وقتی ترک سیگار خطرناک می‌شود

زهرا رستگارمقدم- روزنامه‌نگار

از دی‌ماه قرار شد مالیات سیگار در قالب قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده تجمیع شود و هر سال 5 درصد به آن اضافه شود که در لایحه بودجه ۱۴۰۱ هم بر همین اساس مالیات سیگار تعیین شده بود. اما کمیسیون تلفیق برای هر کارتن سیگار تولید داخل 2میلیون و ۳۰۰ هزار تومان و در هر کارتن سیگار خارجی 3میلیون تومان مالیات نخی پیش‌بینی کرد که ۸۲۰ درصد نسبت به مالیات نخی سال‌جاری سیگار افزایش داشت. از زمانی هم که مطرح شد، انتقاد تولیدکنندگان سیگار، وزارت صمت و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز را به همراه داشت که در نهایت مجلس شورای اسلامی هم با این بند مخالفت کرد.محمدرضا تاجدار، رئیس انجمن تولیدکنندگان، صادرکنندگان و واردکنندگان محصولات دخانی می‌گوید: قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده تکلیف مالیات دخانیات را تا حدود 8سال آینده مشخص کرده است. بر این اساس تولیدکنندگان داخلی با برندهای ایرانی که حدود ۲۰درصد تولیدکنندگان سیگار را تشکیل می‌دهند، باید ۲۵ درصد و شرکت‌های بین‌المللی ۴۰ درصد، براساس نرخ فروش، مالیات پرداخت کنند. طبق این قانون مالیات محصولات دخانی سالانه 5 واحد درصد اضافه می‌شود تا مالیات برندهای داخلی به ۵۵ درصد، برندهای بین‌المللی به ۹۵ درصد و شرکت‌های واردکننده که محدود هستند به ۱۲۵ درصد برسد. علاوه بر مالیات بر ارزش افزوده، تولیدکنندگان سیگار در سال آینده حقوق ورودی برای مواداولیه شامل سود بازرگانی و حقوق گمرکی که برای مواداولیه مختلف ۱۵ تا ۳۲ درصد است پرداخت می‌کنند. واحدهای فعال در این بخش پایان سال باید ۲۵ درصد سود خود را به‌عنوان مالیات بر عملکرد پرداخت کنند. حق انحصار برای تولیدات داخلی معادل ۲ درصد و برای واردات ۱۰ درصد است. بر این اساس تولیدکنندگانی که خرمن سیگار را وارد می‌کنند، باید ۳۵ درصد هم برای آن مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کنند.

موافقان و مخالفان چه می‌گویند؟
اما ادله نمایندگان چه بود که با حذف بند الحاقی 7 تبصره 6 ماده واحده لایحه، 129نماینده در صحن موافقت کردند؟ مگر نباید تبعات استفاده از این ماده مضر را افزایش داد تا بتوان گامی به‌سوی سلامت برداشت؟ احمد امیرآبادی فراهانی، نماینده مردم قم در حذف این بند گفته بود که درست است برای پیشگیری و جلوگیری از بیماری‌ها باید اقداماتی انجام داد، اما نباید کاری کرد که سیگار از مواد‌مخدر گران‌تر شود. از سویی به تولید خدشه وارد شده و قاچاق افزایش خواهد یافت. امری که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز طی نامه‌ای و با دلایل بسیار این افزایش را غیرمنطقی دانسته بودند. علیرضا سلیمی، نماینده مردم محلات و دلیجان هم دلیل مخالفت خود را اینگونه بیان کرد که منشأ 30درصد از بیماری‌ها استعمال دخانیات بوده و سالانه 60هزار نفر در کشور به‌دلیل استعمال دخانیات فوت می‌کنند، باید فکری برای رفع این مشکلات کرد. محسن پیرهادی نیز در موافقت با حذف گفته بود که عوارض سیگار باعث افزایش 820درصدی قیمت تولید سیگار داخلی و 1600درصدی تولید با برند خارجی خواهد شد که به‌طور قطع این افزایش‌ها، بالا رفتن هزینه خانوارها رابه همراه خواهد داشت. علی‌اصغر باقرزاده، نماینده مردم بابلسر نیز در مخالفت با پیشنهاد حذف این بند گفت: استعمال دخانیات عامل بسیاری از مرگ‌ومیرها و همچنین بسیاری از بیماری‌های قلبی و عروقی، ریوی و انواع سرطان‌هاست و در ایران بیش از 100هزار میلیارد تومان بار مالی برای وزارت بهداشت ایجاد می‌کند، باید فکری برای این حوزه کرد. با افزایش 10درصدی قیمت سیگار، 4درصد مصرف آن کاهش یافته و در بین نوجوانان و جوانان نیز تا میزان 8درصد کاهش خواهد یافت.

