اندیشه شهری
روایت آیت‌الله جوادی‌آملی‌حفظه‌الله از مسکن در آینه احادیث اهل‌بیت ع
مهسا رجبی
آیت‌الله جوادی‌آملی(حفظه‌الله) مسکن را در ردیف آب، غذا و لباس از بدیهی‌ترین نیازهای انسان برای ادامه حیات می‌دانند و به این مهم در کتاب ارزشمند مفاتیح‌الحیاه زیر‌مجموعه بخش «تعامل انسان با خود» پرداخته‌اند. ایشان اذعان می‌دارند مسکن که از واژه «سکن» ریشه می‌گیرد، به‌معنای جای آرامش و رهایی از اضطراب است و مسکن مجهز به امکانات رفاهی، عامل آرامش زندگی است. از همین رو ایشان در کتاب مذکور پاره‌ای از آیات قرآن کریم و روایات اهل‌بیت (سلام‌الله علیهم) را پیرامون فایده، ویژگی‌ها، نقش مسکن در زندگی و دوری از هزینه بیهوده در مسکن، گردآوری کرده‌اند. در ادامه گزیده‌ای از این روایات از نظر می‌گذرد.
وسعت و تمیزی
رسول خدا(ص) می‌فرماید: از سعادت و خوشبختی مردم مسلمان داشتن خانه‌ای وسیع و مرکبی راهوار و همسر و فرزند صالح است. (مکارم‌الاخلاق، ص۱۲۵) این حدیث با عباراتی دیگر نیز از حضرت رسول(ص) نقل شده است. در این حدیث می‌خوانیم: «همسر سازگار، مرکب راهوار و خانه وسیع از نعمت‌های دنیاست اگر چه برای دنیا نعمتی نیست.» (الجامع‌الصغیر، ج ۱، ص ۵۲۸)
امام صادق(ع) نیز در این خصوص فرموده‌اند: «از سعادت انسان است که اتاق نشیمن خوب داشته باشد و آستانه خانه‌اش وسیع باشد و سرویس بهداشتی و حمام تمیز داشته باشد.» (مکارم الاخلاق، ص ۱۲۶) همان حضرت می‌فرمایند: «یکی از راه‌های نجات و فائق‌آمدن بر مشکلات زندگی داشتن خانه‌ای است که از وسعت لازم برای گنجایش فرد و خانواده‌اش برخوردار باشد.»
(تحف‌العقول، ص ۳۱۷)
همچنین آن حضرت بیان داشته‌اند: «شومی خانه در آن است حیاطش کوچک، همسایگانش بد و عیب‌هایش بسیار باشد.» (معانی‌الاخبار، ص ۱۵۲)
محله و همسایگان خوب
امیرمؤمنان (سلام‌الله علیه) می‌فرماید: «ارزش و شرافت خانه، به حیاط وسیع و همنشینان نیکوکار و صالح است و برکت خانه، به بودن آن در منطقه خوب و محوطه وسیع و همسایگان همراه و خوب است.» (مکارم‌الاخلاق، صص 126-125)
بهره‌گیری درست از منزل
رسول خدا(ص) فرمودند: «هر کس از روی هوس هر غذایی را بخورد و هر لباسی را بپوشد و هر مرکبی را سوار شود خدا به او نظر لطف نکند تا بمیرد یا از آن دست بردارد.» (تحف‌العقول، ص 38)
حضرت امام کاظم(ع) نیز بیان داشته‌اند: «خدا را سزاست هر خانه‌ای که در آن نافرمانیش کنند، خرابش کند تا خورشید بر آن بتابد و (از پلیدی معنوی) پاکش کند [پس معصیت خدا موجب ویرانی خانه می‌شود.]. (الکافی، ج۲، ص ۲۷۲)
رعایت شرایط زمان در انتخاب مسکن
حضرت امام رضا(ع) خانه‌ای خرید و به یکی از موالیان خود فرمان داد تا به آن خانه منتقل شود و فرمود: منزل تو تنگ است. آن شخص گفت: این خانه (منزل تنگ) را پدرم بنا کرده است. آن حضرت(سلام‌الله علیه) فرمود: اگر پدر تو نادان بود، سزاوار است که تو مانند او باشی؟ (الکافی، ج ۶، ص ۵۲۵)
سقف متعادل
درخصوص بلندای سقف خانه نیز حدیثی از امام صادق(ع) در جلد6 کتاب الکافی، صفحه 529 ذکر شده است. امام(ع) می‌فرمایند: «سقف خانه را به اندازه متعادل بسازید (هفت ذراع) زیرا فراتر از آن جایگاه شیاطین است.»
شکل بناها
آیت‌الله جوادی آملی بیان داشته‌اند که در نگاه اسلام برای همه زمان‌ها و مکان‌ها شکل یکسان و خاصی برای تأسیس بناها معین نشده، بلکه مناسب است براساس شرایط زمانی و مکانی و تأمین اهداف مورد‌نظر اسلام، بناها تأسیس شوند. از همین رو به حدیثی از پیامبر اکرم(ص) استناد فرموده‌اند که حضرت بیان کرده‌اند: «شهرهایتان را به لحاظ مکان و نمای زیبا به‌گونه‌ای بسازید که چشم‌نواز بوده و چشم‌انداز داشته باشد.» (النهایه، ابن‌اثیر، ج۲، ص 461).
استحکام بنا
رسول خدا(ص) می‌فرماید: «خدا کسی را که در خانه ویران ساکن شود، دوست ندارد.» (الجامع‌الصفیر، ج ۱، ص ۵۴۵) همچنین رسول خدا(ص) بیان داشته‌اند: «به راستی خدای متعال دوست دارد هر یک از شما هر گاه کاری می‌کند آن را محکم و استوار کند.» (الجامع الصغیر، ج ۱، ص 248).
امام صادق(ع) نیز فرموده‌اند: «پیامبر پس از خاکسپاری سعد بن معاذ و محکم کردن قبر او فرمود: می‌دانم این قبر به‌زودی ویران می‌شود؛ ولی خدا دوست می‌دارد هرگاه بنده او کاری می‌کند آن را استوار سازد.»
(وسائل‌الشیعه، ج۳، ص ۲۳۰)
