انسان از آغاز تا انجام

«انسان از آغاز تا انجام» ترجمه 3رساله عربی «الإنسان قبل الدنیا»، «الإنسان فی‌الدنیا» و «الإنسان بعد الدنیا» اثر علامه سیدمحمدحسین طباطبایی است که با ترجمه فارسی و تعلیقات آیت‌الله صادق لاریجانی و به کوشش مرحوم حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی منتشر شده است. در این کتاب چگونگی و مراحل آفرینش آدمی با استفاده از آیات قرآن کریم بررسی شده است. رساله اول شامل 2فصل «انسان در عوالم سه‌گانه وجود: ماده، مثال، عقل» و «اثبات عالم امر» است که به اطوار عارض بر انسان قبل از هبوط به دنیا پرداخته شده است. علامه طباطبایی(ره) در رساله دوم با 2فصل «معانی حقیقی، معانی اعتباری» و «اشاره اجمالی به هدایت عمومی» به بررسی موقعیت انسان در ظرف حیات دنیوی می‌پردازد و رساله سوم که از حیات پس از مرگ بحث می‌کند از 2بخش قبل مفصل‌تر است و در 16فصل تنظیم شده است. آنطور که مترجم در مقدمه کتاب آورده است «تفسیر قرآن با قرآن» همّ اصلی علامه طباطبایی(ره) در رساله‌های سه‌گانه فوق بوده است. علامه طباطبایی(ره) نیز خود در مقدمه رساله سوم آورده‌اند: «روشی که به‌کار می‌گیریم؛ یعنی تفسیر آیه به آیه و تفسیر روایت با روایت، روشی است بس عمیق که به این زودی‌ها به حریم آن نتوان رسید... انصافاً باید اعتراف کرد که شارحان اخبار و مفسران گذشته، به‌کار گرفتن چنین روشی را برای استنباط معانی و مقاصد آیات و روایات، نادیده گرفتند و در نتیجه برای ما در این امر، آثاری هر چند ناچیز نیز به جای نگذاشتند. بنابراین، کسی که عزم چنین اهداف و غایاتی کند، با وجود اینکه رسیدن به آنها دشوار است و گام زدن در طریقشان بس دقیق و ظریف، همچون کسی ماند که بدون سلاح به میدان جنگ بشتابد.»