند و حتی عذاب‌آور باشد. نبود نیروهای کمکی نهادهای مختلف هم همه‌‌چیز را در حالتی از گنگی فرو برده است. سیستان و بلوچستان طبیعت بکر و نابی دارد که قطعا ارزش بارها رفتن و دیدن را دارد، اما نه تا زمانی که وضعیت جاده‌ها و زیرساخت‌های آن تا به این حد فاجعه باشد.
این توصیفات نظر تعداد زیادی از رانندگان و مسافرانی است که نوروز امسال برای گشت و‌گذار در این بهشت گمشده به سیستان‌وبلوچستان سفر کردند و با وجود همه زیبایی‌های تجربه شده و مردم مهمان‌نواز و نجیبی که خستگی جاده را از تن به در می‌کنند، حاضر نیستند یک‌بار دیگر تجربه سفر جاده‌ای به این استان را داشته باشند.‌