وضعیت ایران و تجربه جهانی
سالانه نزدیک به 65میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می‌شود. با توجه به مبلغ 50هزار میلیارد تومانی گردش سیگار و سهم 80درصدی بعضی از شرکت‌های خارجی از این درآمد، باید گفت که 45درصد مصرف داخل به‌صورت قاچاق وارد می‌شود. نزدیک به 350میلیارد نخ سیگار با برندهای تقلبی تولید می‌شود که استانداردهای بهداشت را ندارند. در 10سال گذشته بیش از 90درصد دخانیات از خارج کشور تامین می‌شد، اما با وارد شدن تکنولوژی، بیش از 80درصد سیگار مصرفی کشور تولید داخل است. قیمت سیگار از سال ۱۹۶۵ به‌طور مداوم در آمریکا افزایش یافته و  مطالعات نشان داده که افزایش مالیات سیگار باعث کاهش میزان استعمال آن شده است. به ازای هر 10درصد افزایش قیمت یک بسته سیگار، میزان سیگار کشیدن جوانان در حدود 7درصد کاهش می‌یابد. این درباره اقلیت‌ها و سیگاری‌های کم‌درآمد هم صادق است. مثلا وقتی ایالت ویسکانسین مالیات سیگار خود را به یک دلار در هر بسته افزایش داد، خط تلفن‌های مراکز ترک در مدت زمان 2 ماه، 20هزار تماس را ثبت کرد؛ در مقابل 9هزار تماسی که در سال بود. سال ۲۰۱۲، آر تی‌ای بین‌الملل برای ارزیابی بار مالی اعمال شده به‌دلیل پرداخت مالیات سیگار روی خانواده‌های کم‌درآمد، تحلیلی را که در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۱ جمع‌آوری شده بود، برای دپارتمان سلامت ایالت نیویورک انجام داد. این مطالعه نشان داد که «مالیات بالای سیگار ممکن است به جای اینکه باعث شود آنها سیگار را ترک کنند، به سیگاری‌های کم‌درآمد آسیب برساند». از بین 13هزار مورد بررسی شده در ایالت نیویورک، افراد سیگاری با درآمد کمتر، 23.6درصد از درآمد خود را صرف خرید سیگار می‌کنند. این درحالی است که افراد با درآمد بالا تنها ۲ درصد از درآمد خود را صرف این کار می‌کنند و افراد کم‌درآمد در سراسر کشور ۱۴ درصد از درآمد خود را صرف این کار می‌کنند. براساس داده‌های سازمان بهداشت جهانی در مورد مالیات‌های سیگار در سراسر جهان، ایالات متحده از نظر درصد هزینه‌های بسته سیگار از مالیات‌ها در رتبه ۳۶ از ۵۰ کشور پرجمعیت قرار گرفته ‌است. داده‌ها نشان می‌دهد مالیات‌ها 42.5درصد از هزینه یک بسته سیگار را در آمریکا تشکیل می‌دهد؛ در مقایسه با 82.2درصد در انگلستان، که بالاترین مالیات سیگار را دارد.

برای حفظ سلامت جامعه چه باید کرد؟
 استعمال دخانیات در کشور به زیر 13 سال رسیده است و کشیدن سیگار حتی در مدارس، بین زنان و دختران نوجوان هم دیده شده است. فرید براتی‌سده، مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور در‌باره حذف مالیات سیگار به همشهری می‌گوید: «در مصرف یا مصرف نکردن مواد مختلف حالا چه مخدر و چه غیر مواد دخانی عوامل مختلفی مؤثر است. باید این مسئله را درنظر گرفت که صرف افزایش یا کاهش قیمت، اتفاق مورد نظر نخواهد افتاد. وقتی قیمت افزایش یافت مصرف‌کننده‌هایی که نتوانند یا تمایلی نداشته باشند مصرف خود را کاهش دهند درگیر مسائل دیگری خواهند شد. در جامعه‌ ما هر روز قیمت‌ها تغییر می‌کند و مافیای مواد‌مخدر قیمت را روی نقطه‌ای نگه خواهند داشت که مصرف، خیلی با کاهش روبه‌رو نشود. با افزایش مالیات حتما میزان مصرف پایین می‌آید، اما روی دیگر ماجرا وضعیت جامعه است.»  براتی موفقیت جامعه‌ای چون آمریکا را به عوامل دیگری وابسته می‌داند. او می‌گوید: «افزایش مالیات در آمریکا همراه با قوانین و عوامل بازدارنده‌ای همراه شده است. مثلا اینکه به کودکان و افراد زیر 18سال سیگار فروخته نمی‌شود و درصورت گزارش چنین تخلفی با فروشنده برخورد جدی خواهد شد. این مسئله مهم را نباید نادیده گرفت که ما برای کاهش مصرف ابتدا باید در قوانین پیشگیرانه دقت نظر داشته باشیم. اینکه شکل بازدارندگی را ابتدا به‌وجود آوریم و بعد در حمایت از آن قوانین، به قیمت‌ها دست ببریم.» از سوی دیگر او به موارد دیگری در سیاست‌های کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «بخشی از این حذف نکردن مالیات سیگار وابسته به مسائل بهداشتی و سلامت جامعه است، اما وقتی برای کشف قاچاق و مواد‌مخدر جوایز و پاداش درنظر گرفته می‌شود، هیچ نیرویی مایل به حذف چنین جوایز و تقدیرهایی نیست. یعنی بی‌شک با آن مخالفت می‌شود. اما در کل نیز نمی‌شود مادام قیمت را افزایش داد. باید حدی برای آن درنظر گرفته شود تا مواد‌مخدر خطرناک‌تر و بی‌کیفیت‌تر وارد بازار نشود و از سویی این اشتیاق را ایجاد نکند که فرد با حساب سیگار گران‌ شده سراغ جنس بی‌کیفیت رفته و سلامت جامعه را دو چندان به مخاطره بیندازد.» مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور معتقد است که ابتدا باید سیاستگذاری‌ها تغییر کند و فروش سیگار به افراد زیر 18سال ممنوع شود و پس از آن به شکل منطقی در هزینه‌ها دست برده شود وگرنه افزایش مالیات سیگار به تنهایی تأثیر چندانی در کاهش مصرف حداقل در بلندمدت نخواهد داشت .